Τα Κρυφά Σχολειά για τα Κορίτσια του Αφγανιστάν

Πίσω από τους ψηλούς τοίχους ενός συνηθισμένου σπιτιού από λάσπη εκτυλίσσεται ένα αναπάντεχο σκηνικό: ένα κρυφό σχολείο. Μια ομάδα 60 μαθητριών με ζωηρόχρωμα χιτζάμπ, από 5 ως 15 ετών, κάθονται σε ριγέ χαλάκια στην αυλή του σπιτιού. Παρά την έντονη ζέστη ήδη στις 8 το πρωί, τα κορίτσια παρακολουθούν με προσοχή μια μικροκαμωμένη νεαρή γυναίκα που γράφει κάτι σε έναν πίνακα.

«Τα κορίτσια στο χωριό μου είναι αγράμματα. Ήθελα να γίνω δασκάλα για να το αλλάξω αυτό. Αν δεν υπάρχουν γυναίκες που διδάσκουν τα κορίτσια θα παραμείνουν αμόρφωτα», λέει στο VICE World News η 20χρονη Sabira. Λειτουργεί αυτό το κρυφό σχολείο από το σπίτι της εδώ και τρία χρόνια και ζήτησε να χρησιμοποιηθεί ψευδώνυμο για δική της προστασία αλλά και των μαθητριών της.

Το εκπαιδευτικό σύστημα του Αφγανιστάν πλήττεται πλέον από αβεβαιότητα, αφότου οι Ταλιμπάν ανέλαβαν τον έλεγχο της χώρας τον Αύγουστο του 2021. Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας απαγόρεψαν σε κορίτσια 11 ετών και πάνω ή μετά την έκτη δημοτικού να πηγαίνουν σχολείο. Όσοι αψηφούσαν τον νόμο θα έρχονταν αντιμέτωποι με δημόσιο μαστίγωμα ή ακόμη χειρότερα. Οι Ταλιμπάν ισχυρίζονται ότι από την απαγόρευση και μετά, έχουν δει άνοδο στον αριθμό κοριτσιών κάτω των 11 ετών στα δημοτικά σχολεία.

Για την κοινότητα τα Sabira και άλλων απομακρυσμένων περιοχών που ιστορικά έχουν βιώσει μόνο πόλεμο ή τον έλεγχο των Ταλιμπάν, τα σχολεία ήταν πάντα κρυφά – και αν υπήρχαν. Αλλά από την επίσημη ανάληψη της εξουσίας, ο αριθμός των κρυφών σχολείων σε όλο το Αφγανιστάν έχει αυξηθεί.

Ακόμα και πριν οι ΗΠΑ αποσύρουν τα στρατεύματά τους πέρσι, οι Ταλιμπάν είχαν σταθερή παρουσία στην περιοχή της Sabira. Εκείνη άνοιξε το σχολείο στο σπίτι της, στο οποίο διδάσκουν άλλες τρεις γυναίκες 110 μαθήτριες, επειδή τα κορίτσια στην κοινότητά της δεν θα είχαν την ευκαιρία για επίσημη εκπαίδευση πέρα από τις ισλαμικές σπουδές. Η ίδια αναγκάστηκε να ταξιδέψει εκατοντάδες χιλιόμετρα στην πόλη Κανταχάρ για να σπουδάσει.

Δεν υπάρχει καταγεγραμμένος αριθμός των κρυφών σχολείων, αλλά πηγές του VICE World News δίνουν εκτιμήσεις για 100 με 300 σχολεία σε όλη τη χώρα με χιλιάδες παιδιά, κυρίως κορίτσια. Οι δασκάλες που θέλουν να διδάξουν στα σπίτια τους, σε απομονωμένες σπηλιές ή σε υπόγεια, συγκεντρώνουν πόρους μέσα από δωρεές και προσελκύουν μαθήτριες ακόμα και από τις τάξεις των Ταλιμπάν.

Τα κορίτσια απαγορευόταν να πάνε σχολείο κατά την εποχή της διακυβέρνησης των Ταλιμπάν από το 1996 ως το 2001, μια εποχή όπου ο αυστηρός νόμος της Σαρίας εφαρμοζόταν σε όλη τη χώρα. Όταν οι Ταλιμπάν ανατράπηκαν από τις δυνάμεις των ΗΠΑ το 2001, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση έγινε βασικό σημείο που θα προωθούσε τη χώρα προς την ειρήνη και την ανάπτυξη. Αλλά υπήρχαν προβλήματα, από επιθέσεις σε σχολεία, μέχρι εκτεταμένη διαφθορά, και σχολεία που θα λειτουργούσαν με κυβερνητική χρηματοδότηση ή αρωγή από τη διεθνή κοινότητα δεν άνοιξαν ποτέ. 

