Τι είναι εκείνο που κάνει έναν αθλητή υψηλού επιπέδου να ξεχωρίσει; Ταλέντο, φυσική κατάσταση και σωστή προπόνηση είναι μερικές από τις απαιτήσεις για κάθε άνθρωπο που ο πρωταθλητισμός είναι κομμάτι της ζωής του. Όμως όλα αυτά δεν αρκούν, εάν το βάρος της ψυχολογικής πίεσης τον κάνει να «λυγίσει». Άλλωστε, στην εποχή της διαρκούς προβολής και των τεράστιων συμβολαίων, ακόμη και αθλητές-«σύμβολα», όπως για παράδειγμα ο Αργεντίνος Λιονέλ Μέσι, ξεσπούν υπό το βάρος των απαιτήσεων ενός ολόκληρου έθνους και μιας σειράς από αυταρχικά «πρέπει», τα οποία τον κάνουν να εκτονώνει την ένταση και το άγχος του στους «καθιερωμένους» πλέον έμετους στους αγωνιστικούς χώρους– ακόμη κι όταν πρόκειται για έναν τελικό Παγκοσμίου Κυπέλλου.
«Όταν ένας αθλητής λέει ότι δεν είχε καλή ψυχολογία ή δεν είναι καλά ψυχολογικά, μιλά για μια σειρά από πνευματικούς παράγοντες. Είναι η διαχείριση του άγχους, η αυτοπεποίθησή του, η συγκέντρωση, η θετική ή αρνητική διάθεση που βγάζει, και πολλοί ακόμη ψυχοπνευματικοί παράγοντες, η σύνθεση των οποίων αλληλοσυμπληρώνεται με τις αθλητικές ικανότητες του», εξηγεί ο Δρ. Ιωάννης Ζαρώτης, Ψυχολόγος με ειδίκευση την αθλητική ψυχολογία.
Videos by VICE
«Η ψυχολογία είναι το Α και το Ω στον αθλητισμό. Αν δεν έχεις καλή ψυχολογία, όσο γυμνασμένος και δυνατός αν είσαι σωματικά, είναι δώρο άδωρο. Σε αυτό το επίπεδο, πρέπει να ξέρεις πώς να ετοιμάζεις τον εαυτό σου πνευματικά και να έχεις την ικανότητα να απομονώνεσαι από το οτιδήποτε για να προετοιμαστείς με τον καλύτερο τρόπο», μου λέει ο πρωταθλητής Ευρώπης του 2004, Βασίλης Τσιάρτας.
Η σωστή προετοιμασία
Η πνευματική προετοιμασία ενός αθλητή υψηλού επιπέδου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ένας εκ των οποίων είναι η σωστή και διαρκής εκπαίδευση. Ο πρώην διεθνής ποδοσφαιριστής και νυν προπονητής ποδοσφαίρου, Σάκης Τσιώλης, καταδεικνύει μια από τις πιο σημαντικές πρακτικές που κι ο ίδιος συμβουλεύει τους αθλητές του να ακολουθήσουν. «Αυτό που επαναλαμβάνω στους ποδοσφαιριστές μου είναι να μη διαβάζουν ότι γράφεται στον Τύπο γι’ αυτούς, ειδικά πριν από πολύ σημαντικούς αγώνες, γιατί τους δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο οι ομάδες πριν δώσουν κάποια μεγάλα παιχνίδια αποσύρονται (σε κάποιο ξενοδοχείο) για να είναι απομονωμένες και να μην έχουν τέτοιες επιρροές».
Πολλά είναι τα παραδείγματα σημαντικών αθλητικών προσωπικοτήτων οι οποίες «παραδόθηκαν» ψυχολογικά πριν από μεγάλα αθλητικά ραντεβού. Εκτός από τους έμετους του Λιονέλ Μέσι, χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση του Βραζιλιάνου Ρονάλντο πριν από τον τελικό του Μουντιάλ του 1998, για την οποία ακόμη και σήμερα γίνονται αναφορές σχετικά με το πώς ο αθλητής «λύγισε» υπό το βάρος των απαιτήσεων, με ολονύκτιους σπασμούς την παραμονή του αγώνα οι οποίοι τον οδήγησαν στο νοσοκομείο, κάνοντάς τον να δηλώνει αργότερα πως φοβήθηκε για την ίδια του τη ζωή.
