Ποτέ δεν είχα συνειδητοποιήσει πόσο λίγα ήξερα για την κατάθλιψη, μέχρι που την έπαθα εγώ. Δεν ήξερα, για παράδειγμα, πώς η κατάθλιψη μπορεί να σου ρίξει τη λίμπιντο, κάνοντάς σε να νιώθεις ότι ξαφνικά -και άθελά σου– έχεις γίνει ασέξουαλ. Δεν ήξερα ότι η κατάθλιψη μειώνει το εύρος της προσοχής σου, την ενέργειά σου και την ικανότητά σου να τελειώσεις μια δουλειά. Στη διάρκεια ενός πρόσφατου επεισοδίου, δυσκολευόμουν να διαβάσω ένα άρθρο σε κάποιο περιοδικό και να δω μια ταινία μέχρι το τέλος. Ο αριθμός των email που έστελνα έπεσε κατακόρυφα. Τα καθημερινά πράγματα μου φάνταζαν βουνό.
Αλλά ίσως το πιο περίεργο ήταν το συναισθηματικό μούδιασμα. Όταν ακούς τη λέξη «κατάθλιψη» δεν περιμένεις ότι θα έχεις οπτική επαφή με τη δίχρονη ανιψιά σου, που ξέρεις ότι θα έπρεπε να κάνει την καρδιά μου να λιώσει, αλλά δεν θα συμβαίνει τίποτα. Ή ότι θα βρεθείς με κάποιον φίλο σε μια κηδεία, περιτριγυρισμένος από ανθρώπους που κλαίνε με λυγμούς και θα αναρωτιέσαι, νιώθοντας ενοχές και ανησυχώντας ταυτόχρονα, γιατί δεν αισθάνεσαι κάτι παραπάνω.
Videos by VICE
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης ξαφνικής κατάθλιψης, βίωνα αυτό το μούδιασμα για εβδομάδες. Ειδήσεις που θα με είχαν εξοργίσει στο παρελθόν, με άφηναν αδιάφορο. Η μουσική είχε ελάχιστη επίδραση, πέρα από το ότι μου θύμιζε πώς ένιωθα κάποτε ακούγοντάς τη. Τα ανέκδοτα δεν ήταν καλά. Τα βιβλία δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον. Το φαγητό ήταν άγευστο. Αισθανόμουν, όπως το περιέγραψε πολύ πετυχημένα ο Phillip Lopate στο ποίημά του Μούδιασμα, «απολύτως τίποτα».
Αυτό ήταν κάτι καινούργιο για εμένα και αυτό επειδή, παρόλο που περνούσα συχνά περιόδους κατάθλιψης στο παρελθόν, εξακολουθούσα, όπως και πολλοί άνθρωποι, να μην κατανοώ πλήρως αυτήν την ασθένεια που έπληξε 16 εκατομμύρια Αμερικανούς το 2015 (αριθμός μεγαλύτερος από τον πληθυσμό της Νέας Υόρκης, του Λος Άντζελες και του Σικάγου μαζί). «Είναι πανταχού παρούσα», λέει ο συγγραφέας του The Noonday Demon: An Atlas of Depression (Ο Δαίμονας της Μεσημβρίας: Ένας Άτλας της Κατάθλιψης), Andrew Solomon. «[Και όμως] νομίζω ότι ο κόσμος δεν την κατανοεί καθόλου καλά».
«Oι καταθλιπτικοί άνθρωποι αισθάνονται συχνά ενοχές που είναι καταθλιπτικοί και δεν λειτουργούν όπως θα έπρεπε», λέει, «και αυτό είναι μέρος της ασθένειας».
Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών λέει ότι για να διαγνωσθεί ένα άτομο με Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή, πρέπει να βιώνει την «κατάθλιψη κατά τη διάρκεια της μέρας, σχεδόν κάθε μέρα» ή «να έχει χάσει αισθητά το ενδιαφέρον ή την ευχαρίστησή του σε σχέση με όλες -ή σχεδόν όλες- τις δραστηριότητες, για το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν καθημερινά», για μια περίοδο δύο εβδομάδων. Αλλά αυτά είναι απλώς τα βασικά. Για να γίνει διάγνωση, το άτομο πρέπει επίσης να αναφέρει τουλάχιστον τέσσερα επιπλέον συμπτώματα από μια λίστα που περιλαμβάνει τη σημαντική απώλεια ή την αύξηση βάρους, την αϋπνία ή την υπερβολική υπνηλία, την υπερδιέγερση ή βραδύτητα («ψυχοκινητική ανάδευση ή καθυστέρηση», όπως είναι ο κλινικός όρος), συχνή κόπωση ή απώλεια ενέργειας, αισθήματα απαξίωσης ή υπερβολικές ενοχές, αναποφασιστικότητα ή μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και επαναλαμβανόμενες σκέψεις για θάνατο ή αυτοκτονία.
