Αλήθειες Μόνο: Μπορεί ο Άνθρωπος να Ζήσει για Πάντα;

Πόσο μπορεί να επιμηκυνθεί η ανθρώπινη ζωή; Είναι η αθανασία του σώματος εφικτή στο μέλλον;

29.1.23

Φωτογραφια αρχειου: VICE Greece

Το VICE με τη στήλη ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΜΟΝΟ απευθύνεται σε expert απ' όλους τους τομείς και ρωτάει όσα πάντα ήθελες να μάθεις - κι άλλα τόσα που δεν είχες σκεφτεί ποτέ να ρωτήσεις. Το ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΜΟΝΟ έρχεται για να απαντήσει σε ερωτήματα, να καταρρίψει μύθους και να σε βάλει σε σκέψεις που ενδεχομένως ποτέ δεν είχες.

Το γιατί πεθαίνουμε είναι ένα από τα ερωτήματα με πιο απλές και ταυτόχρονα περίπλοκες απαντήσεις. Από όλα τα ζωντανά πλάσματα όμως, μόνο ο άνθρωπος ξέρει ότι θα πεθάνει. Ο Μίλαν Κούντερα, συγγραφέας του «Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», βιβλίου που αγόρασαν όλοι στα 80s και 90s, ακόμα κι αν δεν διάβασαν, είχε συγκρίνει τον άνθρωπο με τον σκύλο που αντιλαμβάνεται τον χρόνο σαν έναν συνεχή κύκλο:

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

«Ο ανθρώπινος χρόνος δεν γυρίζει κυκλικά, αλλά προχωρεί σε ευθεία γραμμή. Γι' αυτό και ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος, επειδή η ευτυχία είναι επιθυμία επανάληψης».

Οι άνθρωποι λοιπόν ζούμε τη ζωή μας γνωρίζοντας ότι κάθε μέρα, το τέλος της έρχεται όλο και πιο κοντά. Σ’ αυτό το γεγονός έχουν βασιστεί θρησκείες, ψυχαναλυτικές θεωρίες, φιλοσοφικές σχολές.

Στην επιστημονική κοινότητα, τώρα, η επιμήκυνση της ζωής και η επικράτηση του ανθρώπου έναντι των ασθενειών ήταν πάντα ένα ζητούμενο. Ορισμένοι γεροντολόγοι το πάνε ακόμη πιο μακριά και δηλώνουν ότι η θνητότητα είναι ένας εχθρός που μπορεί να ηττηθεί, καθώς βλέπουν τα γηρατειά ως μια ακόμη ιάσιμη ασθένεια. Εξυπακούεται ότι για μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας αυτές οι απόψεις είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενες.

Στη στήλη «Αλήθειες Μόνο» ήρθε λοιπόν η ώρα να αποπειραθούμε να απαντήσουμε στο απόλυτο ερώτημα: Μπορεί κάποια στιγμή ο άνθρωπος να καταφέρει να ζει για πάντα; Επικοινωνήσαμε με τον επίκουρο καθηγητή στον Τομέα Γενετικής και Βιοτεχνολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ανδρέα Αγαθαγγελίδη, για να μας απαντήσει αν η «αθανασία» του σώματος είναι εφικτή;

Η διάρκεια της ανθρώπινης ζωής και η διαδικασία που την περιορίζει, γνωστή ως γήρανση, έχουν αποτελέσει αντικείμενο της ανθρώπινης σκέψης εδώ και χιλιάδες χρόνια, οδήγησε στην ανάγκη διατύπωσης επιστημονικών θεωριών.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες επιστημονικές θεωρίες, η γήρανση προκύπτει ως ένα φαινόμενο: (α) υπολειτουργίας του οργανισμού και (β) αυξημένου κινδύνου εμφάνισης ασθενειών.

Για να κατανοήσουμε τη γήρανση, οφείλουμε να ξεκινήσουμε με τον διαχωρισμό μεταξύ δύο σημαντικών εννοιών: του προσδόκιμου ζωής (μέσης διάρκειας ζωής) και της μέγιστης διάρκειας ζωής. Το προσδόκιμο ζωής αναφέρεται στη μέση ηλικία που αναμένεται να ζήσουν οι άνθρωποι.

Αντίθετα, η διάρκεια ζωής αναφέρεται στον μέγιστο αριθμό ετών που μπορεί να ζήσει ο κάθε άνθρωπος και επομένως μπορεί να λάβει διαφορετική τιμή σε ατομικό επίπεδο. Συγκεκριμένα, η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη διάρκεια ζωής αφορά στην περίπτωση της Jeanne Calment, η οποία απεβίωσε το 1997 σε ηλικία 122 χρόνων και πέντε μηνών. (Robine JM., The Journals of Gerontology, 2019).

