Από τον λόφο στο Ρετζίκι η θέα προς τη Θεσσαλονίκη είναι μαγευτική, όμως ο αχός της μεγάλης πόλης στη Βόρεια Ελλάδα δεν φθάνει ως εδώ που βρισκόμαστε. Το κορίτσι που κάθεται απέναντί μας ονομάζεται Δήμητρα και είναι 20 ετών. Ή περίπου τόσο, γιατί δεν γνωρίζει πότε και πού ακριβώς γεννήθηκε. Το 1997 μία Ρωσίδα μετέφερε στη Θεσσαλονίκη τρία κορίτσια, ηλικίας τότε ενάμιση με δύο ετών. Η αστυνομία συνέλαβε τη γυναίκα ως μέλος διεθνούς κυκλώματος εμπορίας παιδιών.
Οι εφημερίδες της εποχής έγραψαν ότι το κύκλωμα θα σκότωνε τα τρία παιδιά για να πουλήσει τα όργανά τους στη μαύρη αγορά των μεταμοσχεύσεων. Ωστόσο, κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια ποια θα ήταν η τύχη των παιδιών. Ένα χρόνο πριν, το 1996, είχε ψηφιστεί στην Ελλάδα ένας αμφιλεγόμενος νόμος που βρίσκεται σε ισχύ μέχρι σήμερα και επιτρέπει την ιδιωτική υιοθεσία, δηλαδή την απευθείας υιοθεσία μεταξύ βιολογικών και θετών γονέων, χωρίς την παρέμβαση κρατικού ιδρύματος. Έκτοτε, εκατοντάδες – ίσως και χιλιάδες, κανείς δεν γνωρίζει – παιδιά όπως η Δήμητρα ταξιδεύουν από χώρες όπως η Βουλγαρία στην Ελλάδα. Κάποια από αυτά δίνονται για ιδιωτική υιοθεσία. Άλλα πέφτουν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, ή και θύματα κυκλωμάτων εμπορίας οργάνων.
Videos by VICE
«Αναρωτιέμαι πώς υπάρχει τόση κακία στον κόσμο», λέει η Δήμητρα, όταν τής δείχνουμε για πρώτη φορά φωτογραφίες εφημερίδων από τη σύλληψη της γυναίκας που την έφερε στην Ελλάδα. Το κορίτσι μιλά σχεδόν με συναισθηματική απάθεια, πλέκοντας όμως τα δάχτυλα των χεριών του. Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε. Η ίδια μεγάλωσε σε καλό περιβάλλον στο ίδρυμα «Ελληνικό Παιδικό Χωριό» στη Θεσσαλονίκη και σήμερα προσπαθεί να συνεχίσει κανονικά τη ζωή της. Όμως, για το επίσημο ελληνικό κράτος θεωρείται μέχρι και σήμερα αόρατη.
«Δεν έχω πιστοποιητικό γέννησης, επομένως ούτε αστυνομική ταυτότητα. Αισθάνομαι ένα τίποτα. Όταν δεν έχεις ταυτότητα, είσαι ένα τίποτα», λέει. Ένας από τους λόγους που η Δήμητρα παλεύει με το ελληνικό γραφειοκρατικό σύστημα για να αποκτήσει ταυτότητα, είναι για να αλλάξει το επίθετό της. Όταν οι Αρχές έσωσαν τα τρία κορίτσια, έψαξαν να βρουν στη Ρωσία τους βιολογικούς τους γονείς. Για τη Δήμητρα δεν βρέθηκε κανείς, με αποτέλεσμα η Αστυνομία να τη δηλώσει στο ίδρυμα που ανέλαβε την επιμέλειά της με το επίθετο της γυναίκας που προσπάθησε να την πουλήσει.
ΕΝΑΣ ΚΑΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
Ο Νόμος για τις υιοθεσίες που ψηφίστηκε το 1996 και περιείχε μεταξύ άλλων τη διάταξη για τις ιδιωτικές υιοθεσίες, ήρθε να καλύψει τα κενά του προηγούμενου Νόμου του 1970. Για παράδειγμα, προβλέπει την υιοθεσία παιδιού ακόμα και εκτός γάμου, ή επίσης το δικαίωμα του παιδιού να μάθει τους βιολογικούς του γονείς μετά τα 18 του χρόνια. Ειδικά οι ιδιωτικές υιοθεσίες είχαν ως στόχο να αντιμετωπίσουν την τεράστια τεράστια γραφειοκρατία και καθυστέρηση πολλών ετών (υπολογίζεται ότι μία υιοθεσία από δημόσιο ίδρυμα μπορεί να διαρκέσει και τρία ή τέσσερα χρόνια έως ότου ολοκληρωθεί), που έπρεπε να υπομένει ένα άτεκνο ζευγάρι για να υιοθετήσει ένα παιδί από κρατικό ίδρυμα.
