Γυναίκες Μιλούν Επιτέλους Ελεύθερα για το Μισογυνικό Ταμπού της Περιόδου

Αν σκεφτούμε όλες τον εαυτό μας από εκείνο το ξαφνικό και ακατανόητο χαστούκι που λέει η παράδοση ότι πρέπει να μας δώσει η μάνα μας μόλις αδιαθετήσουμε, την ντροπή που νιώσαμε όταν λερώσαμε τα ρούχα μας με αίμα περιόδου και πολλά μάτια καρφώθηκαν πάνω μας με αηδία, μέχρι τα δεκάδες σεξιστικά αστεία που αμήχανα υποστήκαμε και τη συστολή που είχαμε να μοιραστούμε ακόμη και με επαγγελματίες της υγείας προβληματισμούς για την περίοδό μας, θα διαπιστώσουμε ότι αυτή είναι μια ιστορία στίγματος και εσωτερικευμένου άγχους που απρόθυμα κουβαλάμε κάθε μήνα στις ζωές μας. Η περίοδός μας, πασπαλισμένη με δεισιδαιμονίες, θρησκευτικό σκοταδισμό, μυθεύματα και αντιεπιστημονικές αρλούμπες, αντί για λειτουργία που σχετίζεται με την υγεία και τη σεξουαλικότητά μας, μετατρέπεται σε κάτι παθολογικό και μιαρό. Δημιουργεί έναν φραγμό ενοχής ανάμεσα σε μας και το σώμα μας. Μυστικοποιεί ένα βασικό στοιχείο της έμφυλης ύπαρξής μας.

Είναι καιρός, λοιπόν, να σπάσει αυτό το ταμπού και οι γυναίκες να μιλήσουν ελεύθερα για την περίοδό τους. Ας ξεκινήσουμε από μερικές βασικές παραδοχές οι οποίες, παρότι στοιχειώδεις, μπορούν να βιωθούν ως κοσμοϊστορικές αποκαλύψεις: Δεν «έχω τα ρούχα μου», όπως έλεγαν παλιότερα - έχω περίοδο. Μου συμβαίνει κάθε μήνα, για περίπου 40 χρόνια. Όταν έχω περίοδο, τρέχει αίμα. Είναι κόκκινο. Το μπλε υγρό που χύνεται πάνω στη σερβιέτα στις διαφημίσεις είναι μια κομπλεξική ιδέα του μάρκετινγκ. Το αίμα της περιόδου δεν είναι ούτε μολυσμένο, ούτε βρόμικο. Είναι απλώς αίμα, όπως αυτό που τρέχει όταν κόβεις το χέρι σου ή χτυπάς το γόνατό σου. Επίσης, ένα τελευταίο: οι σερβιέτες και τα ταμπόν δεν είναι παράνομα. Δεν τα βρίσκεις στη μαύρη αγορά. Έχουν κανονικά barcode. Δεν χρειάζεται να τα κρύβω - και μπορείς κι εσύ ως άνδρας κάποια στιγμή να διευκολύνεις τη φίλη σου, την αδερφή ή τη μητέρα σου, αγοράζοντάς της σερβιέτες από το σούπερ μάρκετ.