«Μου φαίνεται πραγματικά απίστευτο που όσο περισσότερο ασχολούμαι με αυτόν τον τομέα, τόσο περισσότερες εκδηλώσεις της κατάθλιψης συνειδητοποιώ ότι μπορεί να υπάρχουν στο σώμα», λέει η Jennifer Payne, καθηγήτρια ψυχιατρικής και διευθύντρια του Κέντρου Διαταραχών Διάθεσης της Γυναίκας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins. Αυτές μπορεί να κυμαίνονται από πονοκεφάλους και γαστρεντερικά προβλήματα, μέχρι διάφορα σύνδρομα άλγους, ενώ η κατάθλιψη μπορεί επίσης να επιδεινώσει υπάρχουσες παθήσεις, όπως ο διαβήτης ή η υψηλή αρτηριακή πίεση. «Εάν συγκρίνετε δύο γυναίκες που πάσχουν από τον ίδιο καρκίνο του μαστού –η μία πάσχει από κατάθλιψη, η άλλη όχι- η γυναίκα που έχει κατάθλιψη έχει διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνει από τον καρκίνο του μαστού», λέει η Payne.
Στις συζητήσεις μου με την Payne και άλλους γιατρούς, ξεκίνησα να καταλαβαίνω πόσο δυσνόητη και πολύπλευρη είναι αυτή η ασθένεια. Η κατάθλιψη μπορεί να είναι ορατή ή αόρατη στα αγαπημένα πρόσωπα ενός πάσχοντα. Μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες, χρόνια ή ακόμη και δεκαετίες. Μπορεί να επηρεάσει τον ύπνο, τη συγκέντρωση, την όρεξη, την ενέργεια, τη μνήμη, την κίνηση και -όπως ξέρω καλά από τις προσπάθειές μου να γράψω, ενώ είχα κατάθλιψη- την ευχέρεια ενός ατόμου με τη γλώσσα.
Δεν φταίει το άτομο που πάσχει, ούτε μπορεί να το ελέγξει και να «ξεκολλήσει» ή να «συνέλθει και να σταθεί στα πόδια του» (και θέλω να το τονίσω αυτό).
Μια ιδιαίτερα τρομακτική πτυχή είναι το γεγονός ότι η απελπισία και η αδυναμία είναι στην πραγματικότητα συμπτώματα της ασθένειας. Ο David Spiegel από το Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, καθηγητής ψυχιατρικής και συμπεριφορικών επιστημών και διευθυντής του Κέντρου Άγχους και Υγείας του Πανεπιστημίου, μου λέει ότι η κατάθλιψη είναι μια κοινή, θεραπεύσιμη διανοητική διαταραχή, αλλά οι άνθρωποι που πάσχουν κατηγορούν τους εαυτούς τους για πράγματα που δεν είναι δικό τους λάθος. «Έτσι, οι καταθλιπτικοί άνθρωποι αισθάνονται συχνά ενοχές που είναι καταθλιπτικοί και δεν λειτουργούν όπως θα έπρεπε», λέει, «και αυτό είναι μέρος της ασθένειας… [το οποίο] τους εμποδίζει να το αντιμετωπίσουν όλο αυτό ή να ζητήσουν βοήθεια, για να μπορέσουν να το αντιμετωπίσουν».
Τα αίτια της ασθένειας μπορεί να είναι τόσο διαφορετικά όσο και τα συμπτώματα. Η Nadine Kaslow, καθηγήτρια ψυχιατρικής και συμπεριφορικών επιστημών του Πανεπιστημίου Emory, μου λέει ότι σε μερικούς ανθρώπους η κατάθλιψη είναι περισσότερο θέμα γονιδίων, ενώ άλλοι τη βιώνουν ως αντίδραση στο εξωτερικό άγχος. Μου ονοματίζει πολλές περιστάσεις που μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη: απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή μιας δουλειάς, κρίση ταυτότητας. Πράγματα που προκαλούν αισθήματα αποτυχίας, ντροπής ή ταπείνωσης. Μια φυσική καταστροφή που ανατρέπει τη ζωή σου, όπως οι πρόσφατοι τυφώνες στο Τέξας, τη Φλόριντα και το Πουέρτο Ρίκο. Οικονομικά προβλήματα και άγχος. Παιδική κακοποίηση, ενδοοικογενειακή βία.