Ήδη από την ψήφιση του Νόμου, είχαν ακουστεί ενστάσεις για τις ιδιωτικές υιοθεσίες, διότι υπήρχε ο προβληματισμός ότι θα ευνοούσαν τα δίκτυα εμπορίας παιδιών. Τα μέλη της τότε νομοπαρασκευαστικής επιτροπή είχαν αιτιολογήσει την άρνησή τους να απαγορεύσουν τις ιδιωτικές υιοθεσίες ως εξής: «Η απαγόρευση των ιδιωτικών υιοθεσιών θα οδηγούσε στο χειρότερο, στην άνθηση του φαινομένου των εικονικών τοκετών». Οι εικονικοί τοκετοί που αναφέρονται ωστόσο, δηλαδή το να δηλωθεί το παιδί στο μαιευτήριο στο όνομα των θετών γονέων, σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές μας γίνονται ακόμα και σήμερα. Επιπλέον, σύμφωνα με έκθεση του Συνηγόρου του Παιδιού, οι ιδιωτικές υιοθεσίες υποκρύπτουν σε αρκετές περιπτώσεις οικονομικές συναλλαγές και ευνοούν την ανάπτυξη της εμπορίας βρεφών.
Από την ψήφιση του Νόμου ως σήμερα, έχει αναπτυχθεί ένα πολυπλόκαμο δίκτυο αγοροπωλησίας βρεφών, αρχικά μέσω της Αλβανίας και χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης προς την Ελλάδα, όπως προκύπτει από υποθέσεις που έχουν κατά καιρούς εξαρθρώσει οι διωκτικές Αρχές. Αυτό φαίνεται να γίνεται πιο έντονο μετά το 2007 και την ένταξη της γειτονικής Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οπότε παύουν οι έλεγχοι στα ελληνο-βουλγαρικά σύνορα.
Στο εξής, έγκυες γυναίκες Ρομά, που ζουν σε άθλιες συνθήκες σε καταυλισμούς στη Βουλγαρία, πέφτουν πιο συχνά θύματα κυκλωμάτων, καθώς πείθονται για λίγα χρήματα να γεννήσουν σε δημόσια νοσοκομεία της Ελλάδας και στη συνέχεια να πουλήσουν τα νεογέννητα βρέφη τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις γεννούν κατά παραγγελία, αποδίδοντας στα κυκλώματα trafficking αστρονομικά κέρδη. Στη μαύρη βαλκανική συμφορά, υπάρχει τιμοκατάλογος: Ένα παιδί κοστολογείται από 15.000 έως και 30.000 ευρώ, ανάλογα με το φύλο του (συνήθως τα αγόρια πωλούνται πιο ακριβά), το χρώμα της επιδερμίδας και των ματιών του. Η βιολογική μητέρα εισπράττει μόλις 1.500 ευρώ, ή σε ορισμένες περιπτώσεις μόνο το εισιτήριο επιστροφής στη Βουλγαρία.
Τον Οκτώβριο του 2013 σε τυχαίο αστυνομικό έλεγχο σε καταυλισμό Ρομά στα Φάρσαλα, πόλη στην Κεντρική Ελλάδα, εντοπίστηκε ένα κορίτσι περίπου τεσσάρων ετών με ξανθά μαλλιά και γαλάζια μάτια που ξεχώριζε από τα υπόλοιπα. Γρήγορα αποδείχτηκε ότι η βιολογική μητέρα της «μικρής Μαρίας», όπως έγινε γνωστό το κορίτσι σε ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ, ήταν μία γυναίκα Ρομά που ζούσε σε παραγκούπολη της Βουλγαρίας. Αυτή ήταν η υπόθεση που ανέδειξε το μεγάλο κενό στο σύστημα, το οποίο επιτρέπει την ανεμπόδιστη διακίνηση εγκύων γυναικών και παιδιών στην Ελλάδα. Από το 2013 μέχρι σήμερα αποκαλύφθηκαν άλλες δύο πανομοιότυπες περιπτώσεις επίσης στη Λάρισα. Αποφασίσαμε να πιάσουμε το νήμα από την αρχή.
ΣΤΟ ΓΚΕΤΟ ΤΗΣ POBEDA
Ταξιδέψαμε στη Βουλγαρία, συναντήσαμε γυναίκες που κατά δήλωσή τους έχουν πουλήσει τα παιδιά τους στην Ελλάδα και προσπαθήσαμε να καταλάβουμε πώς τα κυκλώματα διακίνησης εκμεταλλεύονται το Νόμο για την υιοθεσία στην Ελλάδα.
