Τα τελευταία 20 χρόνια έχουμε ζήσει δραματικές τεχνολογικές αλλαγές. Τα social media και τα smartphones έχουν μπει για τα καλά στις ζωές μας και αυτό ισχύει για όλες τις γενιές. Η εύκολη και ανώδυνη επικοινωνία σε συνδυασμό με την πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία ή υπηρεσία μάς έχει μετατρέψει, όπως πολύ σωστά έχει πει χαριτολογώντας(;) ο αμφιλεγόμενος Elon Musk, σε ένα είδος cyborg.
Αν σε όλα αυτά προσθέσεις μια πανδημία, ένα ανεξέλεγκτο κράτος (Βόρεια Κορέα), σημαντικά κινήματα όπως το Me Too, μια μεγάλη στροφή στην πολιτική ορθότητα και ένα κάρο τρομοκρατικά χτυπήματα, καταλαβαίνεις εύκολα μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια:
Videos by VICE
Είτε το θέλεις είτε όχι, η επικαιρότητα θα σε βρει και μάλιστα με τον πιο γλαφυρό τρόπο που μπορείς να φανταστείς.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά σε άρθρο του στο Psychology Today, ο Καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Sussex (UK), Graham C. L. Davey «το 2015, όταν πραγματοποιήθηκε η επίθεση στα γραφεία της Charlie Hebdo, είδαμε την εικόνα ενός εκ των τρομοκρατών να σκοτώνει έναν αστυνομικό πυροβολώντας τον από μικρή απόσταση».
Όντως, το συγκεκριμένο ερασιτεχνικό βίντεο έκανε τον γύρο του πλανήτη μέσω Διαδικτύου και ο Davey συμπληρώνει πως «φτάσαμε λοιπόν στο 2017 να βλέπουμε σε τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων αφιλτράριστα βίντεο από smartphones με εικόνες από τρομοκρατικές επιθέσεις, όπως αυτή στη Γέφυρα του Westminster, όπου βλέπαμε νεκρούς και τραυματίες, με τα κανάλια να μην σκέφτονται ούτε στιγμή αν πρέπει να τα βγάλουν στην δημοσιότητα ή όχι».
Βέβαια, δεν χρειάζεται το άρθρο ενός ψυχολόγου για να καταλάβουμε ότι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τα νέα. Ο αλγόριθμος βρίσκει τρόπο να τα έχουμε στην οθόνη μας, με διάφορους τρόπους. Από τις διαδικτυακές συζητήσεις φίλων, τα stories στο Instagram, μέχρι τις random ειδήσεις που μπορεί να μας πετάξει στην αρχική οθόνη το κινητό μας. Όσο για την τηλεόραση, στην Ελλάδα είναι λες και παίζει όλη μέρα ειδήσεις, reality και πρωϊνάδικα.
Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Bradford, φαίνεται ότι η έκθεσή μας σε τέτοιου είδους εικόνες μπορεί μακροπρόθεσμα να μας δημιουργήσει μετατραυματικό στρες. Το 22% των συμμετεχόντων παρουσίασαν σε μεγάλο βαθμό τέτοιου είδους προβλήματα παρακολουθώντας υλικό από δολοφονίες, τρομοκρατικές επιθέσεις και άλλα σοκαριστικά γεγονότα.
«Η καθημερινή επαφή με δυσάρεστες ειδήσεις επιδρά στη συναισθηματική και ψυχική μας κατάσταση, με τρόπους που μπορεί να μην καταλαβαίνουμε συχνά. Μην ξεχνάμε ότι ο φόβος του θανάτου είναι αρχέγονος, ενώ υπάρχουν άνθρωποι που έχουν ψυχαναγκασμούς, άγχος υγείας, γενικευμένο άγχος, φοβίες, κατάθλιψη και άλλα, που επηρεάζονται από τις πληροφορίες που μεταφέρουν οι ειδήσεις σε αυτούς και μπορούν να επιδεινώσουν την ψυχική τους υγεία», αναφέρει ο ψυχολόγος Πάτροκλος Παπαδάκης σε επικοινωνία που είχα μαζί του.
Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια υπάρχει από πολύ κόσμο η πεποίθηση ότι τα ΜΜΕ εστιάζουν μόνο στις δυσάρεστες ειδήσεις. Είναι σαν να μη συμβαίνει τίποτα θετικό εκεί έξω. Λες και στον πλανήτη Γη υπάρχουν μόνο πανδημίες, βιασμοί, θάνατοι και κίνδυνος.