Η Μαρία είναι 27 χρονών, έχει τελειώσει το Παιδαγωγικό Τμήμα και συμμετέχει στην πρωτοβουλία «Προχωράμε». «Αδιαθέτησα πρώτη φορά όταν ήμουν 11 χρονών. Υπάρχουν διάφορα περιστατικά που θυμάμαι. Οι γονείς μου –για παράδειγμα– με έστελναν στο κατηχητικό και ο ιερέας με προειδοποίησε να μη μεταλαμβάνω τις μέρες που είμαι αδιάθετη. Το είπα στους γονείς μου και το δικαιολόγησαν. Από τις πρώτες φορές που είχα περίοδο, φορούσα κόκκινη φούστα, ώστε αν τρέξει αίμα, να μη φανεί. Γενικά, υπάρχει μια αντίληψη ότι το αίμα της περιόδου είναι βρόμικο και ότι αν φανεί, φταις, επειδή δεν είσαι καθαρή. Αν δούμε έναν πληγωμένο άνθρωπο στον δρόμο να αιμορραγεί, το πιο πιθανό είναι να πάμε να τον βοηθήσουμε. Το αίμα της περιόδου, όμως, το σιχαινόμαστε. Υπάρχουν γυναίκες που αποστρέφονται την περίοδό τους, επειδή έτσι τις έχει μάθει η κοινωνία. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν μύθοι για την περίοδο, ας πούμε ότι δεν πρέπει να κάνεις μπάνιο, κάτι που δεν ισχύει - αντίθετα, η επιστημονική κοινότητα έχει αποφανθεί ότι είναι καλό. Θεωρείται υποτιμητικό να στείλεις το αγόρι σου να σου πάρει σερβιέτες, ενώ είναι ανθρώπινο και συντροφικό. Προσωπικά, πιστεύω ότι τα ταμπόν και οι σερβιέτες πρέπει να διατίθενται δωρεάν στους μαζικούς χώρους, όπως γίνεται με το χαρτί υγείας. Είναι απαραίτητα», λέει.

Σε πολλές περιοχές του κόσμου επιβιώνουν ακόμα βάρβαρες πρακτικές που σχετίζονται με τη γυναικεία περίοδο. Στο Νεπάλ, η παράδοση θεωρεί τις γυναίκες που έχουν περίοδο φορείς «μιαρότητας» και «κακής τύχης», και επιβάλλει την απομόνωσή τους εκείνες τις μέρες. Υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να ζήσουν σε πρόχειρα παραπήγματα. Στο Μαλάουι, υπάρχουν άνδρες που πληρώνονται για να βιάσουν τα κορίτσια που τους έρχεται πρώτη φορά περίοδος, ώστε να υπάρξει «σεξουαλική κάθαρση». Σε κάποιες περιοχές της Ινδίας, οι γυναίκες μαθαίνουν ότι η περίοδός τους «μολύνει» το φαγητό, γι’ αυτό τις προτρέπουν να μη μαγειρεύουν, όταν είναι αδιάθετες. Αλλά και εδώ, στα δικά μας, η περίοδος χρησιμοποιήθηκε μέχρι και ως επιχείρημα κατά της θεσμοθέτησης εκλογικών δικαιωμάτων στις γυναίκες: Συγκεκριμένα, στην εφημερίδα Νέα Ημέρα, στις 20 Μαρτίου του 1928, δημοσιεύτηκε άρθρο που υποστήριζε ότι εξαιτίας της περιόδου οι γυναίκες βρίσκονται κάποιες μέρες του μήνα σε «πνευματική και συναισθηματική ανισορροπία» και ως εκ τούτου δεν πρέπει να τους επιτραπεί το δικαίωμα της ψήφου. Η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να θεωρεί τις γυναίκες «ανάξιες» να κοινωνήσουν όταν έχουν περίοδο και να ευνοεί τον πολιτισμικό αποκλεισμό του γυναικείου σώματος. Υπάρχουν κι άλλες ανοησίες που ανακυκλώνονται για την περίοδο, ένας αναχρονιστικός κατάλογος απαγορεύσεων που λέει πως όταν έχεις περίοδο δεν πρέπει να κάνεις γυμναστική, δεν πρέπει να κολυμπάς, δεν πρέπει να κάνεις ντους ή αν είσαι έφηβη, δεν πρέπει να φοράς ταμπόν. Τίποτα απ’ αυτά δεν ισχύει. Όλοι οι σύγχρονοι επιστήμονες διατρανώνουν πως όταν έχεις περίοδο, μπορείς να κάνεις ό,τι θελεις, μπορείς άφοβα να ακούσεις τις επιθυμίες και τις ανάγκες του σώματός σου.