Οι Ταλιμπάν δεν έχουν ανακοινώσει επίσημα πώς σκοπεύουν να εξελίξουν το τρέχον εκπαιδευτικό σύστημα, πόσο μάλλον να ανοίξουν σχολεία στις πιο φτωχές περιοχές. Πολλοί από τους μαχητές τους παρακολούθησαν ισλαμικά σεμινάρια και είναι αντίθετοι στην κοσμική εκπαίδευση αλλά κάποιοι τη θέλουν. Αξιωματούχοι των Ταλιμπάν δεν απάντησαν στο αίτημα του VICE World News για την πολιτική τους γύρω από την εκπαίδευση των κοριτσιών. Σε δημόσιες ανακοινώσεις αναφέρουν τους διαχωρισμούς φύλων και τις στολές  ως βασικούς λόγους που τα γυμνάσια των κοριτσιών δεν έχουν ανοίξει ξανά.

Παρά τους κινδύνους, η Sabira θα συνεχίζει να λειτουργεί το κρυφό σχολείο της αλλά θα ‘θελε να αλλάξουν τα πράγματα. «Ελπίζω οι Ταλιμπάν να επιτρέψουν σε όλα τα κορίτσια να πάνε σχολείο και να ανοίξουν κι άλλα σχολεία. Μόνο με εκπαίδευση η κοινωνία μας και το Αφγανιστάν θα αλλάξουν».

Σχεδόν 700 χιλιόμετρα από το σχολείο της Sabira, στο Hazarajat, την περιοχή του Αφγανιστάν όπου η εθνοτική πλειοψηφία είναι Χαζάροι, η Fatima Husaini είναι άλλο ένα παράδειγμα δασκάλας που λειτουργεί ένα κρυφό σχολείο από το σπίτι της – σε μια σπηλιά με φυσικό φως στα βουνά. Η τάξη είναι το καθιστικό του σπιτιού-σπηλιάς της οικογένειας που αποτελείται από τρεις χώρους, όπου κατοικούν από το 2012.

Περίπου 35 αγόρια και κορίτσια, από 5 ως 17 ετών κάθονται πλάι-πλάι οκλαδόν στη σπηλιά. Οι ζωγραφιές τους στολίζουν τους τοίχους της μικρής τάξης: πορτρέτα των μαμάδων τους, υπερήρωες κόμιξ και τα ορεινά χωριά όπου μεγάλωσαν.

Η 19χρονη που επίσης ζήτησε να χρησιμοποιηθεί ψευδώνυμο επειδή φοβόταν για την ασφάλειά της. «Φοβάμαι τους Ταλιμπάν, πάντα φυλάω τα νώτα μου», είπε στο VICE World News. Αλλά προς το παρόν δεν φαίνεται να ξέρουν για την ύπαρξη του σχολείου. Σταμάτησε τα μαθήματα όταν οι Ταλιμπάν ανέλαβαν και πέταξε όλες τις ζωγραφιές των μαθητών της από φόβο, πριν ανοίξει τρεις μήνες αργότερα, την εποχή που τα κρατικά σχολεία υποδέχονταν μαθητές δημοτικού.

Οι Χαζάροι δίνουν έμφαση στην ανώτερη εκπαίδευση, όπως φαίνεται από τα ψυηλά ποσοστά εγγραφών και τις καλές επιδόσεις τους στις απαιτητικές εξετάσεις για το πανεπιστήμιο. Αφότου Οι Ταλιμπάν έχασαν την εξουσία στις αρχές της δεκαετίας του  2000, οι Αζάροι δημιούργησαν επιχειρήσεις και κοινότητες στο hazarajat στη δυτική Καμπούλ. Αλλά ήταν στόχος διώξεων και γενοκτονιών λόγω της πίστης τους (σιίτες) και της ευρασιατικής καταγωγής τους.

Έχουν αντιμετωπίσει αμέτρητες επιθέσεις στα νοσοκομεία, στα τζαμιά τους, ακόμα και στα σχολεία τους. Πέρσι, ένα σχολείο θηλέων στη Dasht-e-Barchi, κατά βάση κοινότητα Χαζάρων στη δυτική Καμπούλ, υπέστη τριπλό βοβμιστικό χτύπημα. Τον Απρίλιο, στόχος ήταν ένα σχολείο αρρένων από την ίδια κοινότητα.