Δουλεύοντας εδώ και μια δεκαετία στον χώρο λοιπόν, θα προσθέσω ότι δεν είναι απλά μια πεποίθηση αλλά ένα άτυπο business plan. Το πατροπαράδοτο δημοσιογραφικό δίπτυχο «αίμα–σπέρμα» πουλάει και αυτή δεν είναι ούτε ελληνική πατέντα, ούτε κάτι πρόσφατο.
Συμβαίνει εδώ και δεκαετίες. Ωστόσο, μόλις τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους όροι όπως το “Doomscrolling” και το “Headline Stress Disorder”.
Εθιζόμαστε στα κακά μαντάτα και αυτό μας κουράζει ψυχολογικά και ψυχικά.
Όπως λένε, μεταξύ άλλων, οι Tool στους στίχους του Vicarius:
_Τα μάτια μου στην τηλεόραση, επειδή η τραγωδία με ιντριγκάρει.
Μου αρέσει να βλέπω τον θάνατο από απόσταση.
_Τι είναι αυτό που κάνει μια κακή είδηση πιο εμπορική;
«Είναι γεγονός ότι προσέχουμε περισσότερο τις “κακές” ειδήσεις και φαίνεται πως εκτός της επίκτητης περιέργειας που μπορεί να έχουμε για τα δυσάρεστα γεγονότα, υπάρχει και βιολογική προδιάθεση γι’ αυτά. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται πως εξελικτικά έχουμε μάθει να τα προσέχουμε συχνότερα, προκειμένου να τα αποφεύγουμε και με αυτόν τον τρόπο να αυξήσουμε τις πιθανότητες επιβίωσής μας. Άρα, ο σκοπός είναι θετικός, ο μηχανισμός όμως δυσάρεστος», αναφέρει ο Π. Παπαδάκης σε άλλο σημείο της κουβέντας μας.
Εκείνη τη στιγμή μου ήρθε στο μυαλό η ατάκα ενός συναδέλφου δημοσιογράφου, ο οποίος σε παλιότερο σχολιασμό πάνω στο θέμα μου είχε πει ότι οι μόνες θετικές ειδήσεις που «πουλάνε» πλέον αφορούν το ιατρικό ρεπορτάζ.
Όπως αναφέρει και ο Stuart Soroka, καθηγητής κοινωνιολογίας και πολιτικών επιστημών, «οι άνθρωποι νευρολογικά ή φυσιολογικά εστιάζουν στις δυσάρεστες ειδήσεις, επειδή το κόστος της αρνητικής πληροφορίας είναι πολύ πιο βαρύ από τα πιθανά οφέλη μιας θετικής».
Σίγουρα, ο κορονοϊός επηρεάζει πολύ πιο άμεσα τις ζωές μας από τη γέννηση ενός σπάνιου ζώου σε ένα προστατευόμενο πάρκο στην άλλη άκρη του πλανήτη, όμως μια αντιστάθμιση στις ειδήσεις ίσως να είναι ζωτικής σημασίας για τη ψυχολογία μας.
Κάτι αντίστοιχο θα σκέφτηκε η Geri Weis Corbley πίσω στο 1997, όταν αποφάσισε να ξεκινήσει από το σαλόνι του σπιτιού της το Good News Network. Η πρώην δημοσιογράφος του CNN αναφέρει στο site της, το οποίο είναι νούμερο ένα στις αναζητήσεις της Google για τις λέξεις “Good News”, «το GNN ξεκίνησε ως αντίδοτο στο μπαράζ αρνητικότητας που δεχόμαστε από τα mainstream media».
Ναι, ο κόσμος έχει ανάγκη από καλές ειδήσεις.
Αυτό σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να αποφεύγουμε τα δυσάρεστα;
«Δεν είναι λύση να αποφεύγουμε τα δυσάρεστα συναισθήματα», λέει ο Πάτροκλος Παπαδάκης, «αντίθετα, είναι σημαντικό να τα αφήνουμε να υπάρχουν και να τους δίνουμε χώρο στην καθημερινότητα, αφού αποτελούν ένα φυσιολογικό κομμάτι της υγιούς ζωής ενός ανθρώπου. Αυτό που θα μπορούσαμε κυρίως να κάνουμε είναι να επιλέγουμε με αυστηρά κριτήρια τα μέσα που θα ενημερωθούμε, καταλήγοντας σε αξιόπιστες και έγκυρες πηγές, καθώς και να αναπτύξουμε την κριτική μας σκέψη σε όσα παρακολουθούμε».
Αυτή είναι μια λύση που σίγουρα μπορεί να βοηθήσει. Ένα φιλτράρισμα μεταξύ της πληροφορίας που είναι χρήσιμη και αυτής που είναι επιβλαβής. Για παράδειγμα, αξίζει να γνωρίζουμε το πώς θα προστατευτούμε από τον κορονοϊό.