Για να καθορίσουμε τα αίτια του περιορισμού της ανθρώπινης ζωής απαιτείται να κατανοήσουμε τη λειτουργία του μηχανισμού της γήρανσης. Η γήρανση στα ζώα είναι συνέπεια της εξέλιξης, η οποία βασίζεται σε γενετικές παραλλαγές (μεταλλάξεις στο DNA) και τη φυσική επιλογή. Με απλά λόγια, η διάρκεια ζωής ενός είδους εξαρτάται από τη θέση του στο σχετικό οικοσύστημα και τη σχέση του με το περιβάλλον στο οποίο διαβιώνει.

Συνεπώς, τα είδη που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο στο περιβάλλον τους έχουν γενικά μικρότερη μέγιστη διάρκεια ζωής από εκείνα που ζουν σε ένα πιο ασφαλές περιβάλλον. Οι άνθρωποι διαβιώνουν πλέον σε ένα εξαιρετικά προστατευμένο περιβάλλον, γεγονός που θεωρητικά θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση της μέγιστης διάρκειας ζωής τους.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Οι περισσότερες θεωρίες υποστηρίζουν ότι οι γενετικές και επιγενετικές βλάβες στο DNA επηρεάζουν τις περισσότερες, αν όχι όλες, πτυχές της γήρανσης. Στο πλαίσιο αυτό, τη δεκαετία του 1990 παρατηρήθηκε ότι μια μόνο γενετική μετάλλαξη στον νηματώδη σκώληκα θα μπορούσε να αυξήσει τη φυσική διάρκεια ζωής του κατά τουλάχιστον δύο φορές.

Έκτοτε, μελέτες σε άλλους οργανισμούς, όπως η φρουτόμυγα και ο ποντικός, έδειξαν ότι μεταλλάξεις σε γονίδια που επηρεάζουν βασικές κυτταρικές διαδικασίες, όπως η ρύθμιση του μεταβολισμού μπορεί να οδηγήσουν στην αύξηση της διάρκειας ζωής.

Στο ίδιο πλαίσιο, τα ευρήματα από δύο ανεξάρτητες ερευνητικές εργασίες υποστηρίζουν ότι η τεχνητά προκαλούμενη έκφραση συγκεκριμένων γονιδίων στα κύτταρα μπορεί να γυρίσει πίσω το ρολόι ολόκληρου του οργανισμού. Η έκφραση των γονιδίων οδηγεί στην παραγωγή μορίων (πρωτεΐνες), γνωστές ως παράγοντες Yamanaka.

Οι παράγοντες Yamanaka και επιτρέπουν τον κυτταρικό επαναπρογραμματισμό – π.χ. ένα μυϊκό κύτταρο μπορεί να μετατραπεί σε δερματικό για την αντιμετώπιση κάποιου τραύματος.

Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της γήρανσης, οι παράγοντες Yamanaka φαίνεται να επαναφέρουν επιγενετικές τροποποιήσεις του DNA σε μια πιο νεανική κατάσταση.

Οι συγκεκριμένες μελέτες θεωρούνται κομβικές για την κατανόηση και τη δυνατότητα τεχνητής παρέμβασης στον μηχανισμό της γήρανσης. Ωστόσο, οφείλουμε να θυμόμαστε ότι η αντιστροφή των επιγενετικών αλλαγών που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της γήρανσης απέχει πολύ από το να καταστήσει ένα ηλικιωμένο ζώο ξανά νέο. Επιπλέον, πρέπει να αναλογιστούμε τις μεγάλες φυσιολογικές διαφορές μεταξύ αυτών των (απλούστερων) ειδών και του ανθρώπου, καθώς και τον ρόλο των διαφορών αυτών στον καθορισμό της διάρκειας ζωής.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Για να αποπειραθούμε να κάνουμε μια πρόβλεψη για το μέλλον πρέπει πρώτα να κοιτάξουμε πίσω. Εκεί βλέπουμε ότι τα κέρδη στη διάρκεια ζωής του ανθρώπου ήταν δραματικά από τη δεκαετία του 1940 έως τη δεκαετία του 1980, αλλά άρχισαν να παρουσιάζουν φθίνοντα ρυθμό ήδη από τη δεκαετία του 1990.

Επομένως, η συνεχής βελτίωση του τρόπου ζωής και της διατροφής δεν αναμένεται να επιφέρει κάποια σημαντική ευεργετική επίδραση (τουλάχιστον) στο άμεσο μέλλον. Από την άλλη, τα πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα είναι αρκετά ελπιδοφόρα για τη δυνατότητα παρέμβασης στο μηχανισμό της γήρανσης, αν και θα χρειαστούν αρκετά χρόνια μέχρι να δούμε τα πρώτα αποτελέσματα.

Συνολικά, η σημαντική πρόοδος που έχει επιτευχθεί στην κατανόηση του μηχανισμού της γήρανσης και των δυνατοτήτων παρέμβασης δείχνει ότι, παρά τις σημαντικές δυσκολίες, η ανθρώπινη «αθανασία» θα συνεχίσει να απασχολεί εμάς και τη ματαιοδοξία μας.

Ακολουθήστε την Ντιάννα Βασιλείου στο Instagram.