Photo via Flickr/Lauba House
«Η εξωγενής πίεση σε συνδυασμό με την αδυναμία ψυχολογικής διαχείρισης της κατάστασης, προκαλούν σημαντικά εμπόδια -όπως προβλήματα υγείας από την υπερβολική προπόνηση ή διατροφικές διαταραχές- τα οποία βλάπτουν τον αθλητή. Όμως επειδή εκείνος ζει μέσα αυτή τη συνθήκη, δεν μπορεί να το αντιληφθεί. Ώσπου έρχεται η στιγμή που φτάνει στα όριά του, ο οργανισμός κάνει την «επανάστασή» του και προκαλεί τραυματισμούς, υπερκόπωση και κυριεύεται από τη λεγόμενη εξουθένωση (η αντίστοιχη ψυχολογική υπερκόπωση) εξαιτίας της οποίας αισθάνεται ότι δεν έχει πλέον κάτι άλλο να δώσει», τονίζει ο Ιωάννης Ζαρώτης. «Είναι αποδεδειγμένο κι ερευνητικά πως όταν κάποιος αθλητής βρίσκεται σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση, με πολύ άγχος και στρες, είναι πιο επιρρεπής σε τραυματισμούς», τονίζει ο Νίκος Μάζης, πρώην διεθνής αθλητής του water polo και σημερινός Υπεύθυνος προγράμματος φυσικοθεραπείας στο Μητροπολιτικό Κολέγιο, συμπληρώνοντας ότι «είναι πολλές οι φορές όπου ο ίδιος ο αθλητής γίνεται ο χειρότερος εχθρός του εαυτού του».
Οι ευεργετικές ιδιότητες της εμπειρίας
Η εμπειρία είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες ψυχολογικής «θωράκισης» των αθλητών. Ο Βασίλης Τσιάρτας γνωρίζει όσο λίγοι πόσο ευεργετική είναι η ωρίμανση μέσα από τις καθημερινές δυσκολίες του πρωταθλητισμού. «Με το πέρασμα των χρόνων και τη ζύμωση που γίνεται εντός κι εκτός γηπέδων, οι αθλητές μαθαίνουν να διαχειρίζονται και την αποτυχία και την επιτυχία», τονίζει, ενώ και ο Νίκος Μάζης λέει πως «όσο ήμουν νεότερος, βίωνα σκαμπανεβάσματα στην ψυχολογία μου. Όμως, καθώς μεγάλωνα, ήξερα πώς να διαχειριστώ το άγχος και δεν επηρεαζόμουν από μια κακή εμπειρία ή συγκυρία. Μέσα από τις παραστάσεις στους αγωνιστικούς χώρους ωρίμαζα σαν χαρακτήρας και κατάφερνα να αντεπεξέρχομαι στις δυσκολίες».
Το μυστικό της «επιτυχίας»
Στο ερώτημα αν υπάρχει κάποιο μυστικό για τη σωστή προετοιμασία πριν από έναν πολύ σημαντικό αγώνα, ο Βασίλης Τσιάρτας απάντα «Η συγκέντρωση»: «Κατά πόσο μπορεί να επιτύχει κάποιος την απόλυτη δυνατή συγκέντρωση για τον αγώνα που έχει μπροστά του. Γι’ αυτό, αν ιεραρχούσαμε τις προτεραιότητες ενός αθλητή που έχει σκοπό να φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο, τότε θα βάζαμε πρώτα την ψυχολογία, μετά τη συγκέντρωση κι έπειτα τη φυσική κατάσταση».
