Ήταν λίγο πριν οι πρώτοι από εμάς ανοίξουν προφίλ στο Facebook και ένα-δυο χρόνια πριν δούμε το καραβάκι που περνούσε ως μέρος ενός γαλήνιου φόντου πίσω από τον Γιώργο Παπανδρέου, κατά την ανακοίνωση της ένταξης της χώρας στο ΔΝΤ. Δηλαδή κάπου στο τέλος του κόσμου, όπως τον ξέραμε μέχρι τότε. Ξέρετε, αυτού του μεταβατικού κόσμου που κράτησε μέχρι τον Μάρτιο του 2020.
Έχοντας ακόμα την ψευδαίσθηση ότι θα ζήσουν καλύτερα από τους γονείς τους, έφηβοι και νέοι από όλες τις πλευρές της Ελλάδας συζητούσαν με πρωτοφανή ενθουσιασμό για ένα ντοκιμαντέρ ενός άγνωστου τότε τύπου ονόματι Peter Joseph. To ντοκιμαντέρ αυτό ονομάζεται “Zeitgeist” και φιλοδοξούσε να φτιάξει μέσα στις δύο ώρες που κρατάει, μία τελείως διαφορετική αναπαράσταση του κόσμου της εποχής εκείνης και της ιστορίας που είχε οδηγήσει την ανθρωπότητα μέχρι εκεί. Τουλάχιστον φιλόδοξο, αν όχι αφελές.
Videos by VICE
Κατά μία έννοια, πάντως, τον πέτυχε τον σκοπό του. Άνθρωποι από όλο τον πλανήτη είδαν το Zeitgeist και θεώρησαν ότι επιτέλους κατέκτησαν την αλήθεια. Δεν ήμουν ακριβώς ένας από αυτούς, παρότι ομολογώ πως όταν το είδα για πρώτη φορά, στα 17 μου, είχα εντυπωσιαστεί. Ένιωθα ότι μου αποκαλύφθηκαν όλα με τον πιο εύκολο τρόπο. Αποφάσισα να κάτσω να το δω ξανά – αυτήν τη φορά με τα μάτια ενός 32χρονου.
Zeitgeist, 15 χρόνια μετά
Δεν θυμόμουν πολλά για το Zeitgeist. Ουσιαστικά θυμόμουν τελείως χοντρικά ότι ήταν χωρισμένο σε κομμάτια: Το πρώτο μιλούσε για την «απάτη της θρησκείας», το δεύτερο για τον μύθο του χτυπήματος στους Δίδυμους Πύργους και το τρίτο για τον τρόπο που έχουν στηθεί οι οικονομίες και οι αγορές συναλλάγματος. Το πρώτο κομμάτι είναι μάλλον και το πιο ενδιαφέρον.
Ουσιαστικά αποτελεί το δόλωμα για όλους εμάς τους τότε εφήβους, που είχαμε πήξει από τα Θρησκευτικά, την Εκκλησία και (κάποια) από τη συνεπακόλουθη καταπίεση. Σύμφωνα με το μέρος αυτό του doc, οι θρησκείες είναι οργανωμένα ψέματα που είναι φτιαγμένα από τους ισχυρούς προκειμένου να χειραγωγήσουν τα πλήθη. Ως απόδειξη του ψέματος, το ντοκιμαντέρ καταπιάνεται με τη χριστιανική μυθολογία τονίζοντας ότι είναι απλά ένα κράμα στοιχείων αρχαιότερων θρησκειών, αστρολογικών θεωριών και παραδόσεων.
Στο κομμάτι αυτό υπάρχει μία σειρά από πράγματα γενικά γνωστά (όπως για παράδειγμα ότι ο χριστιανισμός δανείζεται στοιχεία από τον παγανισμό) και άλλα άγνωστα, αλλά τουλάχιστον αμφιλεγόμενα. Για παράδειγμα, η σύνδεση του Αιγυπτιακού Θεού Horus με τον Ιησού η οποία παρουσιάζεται ως δεδομένη στο Zeitgeist και αμφισβητείται εντόνως όχι μόνο από θεολόγους αλλά και από κοινωνικούς ανθρωπολόγους και ιστορικούς. Κι αυτό είναι ένα μόνο κομμάτι μίας σειράς ανυπόστατων ή μη τεκμηριωμένων δεδομένων πάνω στα οποία βασίζεται.
Το κομμάτι της θρησκείας είναι το πρώτο μέρος αλλά τελικά κι ο σκελετός για ό,τι ακολουθήσει. Οι θρησκείες στο σύνολό τους παρουσιάζονται ως ένα τεράστιο ψέμα κατασκευασμένο από μία ασαφή οντότητα που ονομάζεται «κατεστημένο», μία οντότητα που αποτελείται από ισχυρούς ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, πορεία στον χρόνο, αρχή και τέλος. Λειτουργεί δηλαδή κατά μία έννοια κι εκείνη σαν θεός.
Βαριά συνωμοσιολογία και μοναδικές αλήθειες
Αν όμως το πρώτο κομμάτι του ντοκιμαντέρ μπορεί να είχε ένα μικρό ενδιαφέρον, παρότι χωμένο σε ατεκμηρίωτα στοιχεία, η συνέχεια γίνεται αγνή και ατόφια συνωμοσιολογία. Πρώτα, προσπαθώντας να μας πείσει ότι τους Δίδυμους Πύργους δεν τους έριξαν τρομοκράτες αλλά η ίδια η αμερικανική κυβέρνηση, εκτελώντας ουσιαστικά τις εντολές του περίφημου κατεστημένου που, επαναλαμβάνω, δεν κινείται με όρους τάξης ή έστω λόμπι αλλά παρέας. Στο τρίτο μέρος έχουμε μία υπεραπλουστευμένη παρουσίαση του διεθνούς χρηματοοικονομικού συστήματος. Όλα αυτά πάντα με ατεκμηρίωτα στοιχεία και φυσικά με ανιστορικές αναγωγές.
