Μια από τις πιο συναρπαστικές καταχωρήσεις στο φωτογραφικό τεύχος του VICE 2014 είναι δυο εικόνες του William Mortensen. Μην αισθάνεστε άσχημα, αν δεν τον ξέρετε. Υπάρχει μόνο ως υποσημείωση στη σχολή «φυσιολογικής» φωτογραφίας της δεκαετίας του 1950 και χαρακτηρίστηκε ως «ο Αντίχριστος» από τον Ansel Adams – μια ταμπέλα που του έμεινε, όταν ο Anton LaVey του αφιέρωσε τη Σατανική Βίβλο. Κυρίως γνωστός ως καλλιτέχνης πορτρέτων του Hollywood, ανέπτυξε μια πληθώρα ειδικών εφέ πριν από το Photoshop, για να δημιουργήσει γκροτέσκες, ερωτικές και μυστικιστικές εικόνες. Το ερχόμενο φθινόπωρο, η Feral House θα κυκλοφορήσει το «American Grotesque», μια μονογραφία για την απόκρυφη φωτογραφική του τέχνη. Η έκδοση του βιβλίου είναι υπό την επιμέλεια του Larry Lytle, ενός καλλιτέχνη και καθηγητή φωτογραφίας στο Λος Άντζελες. Ο Larry ξέρει περισσότερα για τον Mortensen από οποιονδήποτε, γι’ αυτό του ζητήσαμε να μας πει μερικά πράγματα για τις πρώτες του συναντήσεις με αυτόν τον ξεχασμένο δάσκαλο.
Πάντα ήμουν ανοιχτός στις δυνατότητες που προσφέρονται από τυχαίες συναντήσεις. Αυτό είναι ένα βασικό μάθημα που διδάσκω στους σπουδαστές μου: Να είστε προετοιμασμένοι να ανοίξετε τις πόρτες, ακόμη και όταν μπορεί να καραδοκούν τίγρεις από πίσω. Εξίσου πιθανό είναι να κρύβεται από πίσω μια όμορφη κυρία ή ένα όμορφο παλικάρι που θα σας χαιρετήσει. Όλα εξαρτώνται από την προοπτική σας.
Videos by VICE
Το 1980, είχα πάει εκδρομή με μερικούς φοιτητές στη δημοτική γκαλερί τέχνης στο Μπάρνσνταλ Παρκ του Λος Άντζελες. Φιλοξενούνταν δύο εκθέσεις στον σπηλαιώδη χώρο. Βρισκόμασταν εκεί, για να δούμε μια μεγάλη και περιεκτική αναδρομική έκθεση του καταξιωμένου αφηρημένου ζωγράφου από το Λος Άντζελες, Lee Mullican.
Κατά τύχη, η μικρή έκθεση -που ήταν κρυμμένη στην άλλη άκρη της γκαλερί- ήταν ακόμα μία αναδρομική, αν και καθυστερημένη, έκθεση ενός φωτογράφου ονόματι William Mortensen. Δεν είχα δει ποτέ τη δουλειά του και δεν φανταζόμουν ούτε κατά διάνοια ότι ο σύντομος χρόνος που πέρασα κοιτάζοντας τις εκπληκτικές φωτογραφίες του θα επηρέαζε τόσο πολύ τη ζωή μου.
Ο Mullican ήταν ζωντανός, ένας ζωγράφος στο απόγειο της δημοτικότητάς του. Ο Mortensen, από την άλλη πλευρά, είχε πεθάνει από χρόνια και παρόλο που ήταν διάσημος, τα επιτεύγματά του είχαν αποσταλεί στο καθαρτήριο των έκπτωτων αστέρων της τέχνης. Ωστόσο, ήταν οι φωτογραφίες του Mortensen και όχι οι πίνακες του Mullican που με στοίχειωσαν. Ίσως να βρέθηκα εκεί μια μέρα που ο Mortensen, ως άλλος Λάζαρος, περιπλανιόταν στη γκαλερί. Δεν είναι απίθανο, μιας και αυτή η περιοδεύουσα έκθεση ήταν η αρχή της καλλιτεχνικής του ανάστασης.
Οι ανοίκειες και προκλητικές εικόνες του Mortensen χαράχτηκαν μέσα μου. Ως αρχάριος, οι φωτογραφίες στις οποίες είχα εκτεθεί ήταν συνήθως ακριβείς απεικονίσεις του κόσμου που θύμιζαν Ansel Adams. Φοιτούσα στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, όπου βρήκα τελικά έναν δάσκαλο, τον Jerry McMillan, του οποίου οι ιδέες για τη φωτογραφία ήταν αποκαλυπτικές. Ο McMillan είχε υιοθετήσει την ιερόσυλη αντίληψη ότι οι δυνατότητες μιας φωτογραφίας ξεπερνούσαν τον χιλιομασημένο σανό της φωτογραφικής τέχνης και πίστευε ότι θα μπορούσε να ευδοκιμήσει στον εκλεπτυσμένο αέρα της εννοιολογικής τέχνης. Έτσι λοιπόν, απολάμβανα τα φωτογραφικά κατασκευάσματα των Les Krims, Jerry Uelsmann και Robert Heinecken, μεταξύ άλλων. Με σόκαρε το γεγονός ότι η δουλειά του Mortensen, η οποία έμοιαζε τόσο εννοιολογικά σύγχρονη, είχε γίνει πριν από μια ζωή.
