Το 2022 ήταν η έκτη πιο ζεστή χρονιά στην ιστορία, από όταν άρχισαν να καταγράφονται θερμοκρασίες το 1880. Καθώς η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας συνεχίζει να ανεβαίνει, το ίδιο ισχύει και για τη θερμοκρασία της θάλασσας. Μια από τις θαλάσσιες περιοχές που επηρεάζει περισσότερο από την κλιματική αλλαγή είναι η Μεσόγειος, μια περιοχή που θερμαίνεται κατά 20% πιο γρήγορα από τον μέσο όρο παγκοσμίως.
Τα τελευταία χρόνια, η Μεσόγειος Θάλασσα έχει πληγεί από μια σειρά θαλάσσιους καύσωνες που απειλούν σοβαρά τα είδη που την κατοικούν και τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτά. Το καλοκαίρι του 2022, θερμοκρασίες ρεκόρ 30.7 βαθμών καταγράφηκαν στα ανοικτά των ακτών της Κορσικής και θερμοκρασίες υψηλότερες κατά έξι βαθμούς από το συνηθισμένο παρατηρήθηκαν σε διάφορα σημεία της θάλασσας.
Videos by VICE
Μια μελέτη του 2022 έδειξε ότι αυτοί οι καύσωνες ευθύνονται για την απώλεια ως και 80% του πληθυσμού διαφορετικών μεσογειακών ειδών μεταξύ 2015 και 2019. Υπολογίστηκε επίσης ότι το 20 τοις εκατό των τοπικών φυτών και ζώων κινδυνεύουν με εξαφάνιση, ενώ νέα χωρακατακτητικά είδη έρχονται από τροπικές και υποτροπικές θάλασσες, θέτοντας άλλον έναν κίνδυνο για τα τοπικά οικοσυστήματα.
Η Μεσόγειος έχει μια μοναδική γεωγραφία: είναι μια σχεδόν κλειστή θάλασσα που περιβάλλεται από πυκνοκατοικημένες περιοχές, με μεγάλο αριθμό ποταμών που ρέουν σε αυτήν. Όπως είναι λογικό, η ρύπανση με πλαστικά είναι επίσης ένα τεράστιο πρόβλημα. «Υπάρχουν ήδη περίπου 1.178.000 τόνοι πλαστικού στη Μεσόγειο και σε αυτούς προστίθενται 229.000 κάθε χρόνο», λέει ο Antonio Augeri, ιδρυτής της Ogyre, μιας νέας επιχείρησης που συνεργάζεται με Ιταλούς ψαράδες για τη συλλογή πλαστικών απορριμμάτων. Μέχρι στιγμής έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 230 κιλά απορριμμάτων.
Αυτή η ρύπανση έχει πολλαπλές επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή, εξηγεί ο Augeri. Τα ζώα μπορεί να φάνε κατά λάθος πλαστικά και μικροπλαστικά, να αρρωστήσουν και να πεθάνουν. Επίσης άλλα είδη μπορεί να έρθουν σε νέα οικοσυστήματα μαζί με τα απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων «ξένων ειδών… όπως διάφορα είδη ψαριών και το θαλάσσιο καρύδι, ένα κτενοφόρο που συνήθως το περνάνε για μέδουσα αλλά θεωρείται διαφορετικό είδος. Όλα προέρχονται από θερμότερες τροπικές θάλασσες.
«Το άλλο πρόβλημα με τα πλαστικά», προσθέτει ο Augeri, «είναι τα πρόσθετα που μπορούν να απελευθερώσουν, τα οποία μπορεί να είναι τοξικά για τα θαλάσσια οικοσυστήματα». Το πλαγκτόν απορροφά επίσης μικροπλαστικά, τα οποία μειώνουν την ικανότητά του να απορροφά CO2 και να απελευθερώνει οξυγόνο, αυξάνοντας τη θερμοκρασία της θάλασσας σε έναν φαύλο κύκλο. Και δεδομένου ότι τα ζώα σε όλη την τροφική αλυσίδα απορροφούν αυτόν τον τύπο ρύπανσης, ο άνθρωπος –ο μεγαλύτερος θηρευτής– τρώει και τα πλαστικά και τα μικροπλαστικά.