Ξεκινήσαμε από την πόλη Burgas, εμπορικό λιμάνι στη Μαύρη Θάλασσα. Με πληθυσμό 200.000 κατοίκους είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη της χώρας. Το Burgas ψηφίζεται επανειλημμένα από τους Βούλγαρους ως η πόλη με την καλύτερη ποιότητα ζωής, παρά τα υψηλά ποσοστά εγκληματικότητας. Αυτή εντοπίζεται κυρίως στην Pobeda, το γκέτο των Ρομά δίπλα στο λιμάνι. Μεγάλο μέρος του γκέτο είναι αποκομμένο με μαντρότοιχο από την υπόλοιπη πόλη. Γυμνά παιδιά παίζουν στα λασπόνερα και όσο βαδίζουμε προς την καρδιά της παραγκούπολης των 12.000 κατοίκων γίνεται εύκολα αντιληπτό γιατί αυτή θεωρείται μια από τις πιο φτωχές περιοχής της ΕΕ.
Είμαστε ανεπιθύμητοι στην Pobeda, όλα τα μάτια είναι καρφωμένα πάνω μας. Εδώ υπάρχουν δύο βαθμίδες αρχηγών, οι νόμιμοι θρησκευτικοί ηγέτες και οι σκιώδεις αρχηγοί, οι οποίοι έχουν πλούσιο ποινικό μητρώο για λαθρεμπόριο, κλοπές και trafficking εγκύων γυναικών.
Αποφασίσαμε να προχωρήσουμε προς το κέντρο της Pobeda. Η πρώτη γυναίκα που συναντήσαμε μας έκανε νόημα με τα χέρια ότι εδώ ο κόσμος πεινάει, και ότι γυναίκες γεννούν παιδιά και τα πουλάνε για να ζήσουν. Στον δρόμο ακόμη, η Galena Raicheva, μια λιπόσαρκη φιγούρα με ζωηρά μάτια, μας λέει με αφοπλιστική άνεση και μπροστά στους αστυνομικούς που μας συνοδεύουν, ότι πούλησε ένα παιδί της στην Ελλάδα. «Με τα χρήματα που πήρα πλήρωσα χρέη και επισκεύασα τη στέγη του σπιτιού μου».
Την ακολουθούμε στο εσωτερικό της φτωχικής παράγκας, το μοναδικό σημείο που μπορούμε να μιλήσουμε με ησυχία. «Ήρθαν κάποιοι από το Kameno (σσ: κωμόπολη κοντά στο Burgas) και με πήγαν να γεννήσω σε νοσοκομείο στην Ελλάδα. Γέννησα ένα κορίτσι και το έδωσα. Τρεις μέρες μόνο το θήλασα. Έλληνας πήρε το παιδί. Μου έδωσαν τρία χαρτονομίσματα των 500 ευρώ. Τα πολλά χρήματα τα παίρνουν οι μεσολαβητές», λέει η Raicheva. «Αισθάνομαι πολύ άσχημα, αλλά τι να κάνω. Με πονάει που το σκέφτομαι, κοίτα πώς έγινα από τη στεναχώρια και τις τύψεις».
Η ενστικτώδης αντίδρασή μας ήταν να την επικρίνουμε, έστω και σιωπηλά. Στο αυτοκίνητο, καθώς κατευθυνόμασταν στο αστυνομικό τμήμα, δεν έβγαλε κανείς κουβέντα. «Πώς είναι δυνατόν μια μάνα να πουλήσει το παιδί της»; Ήταν σχεδόν αδύνατο να ξεφύγουμε ακόμα και εμείς από το δίπολο, καλό – κακό, αυτό το βαθύ χριστιανικό κατάλοιπο που ξύπνησε ακόμα και σε όσους, από την αποστολή, δηλώναμε άθρησκοι. Όσο περισσότερο χρόνο περνούσαμε στον καταυλισμό όμως, τόσο περισσότερο γινόταν αντιληπτό ότι αυτές οι γυναίκες δεν είναι οι θύτες, αλλά τα θύματα των κυκλωμάτων εμπορίας βρεφών, τα οποία τις αντιμετωπίζουν ως «εργοστάσια παραγωγής παιδιών».
Στη Μαιευτική Κλινική του δημόσιου Νοσοκομείου του Burgas ο μαιευτήρας Antonio Dushepeev συναντά σήμερα γυναίκες Ρομά που μένουν έγκυες σε ηλικία ως και 12 ετών. «Δεν παρακολουθούνται από γιατρό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα στον τοκετό. Λυπάμαι αυτές τις γυναίκες, γιατί έχω δύο κόρες. Κι επίσης λυπάμαι γιατί, αποκτώντας ένα παιδί σε αυτήν την ηλικία, χάνουν κάθε πιθανότητα καλής μόρφωσης και δουλειάς. Θα υποφέρουν αυτές και τα παιδιά τους».