Ένας από τους λόγους που με επηρέασε τόσο η δουλειά του, είναι το εφέ trompe l’oeil που δημιουργείται από την τεχνική επεξεργασία που έκανε στις εικόνες. Αυτές ήταν φωτογραφίες – οι ετικέτες δίπλα στο πλαίσιο το επιβεβαίωναν. Αλλά χωρίς αυτές τις πληροφορίες, δεν μπορούσε να ξεχωρίσει κάποιος αν ήταν σχέδια ή χαρακτικά. Έμοιαζαν και με τα δύο, αλλά δεν ήταν κανένα από τα δύο. Χρειάστηκε να περάσουν κάποια χρόνια, για να καταλάβω ότι οι εικόνες ήταν μια συρροή σύνθετων, πλην όμως φωτογραφικά παραγόμενων στοιχείων. Ήταν ο συνδυασμός αυτών των δύσκολων και απόκρυφων τεχνικών που εξυπηρετούσε τόσο πολύ τις μοναδικές και ιδιόρρυθμες κατασκευές της εικονογραφικής αφήγησης του Mortensen.
VICE VIDEO: Οι Σατανιστές που Υπερασπίζονται το Δικαίωμα στην Έκτρωση
Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.
Η δουλειά του Mortensen έμεινε χαραγμένη στη μνήμη μου τους μήνες και τα χρόνια μετά την αρχική μου έκθεση σε αυτήν. Περίπου πέντε χρόνια αργότερα, είχα ακόμη μία τυχαία συνάντηση: Ήμουν στο αγαπημένο μου βιβλιοπωλείο και ανακάλυψα μια έγχρωμη επανέκδοση του μυθιστορήματος Monsters & Madonnas του 1936 του Mortensen. Αυτή η έκδοση είχε κυκλοφορήσει το 1967, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του. Στο εσώφυλλο του βιβλίου, είδα, προς μεγάλη μου χαρά, ότι υπήρχαν και άλλα βιβλία του Mortensen που περίμεναν να ανακαλυφθούν. Με το Monsters & Madonnas να αποτελεί την αρχή της συλλογής μου, ξεκίνησα μια μεγάλη προσπάθεια να αποκτήσω και τα εννέα του βιβλία, καθώς και όλα τα άρθρα του που εκτυπώθηκαν στα μυριάδες φωτογραφικά περιοδικά της εποχής (ύπάρχουν μόλις λίγα περισσότερα από εκατό άρθρα του Mortensen και καθώς δεν υπάρχει ένας πλήρης κατάλογος, είναι δύσκολο να γνωρίζεις πότε βρήκες πραγματικά το τελευταίο). Έγινα μια σταθερή παρουσία σε συνέδρια περιοδικών και εφημερίδων και παρακολουθούσα επίμονα κάθε εκδήλωση -όπως το Photo LA–, όπου γινόμουν βδέλλα σε κάθε πωλητή και αντιπρόσωπο των βιβλίων του Mortensen ή των αντίτυπων φωτογραφιών του προς πώληση.
Καθώς εμπλουτιζόταν η συλλογή μου με γραπτά, τα οποία διάβαζα ευλαβικά ένα προς ένα, εξακολουθούσα να μην ξέρω πολλά για αυτόν. Η ζωή του παρέμενε ένα μυστήριο. Είχα απορροφήσει το δοκίμιο του A. D. Coleman σχετικά με τον εξοβελισμό του Mortensen στα μαύρα κατάστιχα της φωτογραφικής ιστορίας από τους Newhalls, Adams και τους υπόλοιπους και έτσι κατάλαβα γιατί δεν υπήρχαν πολλές αναφορές σε αυτόν στα ιστορικά φωτογραφικά βιβλία. Είχα εντοπίσει ακόμη και το φυλλάδιο που εκδόθηκε από την Deborah Irmas και το Κέντρο Δημιουργικής Φωτογραφίας του Λος Άντζελες, οι οποίοι είχαν οργανώσει την έκθεση που είδα. Ωστόσο, όταν βρήκα κάποια βιογραφικά στοιχεία, οι πηγές επαναλάμβαναν το ίδιο σενάριο, το οποίο είχε προέλθει από το σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα στο βιβλίο του Mortensen, The Command to Look. Πέρα από αυτά τα λίγα γεγονότα, δεν φαινόταν να υπάρχει τίποτα περισσότερο. Ο William Mortensen έμοιαζε να είναι περισσότερο ένας μύθος, παρά ένας άνθρωπος.