Η Husaini διδάσκει εκτοπισμένα παιδιά εδώ και επτά χρόνια. Οι περισσότεροι μαθητές της είναι από αγροτικές περιοχές στο κεντρικό Αφγανιστάν. Η ίδια είναι επίσης εκτοπισμένη καθώς η οικογένειά της διέφυγε από τον πόλεμο στην επαρχία Maidan Wardak όταν ήταν μικρή.

Αυτήν τη στιγμή το σχολείο της είναι επιλογή για μεγαλύτερες μαθήτριες που δεν έχουν πρόσβαση σε μαθήματα. «Οι Ταλιμπάν δεν επιτρέπουν στα κορίτσια να μάθουν, έτσι οι μεγαλύτερες μαθήτριές μου έρχονται με χαρά». Διδάσκει περίπου 50 άτομα με δωρεές και ό,τι προμήθειες βρει από την τοπική αγορά.

«Η μητέρα μου πέθανε όταν ήμουν δύο ετών και η οικογένειά μου διέφυγε από τον πόλεμο. Αντιμετώπισα πολλές δυσκολίες και δεν ήθελα να δω κι άλλα παιδιά να αντιμετωπίζουν τα ίδια», είπε. Ήθελα να βοηθήσω τα παιδιά της κοινότητάς μου να έχουν πρόσβαση σε ευκαιρίες που εγώ δεν είχα».

Ο Hussain Naveed νιώθει το ίδιο. Ο 28χρονος Χαζάρος δάσκαλος προσπαθεί να δημιουργήσει μια λύση για μεγαλύτερους μαθητές που δεν έχουν πρόσβαση σε δημόσια σχολεία, αλλά προετοιμάζονται ιδιωτικά για τις απαιτητικές εξετάσεις του πανεπιστημίου Kankor.

«Οι Χαζάροι αντιμετωπίζουν βία εδώ και πολύ καιρό. Η μόρφωση για μας είναι λύση ενάντια στην άγνοια», λέει στο VICE World News.

Το ιδιωτικό κέντρο μαθημάτων του είναι μόνο δύο ετών αλλά έχει πάνω από 300 μαθητές, πολλοί εκ των οποίων είναι εκτοπισμένοι και των οποίων οι γονείς είναι άνεργοι. Τα μαθήματα είναι μικτά και η πλειοψηφία των μαθητών είναι γυναίκες μεταξύ 13 και 17.

Ο Naveed μεγάλωσε ορφανός αλλά με την επιμονή του τελείωσε το πανεπιστήμιο το 2017. «Μορφώθηκα παρά το υπόβαθρό μου και ήθελα να μοιραστώ αυτή την ικανότητα και με άλλους».

Σε αντίθεση με τα άλλα σχολεία, το σχολείο του Naveed το γνωρίζουν οι Ταλιμπάν, αλλά συνεχίζει να λειτουργεί. Μάλιστα μέλη των Ταλιμπάν παρακολούθησαν δύο εβδομάδες μαθήματα. «Ήταν ίσως αναγνωριστικό, να δουν τι διδάσκουμε ή πώς είναι οι τάξεις μας. Ήρθαν και σε μαθήματα με κορίτσια», εξηγεί ο Naveed. Πρόσθεσε ότι οι Ταλιμπάν έχουν διαφορές στην ανοχή τους στη μόρφωση. «Πολλοί από τους Ταλιμπάν της περιοχής έχουν αδελφές και αδελφούς που σπουδάζουν».

Τελικά μάλλον ήταν αναγνωριστική η επίσκεψή τους. Μετά από αυτό, Ταλιμπάν προσέγγισαν τον Naveed και του ζήτησαν να χωρίσει τα αγόρια από τα κορίτσια. Τους είπε ότι δεν υπήρχαν αρκετοί δάσκαλοι για χωριστές τάξεις, έτσι συμφώνησαν να επιτρέψουν στα κορίτσια να κάθονται στο πίσω μέρος στις μικτές τάξεις, και όλα τα κορίτσια πρέπει να φοράνε χιτζάμπ και γάντια.

Οι Ταλιμπάν της περιοχής επίσης έβαλαν πινακίδες στις τάξεις εξηγώντας τις υποχρεώσεις σχετικά με το χιτζάμπ. Σύμφωνα με τον Naveed, περιλάμβαναν φράσεις όπως «Η αγνότητα είναι ο ανώτατος στόχος», «το χιτζάμπ είναι στολίδι της γυναίκας» και «χιτζάμπ σημαίνει δεν χρειάζομαι βλέμματα πάνω μου παρά μόνο το βλέμμα του Θεού». Οι Ταλιμπάν συμφώνησαν να μην κλείσουν το σχολείο αρκεί ο Naveed να ακολουθήσει αυτούς τους κανόνες.