Το μεγαλύτερο ταμπού, ασφαλώς, είναι το σεξ. «Προσωπικά, δεν είχα πρόβλημα με άνδρες ή γυναίκες συντρόφους –είμαι bisexual–, δεν αισθάνονταν αηδία. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα τύχης ή επιλογών που έχω κάνει. Το θέμα του σεξ, όμως, κατά τη διάρκεια της περιόδου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κακοποιητικά από τα αγόρια. Έχω υπόψη μου περιπτώσεις όπου τα κορίτσια παίρνουν αντισυλληπτικά για να ρυθμίσουν τον κύκλο τους, σύμφωνα με τις σεξουαλικές επιθυμίες του συντρόφου τους. Επίσης, μεγάλο ταμπού είναι το να αυνανίζεσαι ως γυναίκα γενικά, πόσο μάλλον όταν έχεις περίοδο. Πρέπει να αλλάξει η θεώρηση που αντιλαμβάνεται την περίοδο μόνο συνδεδεμένη με την αναπαραγωγή. Αφορά την καθημερινότητά μας. Υπάρχει για να διευκολύνει την υγεία του σώματος και τη σεξουαλικότητά μας. Πρέπει να οικειοποιηθούμε το σώμα μας και να ξεπεράσουμε τη συστολή», επισημαίνει η Μαρία. «Ούτε εγώ έτυχε να αντιμετωπίσω ποτέ πρόβλημα στο σεξ, όταν έχω περίοδο. Έχω ακούσει, όμως, από άλλες γυναίκες τρομερά πράγματα. Υπάρχουν γυναίκες που τους έχει υποβληθεί η αντίληψη ότι η περίοδος είναι κάτι σιχαμένο και δεν διανοούνται να κάνουν σεξ όταν είναι αδιάθετες ή γυναίκες που θεωρούν υποχρέωσή τους όταν έχουν περίοδο να ικανοποιούν σεξουαλικά τους άνδρες π.χ. με στοματικό σεξ. ΟΚ, το κάθε ζευγάρι μπορεί να κάνει ό,τι θέλει, αλλά είναι μια μορφή καταπίεσης να θεωρεί η γυναίκα ότι προέχει να ικανοποιήσει τον σύντροφό της και να καταστέλλει τη δική της επιθυμία», συμπληρώνει η Ειρήνη.

Η Ειρήνη είναι 27 χρονών, έχει σπουδάσει film making και αυτήν την περίοδο είναι άνεργη. Μιλάει για τη δυσκολία που έχει το κοινωνικό και επαγγελματικό περιβάλλον να κατανοήσει τους πόνους που μπορεί να αντιμετωπίζει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της περιόδου: «Τα πρώτα χρόνια ήμουν τυχερή. Τα τελευταία δέκα χρόνια, όμως, πονάω πολύ. Υπάρχουν μέρες που δεν μπορώ να κάνω τίποτα, παραμιλάω από τον πόνο. Κατανόηση βρίσκω μόνο στις γυναίκες, επειδή περνάμε τα ίδια. Οι άνδρες ούτε το καταλαβαίνουν, ούτε θέλουν να ακούσουν. Στον εργασιακό τομέα, μου έχει τύχει να εργάζομαι και να μην μπορώ να αντεπεξέλθω, επειδή πονούσα και ήμουν χάλια ψυχολογικά. Έχει χρειαστεί να φύγω από τη δουλειά και να επικαλεστώ άλλη δικαιολογία - ότι πονάει το στομάχι μου. Ο εργοδότης, αν του πεις ότι θες να φύγεις επειδή έχεις περίοδο και πονάς, το θεωρεί αδυναμία. Πιστεύω ότι θα έπρεπε να υπάρχει μια πρόβλεψη στην εργατική νομοθεσία για μία-δύο μέρες έξτρα άδεια τον μήνα, αν έχεις περίοδο και υποφέρεις. Όχι υποχρεωτικά, επειδή δεν το βιώνουν όλες οι γυναίκες με τον ίδιο τρόπο. Προαιρετικά. Αν υπάρχει ανάγκη, να μπορείς να κάνεις χρήση μιας τέτοιας διάταξης».