Η αποστολή έγινε ξεκάθαρη – έπρεπε να μάθω για τη ζωή αυτού του καλλιτέχνη, του οποίου τα συγγράμματα και οι φωτογραφίες με είχαν επηρεάσει τόσο βαθιά. Όσο δούλευα πάνω στη δική μου φωτογραφική σταδιοδρομία, αφιέρωνα χρόνο για να ταξιδέψω σε μέρη όπου ήλπιζα ότι είχε αφήσει κάτι από τον εαυτό του: Παρκ Σίτι και Σόλτ Λέικ Σίτι στη Γιούτα, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. Χόλιγουντ, λίγα χιλιόμετρα από το σπίτι μου, όπου τελειοποίησε τις πρώτες φωτογραφικές δεξιότητές του. Λαγκούνα Μπιτς, στην Καλιφόρνια, όπου έζησε και δίδαξε στη μετέπειτα ζωή του και τέλος, Τουσόν στην Αριζόνα, όπου το αρχείο του βρίσκεται στο Κέντρο Δημιουργικής Φωτογραφίας.
Τις δεκαετίες που ακολούθησαν από τότε που επισκέφτηκα την έκθεση του 1980, αφιέρωσα πολύ χρόνο, έκανα έρευνες και σκέψεις πάνω στη ζωή και τη δουλειά του Mortensen. Εν ολίγοις, αυτά έχω ανακαλύψει:
Ήταν ένας εκπαιδευμένος και ταλαντούχος καλλιτέχνης, που αρχικά ήθελε να γίνει ζωγράφος, έπειτα τυπογράφος, αλλά τελικά τον μάγεψε η φωτογραφία. Ένας ευφυέστατος σόουμαν, παρατήρησε τον μηχανισμό των δημοσίων σχέσεων του Χόλιγουντ και κατάλαβε ότι μπορούσε να ελέγξει τον τρόπο με τον οποίο τον αντιλαμβάνονταν οι άλλοι. Χρησιμοποίησε αυτήν τη γνώση, για να γίνει ένας διάσημος καλλιτέχνης.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’30, μέσω της δημοτικότητας των βιβλίων και των άρθρων του (τα οποία έγραψε μαζί με τον λαμπρό φίλο του και μοντέλο George Dunham) και σε συνδυασμό με τις φωτογραφίες του, έγινε ένας από τους πιο περιζήτητους φωτογράφους και συγγραφείς για τη φωτογραφία. Ήταν, επίσης, ένας διορατικός επιχειρηματίας, ο οποίος κεφαλαιοποίησε τη φήμη του σε μια σειρά από εγκεκριμένα και επώνυμα φωτογραφικά προϊόντα, όντας ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που έκαναν κάτι τέτοιο.
Παρόλο που οι εικόνες του στηρίζονταν στον ρομαντισμό της συμβολικής τέχνης του 19ου αιώνα, ο Mortensen είχε μια νεωτεριστική ευαισθησία για τη συγγραφή και τη σύνθεση και το ενδιαφέρον ενός μεταμοντέρνου για τον συμβολικό χαρακτήρα της φωτογραφίας. Ήταν ο πρώτος Αμερικανός εικαστικός καλλιτέχνης που διερεύνησε διεξοδικά την γκροτέσκα εικονογραφία. Ώθησε τα όρια των κοινώς αποδεκτών φωτογραφικών θεμάτων, κάτι που εξόργισε τους εχθρούς του και προκάλεσε τον εξοβελισμό του από όσους ελέγχουν τη φωτογραφική ιστορία. Ευτυχώς όμως, όλοι αυτοί οι παράγοντες σήμαιναν επίσης ότι το έργο του Mortensen θα ήταν σημαντικό πολύ καιρό μετά τον θάνατό του. Αν και οι δυνάμεις της φωτογραφικής αλλαγής τον έπληξαν στα μέσα του 20ού αιώνα, το μοναδικό του όραμα και μέθοδοί του προέβλεψαν τις σημαντικές αναταραχές που έμελλε να αντιμετωπίσει η φωτογραφία μετά τον 21ο αιώνα.
Λόγω αυτής της τυχαίας συνάντησης σε μια γκαλερί πριν από τρεις δεκαετίες, η πορεία της ζωής μου άλλαξε. Έχω μάθει πολλά για τον εαυτό μου, για τη φωτογραφία και για τον κόσμο του William Mortensen. Υπάρχουν πολλές πόρτες για να ανοίξουμε. Πρέπει να γυρίσουμε απλώς το πόμολο και να σπρώξουμε.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE US.
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.
Περισσότερα από το VICE
«Torture Porn»: Οι Ταινίες Τρόμου Αποτέλεσαν Έκφραση της Βίαιης Ατμόσφαιρας του Κόσμου Μετά την 9/11
Η Πορεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Προς την Έξοδο
Αυτός ο Καλλιτέχνης Μετέτρεψε Μέρος του Σώματός του σε Μηχάνημα