Οι υπάλληλοι και οι μαθητές του ακόμα ανησυχούν ότι το σχολείο θα κλείσει και ανησυχούν για την ασφάλειά τους καθώς οι Ταλιμπάν ενδυναμώνουν την κυριαρχία τους στη χώρα. Σύμφωνα με μια δασκάλα, «Όταν έρχομαι να διδάξω εδώ περνάω πολλά σημεία ελέγχου. Είναι τρομακτικό. Μερικοί αρέσκονται να τρομάζουν τις γυναίκες ρίχνοντας στον αέρα με τα όπλα τους».

Οι δασκάλες του κέντρου προέρχονται από διαφορετικές περιοχές και για κάποιους οι μισθοί των 110 δολαρίων τον μήνα είναι η μόνη πηγή εισοδήματος της οικογένειάς τους. Όμως, ακόμη και η κάλυψη του κόστους των μισθών είναι δύσκολη καθώς το κέντρο βασίζεται σε δωρεές.

«Είναι θέμα επιβίωσης», λέει άλλη δασκάλα. «Είναι επικίνδυνο να διδάσκεις και να μαθαίνεις σε αυτή τη χώρα αλλά θα συνεχίσουμε να βρίσκουμε τρόπο».

Η Sabira, η δασκάλα στο Κανταχάρ, στηρίζεται από τον Matiullah Wesa, ακτιβιστή και ιδρυτή της ΜΚΟ Pen Path Civil Society. Ο 29χρονος κάνει δημόσια εκστρατεία και κερδίζει τη στήριξη οικογενειών και τοπικών ηγετών φυλών για να ανοίξει σχολεία σε απομακρυσμένες περιοχές από το 2016. Το σχολείο της Sabira είναι ένα από τα 36 κρυφά σχολεία που διαχειρίζεται ο Wesa, στηρίζοντας πάνω από 5.000 κορίτσια.

Ο Wesa παραδέχζεται ότι είναι δύσκολο να πείσει κάποιες οικογένειες να στείλουν τις κόρες τους στο σχολείο. Πολιτισμικά ποτέ δεν υπήρξε μεγάλο κίνητρο για εκπαίδευση των Παστούν, τον πλειοψηφικό εθνοτικό πληθυσμό της χώρας. Σύμφωνα με τον Wesa, οι γονείς συνήθως προτιμούν τα παιδιά τους να βοηθάνε στο οικογενειακό εισόδημα.

«Είναι αμόρφωτοι, δεν καταλαβαίνουν τα μακροπρόθεσμα οφέλη της εκπαίδευσης και πώς οδηγεί σε καριέρα», λέει στο VICE World News.

Τα δημόσια σχολεία στο Αφγανιστάν απαιτούν από τις οικογένειες να πληρώνουν στολές και υλικά, που σημαίνει υπάρχει οικονομικό κίνητρο για τις πιο φτωχές οικογένειες να στείλουν τα παιδιά τους στα ισλαμικά μαθήματα όπου προσφέρεται φαγητό και οικονομική βοήθεια πέρα από τη θρησκευτική εκπαίδευση.

Οι αξιωματούχοι των Ταλιμπάν έχουν δηλώσει δημόσια ότι θα άνοιγαν ξανά τα κορίτσια θηλέων, αλλά επίσης παραδέχονται ότι είναι ευαίσθητο θέμα ασφαλείας για εκείνους και θέλουν να διασφαλίσουν ένα σωστό ισλαμικό περιβάλλον. Δεδομένου ότι τα σχολεία χωρίζονται ανάλογα με το φύλο, δεν είναι σαφές τι σημαίνει αυτό.

Ο Wesa και οι δάσκαλοί του εστιάζουν σε μαθήματα που οι γονείς αναγνωρίζουν περισσότερο, ιδιαίτερα ισλαμικές σπουδές και βασική γραφή και ανάγνωση Παστούν, που είναι πιο σχετικά με την καθημερινά ζωή. Σιγά-σιγά εισάγουν κι άλλα μαθήματα όπως μαθηματικά, γεωγραφία, ιστορία και αγγλικά. Όταν έρχεται αντιμέτωπος με αντιρρήσεις συντηρητικών οικογενειών και γηραιότερων, καταφεύγει στο εξής «Αν δεν υπήρχαν μορφωμένες γυναίκες να γίνουν γιατροί ποιος θα έδινε φάρμακα στις γυναίκες σας ή θα βοηθούσε τις γυναίκες σας να γεννήσουν»;

Πολλά κορίτσια έχουν πείσει και τις μητέρες τους να πάνε σχολείο και οι ίδιες. Μια 43χρονη μητέρα η Khadija, πείστηκε να πάει στο κρυφό σχολείο όταν είδε την κόρη της να διαβάζει Παστούν. «Πάντα έλπιζα να πάω σχολείο κάποτε. Παρά την ηλικία μου είμαι πολύ χαρούμενη που γράφω και διαβάζω πια», λέει.