Η σωστή ψυχολογική προετοιμασία από μικρή ηλικία χτίζει την καριέρα ενός αθλητή, σύμφωνα με τον Ιωάννη Ζαρώτη. «Όλοι όσοι μπαίνουν στο περιβάλλον του οργανωμένου αθλητισμού πρέπει να ξεκινούν από παιδιά τη διαδικασία εκπαίδευσης, ούτως ώστε να διδαχθούν σωστά τι σημαίνει επιτυχία, νίκη, ήττα ή αποτυχία. Μόνο αν μάθουν καλά τα βασικά, θα αποκτήσουν γερές βάσεις για το μέλλον. Αν όμως πιστέψουν από μικρή ηλικία ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από τη νίκη, τότε στα 18 ή19 τους θα κυριεύονται από το άγχος».
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;
Στο σημείο αυτό έρχεται και το ερώτημα αν η Ελλάδα βρίσκεται στο σωστό δρόμο της κατάλληλης ψυχολογικής προετοιμασίας και υποστήριξης των αθλητών. «Ο τομέας αυτός θα λέγαμε ότι σε οργανωμένο επίπεδο ίσως να μην υπάρχει καν στην Ελλάδα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων», απαντά ο Σάκης Τσιώλης. «Αυτό όμως έχει να κάνει και με την ιδιοσυγκρασία ή την κουλτούρα του κάθε λαού».
Ο Νίκος Μάζης στέκεται και στο κατά πόσο η οικονομική κρίση επηρεάζει τις σημερινές καταστάσεις: «Ο οικονομικός παράγοντας και οι συγκυρίες που ζούμε σήμερα παίζουν σίγουρα ρόλο, καθώς είναι δύσκολο για τις ομάδες να προσλάβουν κάποιον ειδικό για να υποστηρίξει ψυχολογικά τους αθλητές. Νομίζω όμως ότι κατά ένα ποσοστό οφείλεται και στην κουλτούρα του Έλληνα, σε αντίθεση με το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, όπως πχ τις ΗΠΑ».
Όσον αφορά την εγχώρια κουλτούρα στο ζήτημα της συστηματικής ψυχολογικής υποστήριξης αθλητών από ειδικούς επιστήμονες, ο Ιωάννης Ζαρώτης σχολιάζει πως, από τη δική του εμπειρία με ανθρώπους που συναντά σε διεθνή συνέδρια, «η Ελλάδα υστερεί αρκετά στον τομέα της ψυχολογικής υποστήριξης των αθλητών. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το να συμβουλεύεται ο Έλληνας αθλητής κάποιον ψυχολόγο είναι κι ένα θέμα ταμπού, παρότι έχουμε ακούσει πάρα πολλές φορές μετά από κάποιον αγώνα φράσεις όπως ‘δεν ήμασταν καλά ψυχολογικά’ ή ότι ‘μας έφταιξε το κομμάτι της ψυχολογικής διάθεσης’. Αυτό το οποίο πρέπει να γνωρίζουν όλοι όσοι ασχολούνται ή θέλουν να ασχοληθούν με τον αθλητισμό, είναι ότι η δουλειά στον ψυχολογικό τομέα δεν γίνεται μόνο για τη βελτίωση της απόδοσης ενός αθλητή, αλλά και για να ευχαριστηθεί πραγματικά αυτό που κάνει».
«Εξάλλου», όπως μου λέει κι ο Σάκης Τσιώλης, «μπορεί όσοι ασχοληθούν επαγγελματικά με το ποδόσφαιρο, για παράδειγμα, να ζουν από αυτό, να είναι η δουλειά τους, όμως δεν παύει να είναι κι ένα παιχνίδι· κάτι το οποίο έκαναν από μικρά παιδιά. Οφείλουν, λοιπόν, να γνωρίζουν πως με μια ήττα δεν έρχεται η συντέλεια του κόσμου. Γι’ αυτό κι επαναλαμβάνω πολύ συχνά στους αθλητές μου πως η ζωή δεν σταματά στο ποδόσφαιρο. Υπάρχει και συνέχεια».