Στο ενδιάμεσο δηλώσεις αυτοαποκαλούμενων «ειδικών», πετσοκομμένα έγγραφα αμφιβόλου εγκυρότητας και φυσικά μία συρραφή συνωμοσιολογιών που ξέραμε ήδη και πριν το Zeitgeist. Βλέπαμε κι εμείς «Πύλες του Ανεξήγητου», κύριοι. Έγινε μία έκρηξη από τη βάση του κτηρίου, ο Μπιν Λάντεν παλιά δούλευε για τους Αμερικανούς κ.λπ. Τα περισσότερα από αυτά έχουν απαντηθεί από πραγματικούς ειδικούς. Το θέμα είναι ότι το Zeitgeist στήθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη δέχεται καμία άλλη αλήθεια πέραν της δικής του.
Σε κανένα σημείο του ντοκιμαντέρ δεν υπάρχει δήλωση κάποιου ανθρώπου, η οποία να μην κουμπώνει με την κεντρική αφήγηση. Oύτως ή άλλως έχει φτιαχτεί μία συνθήκη κατά την οποία, αν έχεις οποιαδήποτε αντίρρηση είσαι είτε κοιμισμένος ηλίθιος είτε πουλημένος. Το πιο χαρακτηριστικό δείγμα των συνωμοσιολογιών μέχρι σήμερα είναι ακριβώς αυτή η τάση της εναλλακτικής μεν, αλλά μίας και μοναδικής αλήθειας. Το Zeitgeist είναι φτιαγμένο από την αρχή μέχρι το τέλος του με βάση αυτήν ακριβώς τη λογική.
Ας τονιστεί μάλιστα ότι κάθε τόσο εμφανίζεται ένα quote του Charles Lindbergh, με τον κλασικό τρόπο που μπαίνουν τα quotes σε τέτοιου τύπου ταινίες. Σαν να ακούς τον σκηνοθέτη να φωνάζει «πωωω, τι είπε το άτομο!». Αλλά, ειλικρινά, ρε Peter Joseph; Του Charles Lindbergh; Σε κάποια φάση μάλιστα, φαίνεται ο σκηνοθέτης να τίθεται ενάντια στην ένταξη των ΗΠΑ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (ο συμπαθών τον Χίτλερ Lindbergh θα ήταν υπερήφανος). Ας κλείσουμε όμως αυτή την πορτούλα γιατί φοβάμαι πολύ για το πού θα μας βγάλει.
Μήπως να το ξαναβλέπαμε λίγο;
Αν το δεις με τα μάτια του 2022 θα καταλάβεις ότι το Zeitgeist δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία κακοφτιαγμένη συρραφή συνομωσιών και θεωριών που αποτυγχάνει με εντυπωσιακό τρόπο να σε πείσει για οτιδήποτε από όσα ισχυρίζεται. Στην αρχή έμπαινα στη διαδικασία να ψάχνω έναν-έναν τους ισχυρισμούς και τα τεκμήρια μέχρι που σύντομα κατάλαβα ότι δεν είχε κανένα απολύτως νόημα.
Τι είναι όμως αυτό που μας είχε μαγέψει τότε; Μάλλον το γεγονός ότι ήταν αντισυστημικό και ότι μιλούσε εναντίον των οργανωμένων θρησκειών, της αμερικανικής κυβέρνησης και του τρόπου που λειτουργούσε ο καπιταλισμός στις αρχές του αιώνα που διανύουμε. Το πού στόχευε ήταν και που του έδινε μία αίσθηση προοδευτισμού η οποία συνδεόταν με τις ψευδοεπιστημονικές θέσεις και φυσικά την περίφημη μέχρι και σήμερα αναγωγή των πάντων σε “facts not feelings”.
Προφανώς το Zeitgeist δεν γέννησε όλες αυτές τις συνομωσίες. Μην του δίνουμε εξουσία που ποτέ δεν είχε. Ήταν όμως αυτό που μίλησε γι’ αυτές με μία σύγχρονη τότε γλώσσα με άμεσο αποτέλεσμα να τις φέρει και στον χώρο του διαδικτύου.
Μπορεί, λοιπόν, το ίδιο το Zeitgeist έχει εν πολλοίς κακογεράσει και ως προς όσα λέει, αλλά και ως κινηματογραφική γλώσσα. Παραμένει όμως επίκαιρο ένα ερώτημα γύρω από αυτό. Μας αρκεί να θαυμάζουμε και να αναπαράγουμε κάτι απλά και μόνο επειδή δηλώνει αντισυστημικό;
Ακολουθήστε τον Νίκο Σταματίνη στο Instagram.
Κάνε subscribe στο YouTube – VICE Greece.
Περισσότερα από το VICE
Οι Διαδικτυακές Κοινότητες που Γουστάρουν να Βλέπουν Ανθρώπους να Πεθαίνουν
Ο Γιάννης Κοροβέσης Είναι ο Πρώτος Σομελιέ Νερού στην Ελλάδα