Η περίοδος είναι μια αλλαγή που συντελείται κάθε μήνα στο σώμα μας. Τα συμπτώματά της ενίοτε μπορεί να είναι πολύ επώδυνα. Αυτό ως γεγονός δεν υπονοεί καμιά μειονεξία. Όπως ποτέ κανείς δεν θεώρησε ότι μειονεκτεί ένας άνθρωπος που έχει πονοκέφαλο ή πονόδοντο, έτσι δεν μπορεί να θεωρήσει κανείς δείγμα μειονεξίας τον πόνο της περιόδου. Το ζήτημα της θεσμοθέτησης ειδικών εργασιακών αδειών είναι ένα από τα ανοιχτά ερωτήματα του φεμινιστικού κινήματος. Από τη μια, υπάρχει ο φόβος ότι κάτι τέτοιο ενδεχομένως θα σκιαγραφούσε τις γυναίκες ως «αντιπαραγωγικές» και θα αποθάρρυνε τους εργοδότες από το να προσλαμβάνουν γυναίκες. Από την άλλη, μια πραγματική συνθήκη ισότητας στην εργασία δεν μπορεί παρά να λαμβάνει υπόψη της τις ιδιαίτερες ανάγκες που έχει κάθε εργαζόμενος και εργαζόμενη για να δουλέψει, χωρίς να εκθέτει τον εαυτό του σε μεγάλη ταλαιπωρία. Εξάλλου, αν η νομολογία οριζόταν από τις διαθέσεις των αφεντικών, τότε θα αμφισβητούνταν συνολικά η έννοια του εργασιακού δικαιώματος και θα βασίλευε η αυθαιρεσία.

Η περίοδος είναι λογοκριμένη. Υπάρχουν περίπου 5.000 διαφορετικοί ευφημισμοί και όροι που χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο, για να αποφευχθεί η λέξη «περίοδος». Το 2015, το Instagram κατέβασε τη φωτογραφία της καλλιτέχνιδας Rupi Kaur που απεικόνιζε μια γυναίκα ξαπλωμένη στο κρεβάτι της να έχει λερωθεί από αίμα περιόδου. Η πολιτική των social media δεν έχει κανένα πρόβλημα με τις αντικειμενοποιημένες απεικονίσεις του γυναικείου σώματος, αλλά δείχνει μεγάλη δυσανεξία στη ρεαλιστική αποτύπωσή του. Αντίστοιχα, την ίδια χρονιά, όταν η δασκάλα της γιόγκα Stepf Gongora ανέβασε ένα βίντεο με αίμα περιόδου την ώρα που έκανε ασκήσεις, εισέπραξε στα σχόλια άφθονο πουριτανισμό και μισογυνισμό. Η Kiran Gandhi συμμετείχε στον Μαραθώνιο του Λονδίνου αδιάθετη: Έτρεξε τα 42,195 χιλιόμετρα χωρίς να φοράει ταμπόν ή σερβιέτα, επειδή έτσι αισθανόταν πιο άνετα. Ωστόσο, οι περισσότεροι σχολίασαν αυτήν της την πράξη ως αηδιαστική. Στον κινηματογράφο και την τηλεοπτική μυθοπλασία μπορεί να δούμε τις πιο σκληρές σκηνές βίας, με το αίμα να πλημμυρίζει την οθόνη μας - αλλά ποτέ αίμα περιόδου. Μόλις το 2017 βγήκε η πρώτη διαφήμιση στον κόσμο από την εταιρεία Bodyform, που έδειχνε ένα κόκκινο υγρό να απορροφάται από τη σερβιέτα, αντί για το σύνηθες και εντελώς άκυρο μπλε που υιοθετείται χρόνια τώρα από τους διαφημιστές, αναπαράγοντας τα στερεότυπα μυστικοπάθειας για τη γυναικεία περίοδο.