Αλλά υπάρχουν κι άλλες δυσκολίες, λίγες δασκάλες και χρήματα. Ο Wesa εξηγεί ότι οι δασκάλες ζητάνε περισσότερα χρήματα σε απομακρυσμένες περιοχές λόγω της απόστασης που πρέπει να ταξιδέψουν και τον φόβο  των Ταλιμπάν ακόμα κι αν ταξιδεύουν με άντρα συνοδό. Μπορεί να πληρώνει 30 με 80 δολάρια τον μήνα ανάλογα πόσο μακριά ταξιδεύουν, αλλά οι μισθοί εξαρτώνται από τις δωρεεές.

Η ΜΚΟ του Wesa πρόσφατα ξεκίνησε μια πρωτοβουλία για κινητά σχολεία συνδεδεμένα με μηχανές που λειτουργούν με ηλιακή ενέργεια για να να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Αυτές οι μηχανές είναι σχεδιασμένες να ταξιδεύουν από χωριό σε χωριό σε απομονωμένες περιοχές για να παρέχουν online μαθήματα από δασκάλες που βρίσκονται αλλού στη χώρα, χρησιμοποιώντας μια σύνδεση στο Ίντερνετ και έναν προτζέκτορα.

«Είναι η πρώτη τέτοια αφγανική καινοτομία και εστιάζει στο να δώσει στα παιδιά σε απομακρυσμένες περιοχές την ευκαιρία να μάθουν», εξηγεί.

Με τόσα χρόνια εμπειρίας ο Wesa έχει μάθει ότι η έγκριση της κοινότητας είναι πολύ σημαντική, ακόμα και υπό την κυριαρχία των Ταλιμπάν. Λόγω της τοπικής στήριξης που έχει λάβει, οι αρχές των Ταλιμπάν ανέχονται κάποιες από τις δραστηριότητες της οργάνωσης, τουλάχιστον προς το παρόν.

Αλλά ο δρόμος του δεν ήταν εύκολος. Με τον αδελφό του Attaullah έχουν συλληφθεί πολλές φορές επειδή είχαν φωτογραφίες από τον ακτιβισμό και τα εκπαιδευτικά τους πρότζεκτ στα κινητά τους και το σπίτι και το αυτοκίνητό του έχουν βανδαλιστεί από αγνώστους. Περιγράφει ότι συνελήφθη τρεις φορές αυτή τη χρονιά, από τρεις ώρες μέχρι δύο μέρες.

Σήμερα όταν αντιμετωπίζει προβλήματα με τις τοπικές αρχές των Ταλιμπάν επικοινωνεί με ηγέτες φυλών και θρησκευτικούς λόγιους που έχουν επιρροή, προκειμένου να μιλήσουν για λογαριασμό του. Συνήθως πιάνει και γίνεται διαπραγμάτευση για την απελευθέρωσή του.

Ακτιβιστές σαν τον Wesa και δάσκαλοι προσπαθούν να αλλάξουν την πορεία της εκπαίδευσης για ευάλωτες ομάδες: κορίτσια πάνω από την έκτη δημοτικού και παιδιά όλων των ηλικιών στις πιο απομονωμένες περιοχές του Αφγανιστάν. Το κατορθώνουν με κρυφά σχολεία.

«Είναι μέρος του αγώνα. Ο Nelson Mandela, o Gandhi, ο Bacha Kan, είχαν δυσκολίες στην αποστολή τους», λέει ο Wesa. «Η οικογένειά μου, οι εθελοντές, κι εγώ, θα κάνουμε το ίδιο».

 Περισσότερα από το VICE

Εντυπωσιακές Φωτογραφίες της Ελλάδας από Ψηλά

Η Έλενα Τοπαλίδου Κάποτε Έφυγε από την Παλιά της Ζωή με Ένα Αμάξι Όπως στα «Μαγνητικά Πεδία»

Σε Ένα Μικρό Χωριό της Πιερίας το Έδαφος Βγάζει Φωτιά

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.