Αυτό δεν είναι το μόνο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το θαλάσσιο οικοσύστημα, λέει ο Augeri. «Πέρα από τη ρύπανση με πλαστικά, οι κύριες προκλήσεις είναι ο πολλαπλασιασμός των φυκών, που στερούν οξυγόνο από τα φυτά και τα ζώα της περιοχής και τα καταπνίγουν και ο υπερβολικός θόρυβος από ανθρώπινες δραστηριότητες, ο οποίος παρεμποδίζει την επικοινωνία μεταξύ θαλάσσιων ειδών καθώς και η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων».
Επιπλέον, δύο ευρύτερα φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή απειλούν όλους τους ωκεανούς και τις θάλασσες, συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου – η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η οξινοποίηση των υδάτων. Οι ωκεανοί απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος της επιπλέον θερμότητας από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, καθώς και το CO2 από την ατμόσφαιρα. Χωρίς αυτή τη ρυθμιστική συνθήκη, οι αλλαγές στο κλίμα θα ήταν ακόμη πιο δραματικές. Ωστόσο, η συνεχής εισαγωγή CO2 κάνει το νερό πιο όξινο, επηρεάζοντας την ικανότητα πολλών ειδών να σχηματίζουν προστατευτικά κελύφη και επιβραδύνοντας τον ρυθμό ανάπτυξης των κοραλλιών.
Ο Benedetto Carpi εργάζεται για μια κολλεκτίβα ψαράδων από 50 έως 700 άτομα, που δραστηριοποιείται στον βυθό της θάλασσας κοντά στη Γένοβα. Μαζεύουν τακτικά απορρίμματα κατά τη διάρκεια των αλιευτικών εξορμήσεων: μπουκάλια, σακούλες, εξοπλισμό παραλίας, αλλά και κονσέρβες, ελαστικά, ψυγεία – αυτός και οι συνάδελφοί του τα έχουν δει όλα. «Σε περιοχές όπου το ψάρεμα είναι λιγότερο συχνό, το πλαστικό καλύπτεται ήδη από βλάστηση», λέει.
Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Carpi είδε τη Μεσόγειο να αλλάζει δραματικά. Ορισμένα είδη, όπως τα βακτήρια και τα φύκια, αναπαράγονται πιο εύκολα. Άλλοι δυσκολεύονται να αναπαραχθούν. «Τα ψάρια μετανάστευαν όταν άλλαζαν οι θερμοκρασίες, αλλά τώρα τείνουν να παραμένουν στο ίδιο βάθος», προσθέτει. Οι γαρίδες πλέον μένουν στις ίδιες περιοχές. «Κάποια ψάρια έχουν σχεδόν εξαφανιστεί».
«Η κλιματική αλλαγή έχει σίγουρα μεταμορφώσει τον κόσμο της αλιείας», λέει ο Giuseppe Emili, πρόεδρος μιας εταιρείας χονδρικής πώλησης θαλασσινών στη Civitanova Marche, στην ιταλική ανατολική ακτή. «Η άνοδος της θερμοκρασίας του νερού έχει οδηγήσει στην παρουσία ειδών που δεν είχαν εμφανιστεί ποτέ στην Αδριατικής. Απλά σκεφτείτε τα θαλάσσια καρύδια, τα οποία αποτελούν πολύ σοβαρή απειλή για την τοπική αλιεία».