Το 2013, η Clue, μια εφαρμογή υγείας για την περίοδο, πραγματοποίησε σε συνεργασία με την οργάνωση International Women’s Health Coalition μια παγκόσμια έρευνα, καταγράφοντας τις εμπειρίες το γυναικών για το ζήτημα. Κάποια ευρήματα είναι πολύ χαρακτηριστικά για την ένταση και την επιρροή του στίγματος της περιόδου στην καθημερινότητά μας: Μόλις το 31% των Αμερικανίδων αισθάνονται άνετα να μιλάνε σε άνδρα συγγενή για την περίοδό τους, ενώ σχεδόν μία στις πέντε γυναίκες στον κόσμο φοβούνται τόσο πολύ να μη φανεί ότι έχουν περίοδο, που εκείνες τις μέρες αποφεύγουν οποιαδήποτε δραστηριότητα. Πρόσφατη έρευνα του Plan International UK έδειξε ότι το στίγμα της περιόδου αποθαρρύνει τις γυναίκες να μιλήσουν ακόμη και σε επιστήμονες υγείας. Συγκεκριμένα, πάνω από το 27% των γυναικών του δείγματος δήλωσαν ότι απέφευγαν να μιλήσουν σε κάποιο γιατρό για τα συμπτώματα του κύκλου τους. Η ίδια η γυναικολογία, εξάλλου, έχει ένα ανδροκρατικό φίλτρο στην προσέγγισή της: Αφενός η ντροπή που νιώθουν οι γυναίκες για την περίοδό τους μπορεί να είναι τόσο εμπεδωμένη, που να μην μιλάνε καν στον γυναικολόγο τους, αφετέρου και οι ίδιοι οι γυναικολόγοι ενίοτε δεν είναι πολύ υποστηρικτικοί.

«Εγώ είχα πολύ επώδυνα συμπτώματα. Λιποθυμούσα, μου έπεφτε ο σίδηρος, με ενοχλούσε το έντονο φως, παρουσίαζα συναισθηματική αστάθεια και τάση να απομονώνομαι κάποιες μέρες πριν από την περίοδο. Είχα προεμμηνορροικό σύνδρομο και δεν το γνώριζα καν. Αυτό συμβαίνει, επειδή δεν είμαστε σωστά ενημερωμένες για τις ιατρικές και ψυχολογικές διαστάσεις της περιόδου. Οι ίδιοι οι γυναικολόγοι δεν μας κατευθύνουν πάντα σωστά. Δεν σου εξηγούν τι συμβαίνει και πώς να το αντιμετωπίσεις. Σου δίνουν χάπια, χωρίς καν να σε πληροφορήσουν για την επίδρασή τους», λέει η Μαγδαληνή, 22 ετών, φοιτήτρια κοινωνικής εργασίας. «Ο κόσμος προσλαμβάνει την περίοδο με δύο τάσεις: είτε σε θεωρούν αδύναμη είτε απλά το αγνοούν. Είναι σημαντικό εμείς οι ίδιες να απενεχοποιήσουμε την περίοδό μας, να μιλάμε και να μην το κρύβουμε. Εγώ πλέον νιώθω άνετα, δεν ντρέπομαι να εμφανίσω ένα πακέτο με σερβιέτες μπροστά σε μια παρέα ή να εξηγήσω ότι έχω περίοδο και πώς το βιώνω», συμπληρώνει.