Χρειαζόμαστε, όμως, όλες αυτές τις μικρολεπτομέρειες που μας μεταδίδουν καθημερινά; Ήταν ανάγκη να δούμε τις κατακόμβες νεκρών στη Νέα Υόρκη;
Ακόμα και σε σοκαριστικές υποθέσεις όπως η γυναικοκτονία στα Γλυκά Νερά, ήταν τελικά υγιής η επαφή του μέσου ανθρώπου με όλες αυτές τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες;
«Τις περισσότερες φορές η υπερέκθεση σε λεπτομέρειες που είναι σοκαριστικές, σε περιγραφές ή εικόνες βίας και κακοποίησης, μπορεί να μας τραυματίσουν συναισθηματικά και ψυχικά. Πρέπει να προστατεύουμε τον εαυτό μας, και ακόμα περισσότερο ανήλικα παιδιά, από την αφιλτράριστη επαφή με ειδήσεις που μας εκθέτουν και τα εκθέτουν σε τραυματικές λεπτομέρειες», αναφέρει ο Πάτροκλος Παπαδάκης λίγο πριν κλείσουμε την κουβέντα μας.
Για χάρη του κειμένου αποφάσισα να κάτσω μετά από πολύ καιρό και να παρακολουθήσω ένα τυχαίο κεντρικό δελτίο ειδήσεων μεγάλου καναλιού, καταγράφοντας τις ειδήσεις που έπαιξαν σε αυτό.
Στα 23 ρεπορτάζ που παρουσιάστηκαν, τα 17 ήταν δυσάρεστα (μεταξύ άλλων, αναφέρονταν τα προβλήματα που προκλήθηκαν από τη χιονόπτωση, η υπόθεση βιασμού στη Θεσσαλονίκη και η κρίση στην Ουκρανία), τα τέσσερα ευχάριστα (η χαλάρωση των μέτρων στην εστίαση, η υπεράσπιση των gay παιδιών από τον Πάπα Φραγκίσκο, η πρόκριση του Στέφανου Τσιτσιπά στον ημιτελικό του Αυστραλιανού Open και η παράταση πληρωμής για τις επιστρεπτέες καταβολές) και τα δύο ουδέτερα (η πρόταση μομφής προς την κυβέρνηση από τον Αλέξη Τσίπρα και η νέοι αρχηγοί σε Πολεμική Αεροπορία και Πυροσβεστική).
Μέσα σε μία ώρα παρέλασαν από μπροστά μου εικόνες απόγνωσης, βίας, παραβατικότητας και μιζέριας, με μόλις λίγες σταγόνες αισιοδοξίας στον καταθλιπτικό ωκεανό. Και αυτές, ως μικρές αναφορές κάτω του ενός λεπτού.
Σε έναν κόσμο όπου η ενημέρωση έχει μετατραπεί σε show που μετράει νούμερα, με τα κανάλια και τα ενημερωτικά site να κάνουν αγώνα δρόμου ώστε να προλάβουν τις εξελίξεις ρίχνοντας αναγκαστικά στην αρένα υλικό που παλιότερα δεν θα παιζόταν δημόσια -ούτως ή άλλως θα ανέβει σε κάθε πλατφόρμα που υποστηρίζει βίντεο από τους αυτόπτες μάρτυρες-, είναι δύσκολο να δημιουργήσεις το τέλειο φίλτρο.
Ωστόσο, δεν είναι ανέφικτο να στήσεις μια κάποια προστασία. Έναν μικρόκοσμο, κυρίως στα social media, ο οποίος, θα μπορούσε να σε απαλλάξει σε τεράστιο βαθμό από τέτοιου είδους τραυματικές εικόνες.
Είναι κλισέ, αλλά το απόφθεγμα του Κλεόβουλου, «μέτρον άριστον», είναι ίσως η πιο σωστή προσέγγιση. Δεν χρειάζεται να κρυβόμαστε από τις δυσάρεστες ειδήσεις, αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει να σπαταλάμε τον χρόνο μας με εικόνες και λεπτομέρειες που επηρεάζουν τη ψυχολογία μας αρνητικά.
Ακολουθήστε τον Αντώνη Κωνσταντάρα στο Ιnstagram.
Περισσότερα από το VICE
Το Πρώτο Ελληνικό Εργοστάσιο που Δίνει Ευκαιρίες σε Γυναίκες Θύματα Trafficking και Πρόσφυγες
Πώς να Κάνεις One Night Stand Xωρίς να Aναπτύσσεις Συναισθήματα
Η Ιστορία για το πώς Φέραμε στην Ελλάδα Στοχοποιημένες Γυναίκες από το Αφγανιστάν