Αυτός ο τύπος κτενοφόρου αναπαράγεται γρήγορα και ανταγωνίζεται τα υπάρχοντα είδη για το ζωοπλαγκτόν, την κύρια τροφή του, στερώντας τους τελικά τις πηγές τροφής τους και οδηγώντας σε κατάρρευση πληθυσμού. Εντωμεταξύ, τα είδη που ζουν κοντά στη γη, όπως οι αχιβάδες και τα μύδια, επηρεάζονται περισσότερο τόσο από τη ρύπανση όσο και από την άνοδο της θερμοκρασίας.
«Αυτή τη στιγμή, τόσο η παγκόσμια παραγωγή όσο και η κατανάλωση ψαριών βρίσκονται σε άνοδο και αναμένεται να αυξηθούν τα επόμενα χρόνια», λέει ο Augeri. Ταυτόχρονα, τα αποθέματα ιχθύων μειώνονται συνεχώς, εν μέρει λόγω της υπεραλίευσης. Οι βιομηχανικές αλιευτικές δραστηριότητες που προκαλούν αυτή την τάση συνθλίβουν επίσης τους παραδοσιακούς ψαράδες.
«Πώς να συγκριθεί ένα αλιευτικό 30 μέτρων με ένα 15 μέτρων; Ένα σκάφος που ψαρεύει 18 ώρες την ημέρα με ένα που ψαρεύει 8;» λέει ο Augeri, επισημαίνοντας ότι η τιμή των αλιευμάτων έχει βασικά παραμείνει η ίδια ενώ το κόστος εργασίας και καυσίμων έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Το αυξανόμενο κόστος ζωής επίσης δεν βοηθά: «Οι καταναλωτές τείνουν να αγοράζουν ψάρια μικρότερης ποιότητας ή ψάρια που προέρχονται από τράτες στους ωκεανούς».
Οι στοχευμένες απαγορεύσεις και οι κανονισμοί της αλιείας ήταν επιτυχείς στην επαναφορά ορισμένων ειδών από την καταστροφή, όπως ο ερυθρός τόνος. Ωστόσο, η αγορά εξακολουθεί να ευνοεί τις επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας, οι οποίες χρησιμοποιούν ισχυρότερο εξοπλισμό και ψαρεύουν στα ανοιχτά, όπου η νομιμότητα των δραστηριοτήτων τους είναι πιο δύσκολο να είναι υπό έλεγχο.
Μπροστά σε μια τόσο ζοφερή πραγματικότητα, οι ίδιοι οι ψαράδες δίνουν μια νότα αισιοδοξίας. «Τουλάχιστον η ποσότητα των αποβλήτων έχει αλλάξει προς το καλύτερο σε σύγκριση με πριν από χρόνια», λέει ο Carpi, «επειδή η πίσσα ήταν το κύριο συστατικό στα απόβλητα που βλέπαμε να προέρχονται από τα πλοία. Τώρα, με τους νέους κανονισμούς της ΕΕ, αυτό δεν ισχύει πλέον».
Η Μεσόγειος είναι μοναδικά όμορφη – τα γαλαζοπράσινα νερά της εμφανίζονται σε αναρτήσεις για διακοπές στο Instagram από την Πάλμα μέχρι την Πάφο, το Σορέντο ως τη Σαντορίνη. Αλλά σύντομα, αυτό το hotspot βιοποικιλότητας θα μπορούσε να γίνει ένα άδειο κέλυφος. Όπως το θέτει ο Carpi, μοιραζόμαστε τη συλλογική ευθύνη για τη διατήρηση της φυσικής ισορροπίας του οικοσυστήματος, «και όλα ξεκινούν από την ευαισθητοποίηση», λέει.
Κάνε subscribe στο YouTube – VICE Greece.
Περισσότερα από το VICE
Για τον Μιχάλη Σαράντη το Θέατρο Δεν Είναι Παιδική Χαρά που ο Καθένας Ξερνάει το Άγχος του
Ο Δυστύχης Μπλέτσας Είναι ο πιο Μίζερος Ταξιδιώτης των Social Media