VICE Video: Η Υγεία σε Κρίση
Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.
Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η κατάθλιψη μπορεί να μείνει ανεπηρέαστη από χαρούμενα γεγονότα. Οι αναγνώστες του Θέα στο Σκοτάδι: Χρονικό Μιας Τρέλας (εκδ. Ποταμός – Darkness Visible: A Memoir of Madness, του William Styron, ίσως να θυμούνται πώς περιγράφει ο συγγραφέας τη στιγμή που έλαβε ένα βραβείο λογοτεχνίας στο Παρίσι, μια επιταγή $25.000 (περίπου 21.500 ευρώ) και βασιλική περιποίηση από τους ανθρώπους που τον φιλοξενούσαν, ενώ την ίδια στιγμή περιγράφει ότι αισθανόταν «πανικό, αποσύνδεση από το περιβάλλον μου και είχα την αίσθηση ότι ο ειρμός της σκέψης μου είχε κατακλυστεί από μια τοξική και ανείπωτη παλίρροια που κατέστρεψε κάθε ευχάριστη αλληλεπίδραση με τον ζωντανό κόσμο».
Όσο περισσότερη δημοσιογραφική έρευνα έκανα, τόσο πιο ξεκάθαρα έβλεπα πόσα πράγματα δεν είναι η κατάθλιψη. Δεν φταίει το άτομο που πάσχει, ούτε μπορεί να το ελέγξει και να «ξεκολλήσει» ή να «συνέλθει και να σταθεί στα πόδια του» (και θέλω να το τονίσω αυτό). Επίσης, σίγουρα δεν υπάρχει μόνο το συναίσθημα της θλίψης. «Οι άνθρωποι που δεν έχουν βιώσει ποτέ την κατάθλιψη σκέφτονται: “Εγώ πάντως είχα βρει τη δύναμη να συνέλθω, όταν κάποτε πέρασα δύσκολα” και δεν καταλαβαίνουν τις έντονες σωματικές επιπτώσεις, την αμεσότητα και τη σοβαρότητα της πάθησης», λέει ο Solomon. Είναι δελεαστικό να οραματιστούμε την κατάθλιψη ως το ένα άκρο του φάσματος της διάθεσης, προσθέτει, αλλά στην πραγματικότητα αυτό που συμβαίνει είναι ότι το φάσμα της διάθεσης απενεργοποιείται εντελώς. Η λέξη που χρησιμοποίησε συχνά στη συνομιλία μας ήταν το αίσθημα «ανυπαρξίας» και στην ομιλία που έδωσε στο TED για την κατάθλιψη, επαναλαμβάνει την πρόταση: «Το αντίθετο της κατάθλιψης δεν είναι η ευτυχία, αλλά η ζωντάνια».
Να προσέχεις όταν ένας συνάδελφός σου μοιάζει, όπως το έθεσε ένας ειδικός, «να έχει χάσει τη σπίθα από τα μάτια του». Μίλησέ του. Παρ’ τον τηλέφωνο. Πήγαινε να τον δεις.
Ο Βρετανός συγγραφέας Matt Haig πρόσφατα έγραψε στο Twitter: «Όλοι μιλάνε άνετα για τις ψυχικές ασθένειες, αρκεί να αναφέρονται στο παρελθόν» – και πρέπει να παραδεχτώ ότι μου είναι ευκολότερο να γράψω αυτό το άρθρο τώρα που ξεπέρασα το πρόσφατο καταθλιπτικό μου επεισόδιο. Όταν ανοίγομαι σε ανθρώπους που γνωρίζω, μπορώ να πω με ειλικρίνεια, «Αισθάνομαι πολύ καλύτερα τώρα» και μας γλιτώνω όλους από άβολες συζητήσεις. Το να μην είμαι υπό το ξόρκι της κατάθλιψης (τουλάχιστον προς το παρόν, επειδή αναμφίβολα θα επιστρέψω σε κάποια στιγμή) μου δίνει ταυτόχρονα μια πολύ ενδιαφέρουσα δημοσιογραφική προοπτική.