Οι περισσότερες από μας -λευκές γυναίκες που ζούμε σε μια δυτική χώρα σε εργατικές, μικροαστικές ή μεσοαστικές συνθήκες- σίγουρα μπορούμε να απαριθμήσουμε αρκετές φορές που αισθανθήκαμε άβολα ή αμήχανα τις μέρες της περιόδου μας. Ενδεχομένως και να μην μπορούμε να τις απαριθμήσουμε, επειδή είναι τόσες πολλές, που τις ενσωματώσαμε ως στοιχείο μιας μοναχικής, μα τόσο κοινής κανονικότητας. Για τις γυναίκες πρόσφυγες, που ζουν στη θλιβερή αθλιότητα των καταυλισμών ή για τις άστεγες γυναίκες, προφανώς το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο: Έχουν περιορισμένη πρόσβαση στα προϊόντα προσωπικής υγιεινής, δεν έχουν προσωπικό χώρο ηρεμίας και είναι διαρκώς εκτεθειμένες στην αδιακρισία και την αποστροφή του ανδρικού βλέμματος.

Το στίγμα της περιόδου μάς διαπερνά όλες και σε συνάρτηση με πολιτισμικές και ταξικές συνθήκες, επιβαρύνει την καθημερινότητά μας. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της στρατηγικής της πατριαρχίας για τον έλεγχο του γυναικείου σώματος και τον περιορισμό της γυναικείας αυτενέργειας. Το γυναικείο αιδοίο στο συλλογικό φαντασιακό νοείται ως ρομαντικοποιημένο όργανο της αναπαραγωγής ή ως ένας γυαλιστερός, σκανδαλιστικός και κάπως πορνογραφικός τόπος ενός σεξιστικού life style. Το αίμα της περιόδου δεν χωράει σ’ αυτήν την αφήγηση, γι’ αυτό αποσιωπάται και ενοχοποιείται - στην πραγματικότητα, ενοχοποιούνται όλες οι λειτουργίες του γυναικείου σώματος πλην της αναπαραγωγής, που συνάδει με τον βαθύ πυρήνα του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας. Το αίμα της περιόδου περιβάλλεται από τα θρησκευτικά συμφραζόμενα του «προπατορικού αμαρτήματος» και συμβολίζει στην έμφυλη ασυμμετρία τη γυναικεία κατωτερότητα.

Γι’ αυτό και η περίοδος δεν είναι ένα ζήτημα ατομικής διαχείρισης. Αφορά τον μισό πληθυσμό του πλανήτη και επηρεάζει τις ζωές μας. Είναι ένα πεδίο φεμινιστικής παρέμβασης. Από το free bleeding, το κίνημα των γυναικών που αρνούνται να φορέσουν σερβιέτα ή ταμπόν όταν έχουν περίοδο, μέχρι τις καμπάνιες period positive που στοχεύουν στην ενημέρωση και την αποδόμηση των στερεοτύπων, το σύγχρονο φεμινιστικό κίνημα μιλάει γι’ αυτήν την όψη της γυναικείας υπόστασης, τη βγάζει από το σκονισμένο συρτάρι του μυστικισμού και τη μετατρέπει σε διαδικασία επίγνωσης. Το να μάθουμε εμείς οι γυναίκες να εκφράζουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας, να μην ντρεπόμαστε για το σώμα και το αίμα μας, να μην απολογούμαστε για τις λειτουργίες μας, να μην ανεχόμαστε συμπεριφορές που μας υποτιμούν, να μοιραζόμαστε τα βιώματα μας, να πολεμάμε όλες τις αναχρονιστικές μπούρδες που στήθηκαν πάνω στο σώμα μας για να κάνουν πιο φοβική την ύπαρξή μας, είναι κάτι πολιτικό. Ό,τι μας απελευθερώνει είναι πολιτικό. Θα τρέξει αίμα, λοιπόν, φίλε μου, παρ’ το χαμπάρι και αν θες να αηδιάσεις με κάτι, αηδίασε με την πατριαρχία, τη βία και την καταπίεση.

Περισσότερα από το VICE

Ο Drake Είναι οι Red Hot Chili Peppers της Ραπ (με την Καλή Έννοια)

Έχεις Σκεφτεί τι Γίνεται αν Αφήσεις το Ταμπόν για Περισσότερες από Οκτώ Ώρες;

Ο Ερρίκος Λίτσης Έχει Κουραστεί Λίγο να Μιλά Μόνο για το «Σπιρτόκουτο»