Κάτι που αξίζει να σημειωθεί -και αυτό το λέω ως ένα μη θρησκευόμενο άτομο- είναι ότι τα συναισθήματα γενικότερα είναι κάτι το ιερό και το θαυματουργό. Αυτό είναι κάτι που συνειδητοποιείς όταν τα χάνεις. Δεν έχω νιώσει ξανά ποτέ τόσο χαρούμενος με τον θυμό μου, όσο πρόσφατα, όταν διάβασα για κάποια πολιτική φρίκη και ένιωσα να ξεχειλίζουν μέσα μου τα πρώτα κύματα οργής μετά από μήνες. Ξεκίνησα να προσβάλλομαι και πάλι – και ήταν υπέροχο. Ακολούθησαν και άλλες παρόμοιες στιγμές, που με έκαναν να νιώθω σαν οικιακή συσκευή που ξεκινάει πάλι να λειτουργεί μετά από μια διακοπή ρεύματος: επέστρεψε εκείνος ο κόμπος στον λαιμό μου που εμφανιζόταν κατά τη διάρκεια αισθηματικών ταινιών και τα αυθόρμητα γέλια στο άκουσμα ενός αστείου. Πριν από λίγες εβδομάδες, γύριζα σπίτι με το αυτοκίνητο μετά από μια δουλειά και έμεινα μέσα για ένα λεπτό, μόνο και μόνο για να νιώσω αυτήν την πρωτόγνωρη και ταυτόχρονα παλιά χαρά του να απολαμβάνεις ένα τραγούδι που πρόσφατα ανακάλυψες.
Αλλά ακόμη και όταν βγαίνω από την τελευταία καταθλιπτική μου περίοδο, έχω πάντα τη σκέψη μου στους ανθρώπους που υποφέρουν. Ξέρω τι σημαίνει να χαμογελάς για μια φωτογραφία και να νιώθεις πως υποκρίνεσαι. Ξέρω τι σημαίνει να έχεις ένα ακαθόριστο αίσθημα θλίψης επειδή δεν μπορείς να νιώσεις θλίψη. Ξέρω τι σημαίνει να ξεψαχνίζεις όλο το Διαδίκτυο για ένα βίντεο, ένα άρθρο ή ένα βιβλίο που να εξηγεί τι συμβαίνει μέσα στον φαινομενικά χαλασμένο εγκέφαλό σου. Για να κατανοήσεις την κατάθλιψη, πρέπει να εξοικειωθείς με ένα από τα παράδοξα της: το ότι η αίσθηση πώς χάνεις κάτι από την ανθρώπινη εμπειρία, είναι στην πραγματικότητα ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας.
Εδώ είναι που μπορούν να βοηθήσουν οι φίλοι και η οικογένεια. Είναι πολύ πιθανό να γνωρίζετε κάποιον που έχει υπάρξει ή είναι καταθλιπτικός. Αν θέλεις να είσαι ένας καλός φίλος ή ένας σωστός συγγενής, πρέπει να έχεις τον νου σου στα άτομα που γίνονται όλο και λιγότερο κοινωνικά ενεργά. Να προσέχεις όταν ένας συνάδελφός σου μοιάζει, όπως το έθεσε ένας ειδικός, «να έχει χάσει τη σπίθα από τα μάτια του». Μίλησέ του. Παρ’ τον τηλέφωνο. Πήγαινε να τον δεις.
Ο εγκέφαλος είναι ένα πολύπλοκο και ζωτικό όργανο που αντιπροσωπεύει το τεράστιο εξελικτικό πλεονέκτημα του ανθρώπου σε σχέση με τα άλλα ζώα, λέει ο Spiegel και μερικές φορές έχει προβλήματα στη λειτουργία του. Όταν συμβαίνει αυτό, δεν είναι μια κρίση του ατόμου που επηρεάζεται, λέει: «Είναι ένα πρόβλημα που προκύπτει μερικές φορές, όταν χρησιμοποιείς ένα σύνθετο όργανο, για να αντιμετωπίσεις σύνθετα προβλήματα στη ζωή».
Είναι εύκολο να φτιάξεις μια μηχανή ή ένα αυτοκίνητο, όταν χαλάσουν, συνεχίζει, αλλά ο εγκέφαλός σου είναι περίπλοκος. «Οπότε, ζητήστε βοήθεια, αν δεν λειτουργεί σωστά».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Tonic.
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίοNewsletter μας.
Περισσότερα από το VICE
H Ιστορία του Κωνσταντίνου Πάσσαρη, του πιο Σκληρού Κακοποιού της Ελλάδας
Η Χθεσινή Εμφάνιση του Tekashi 6ix9ine στην Αθήνα Ήταν Τουλάχιστον Εκρηκτική
Σεξ στις Ελληνικές Φυλακές: Εκεί που το Φύλο Είναι Απλώς μια Κοινωνική Κατασκευή