Πίσω στη Pobeda, ο Stamat Hristov, διοικητής του τοπικού αστυνομικού τμήματος, γνωρίζει όπως και όλοι στον καταυλισμό, ποιες γυναίκες έχουν πουλήσει παιδιά και ποιοι έχουν συλληφθεί ως διακινητές. Ο ίδιος περιγράφει ότι η αφετηρία του προβλήματος βρίσκεται στην Ελλάδα. «Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει πρόσφορο έδαφος. Αυτό σημαίνει η νομοθεσία στο σύνολο, στις γειτονικές χώρες. Η αγοροπωλησία, η συναλλαγή, δεν πραγματοποιείται εδώ. Από εδώ βρίσκονται οι άνθρωποι που θα μπορούσαν να πουλήσουν. Είναι γυναίκες από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα, που ζουν σε άθλιες συνθήκες. Νιώθουν τύψεις και μετανιώνουν, κι επίσης είναι μάρτυρες κατά των διακινητών σε αυτήν την αλυσίδα», λέει ο Hristov.
Καθώς βαδίζουμε μαζί του στο γκέτο, ένας άντρας πλησιάζει για να του μιλήσει. Φορά ένα μπλε σορτσάκι και στο γυμνό του σώμα διακρίνονται πολλά τατουάζ. Ο Bogdan Shterionov είναι αδερφός του διαβόητου Pandurito, ενός από τους ανεπίσημους αρχηγούς της Pobeda με τη μεγαλύτερη επιρροή. Και οι δύο είχαν βρεθεί στη φυλακή για trafficking εγκύων γυναικών. Ο Bogdan καμαρώνει για τα τατουάζ που έκανε στη φυλακή και όταν ρωτάμε γιατί συνελήφθη, διστάζει για λίγο κι αμέσως μετά λέει «για διακίνηση παιδιών» και χαμογελώντας ανοίγει τα χέρια μπροστά στην κοιλιά του σαν να είναι ο ίδιος έγκυος.
«Ήμουν αθώος, με δίκασαν δέκα χρόνια για το τίποτα. Δεν πούλησα κανένα παιδί», λέει. Όταν όμως τον ρωτάμε τι γνώμη έχει για τις γυναίκες που πουλάνε τα παιδιά τους, απαντά ως εξής: «Μόνες τους έρχονται, δεν έχουν σπίτι να μείνουν. Εμείς δεν τις αναγκάζουμε. Υπάρχει θεός εκεί ψηλά. Έχουν από τέσσερα παιδιά και θέλουν να πάρουν σπίτι. Εγώ ένα δοκίμασα να πουλήσω, αλλά δεν έγινε (…) Θα έβγαζα 8-10.000 λέβα (4-5.000 ευρώ), το παιδί θα το έδινα στην Ελλάδα».
Οι κάτοικοι στην Pobeda παλεύουν για να επιβιώσουν. Ψαρεύουν, πουλάνε σκραπ σίδερα, ανοίγουν μικρά ψιλικατζίδικα. Το μόνο επίδομα που λαμβάνουν είναι 35 λέβα (17 ευρώ) για κάθε παιδί τον μήνα. Επιπλέον, τον τελευταίο καιρό κινδυνεύουν να μείνουν και χωρίς σπίτι, γιατί το βουλγάρικο κράτος θέλει να κατεδαφίσει τις παράγκες, κάτι που τους έχει εξοργίσει. Το ίδιο βράδυ ακολουθήσαμε μια νυχτερινή περιπολία της αστυνομίας στην καρδιά του γκέτο. Η κατάσταση ήταν εκρηκτική. Σε κανέναν δεν αρέσουν οι κάμερες εδώ, και ακόμα περισσότερο στους σκιώδεις αρχηγούς, οι οποίοι είχαν αρνηθεί να μας συναντήσουν. Τα παιδιά, ανεβασμένα στο καπό του αυτοκινήτου γελούν και κοροϊδεύουν τα μάλλον «μουδιασμένα» πρόσωπά μας. Κάποιοι μας πέταξαν ένα μπουκάλι με νερό, άλλοι μία πέτρα. Ήμασταν ανεπιθύμητοι.
«Η ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΤΗΣ ΠΕΙΝΑΣ»
Η Βουλγαρία είναι μέλος της ΕΕ από το 2007, όμως η οικονομία της είναι η χειρότερη μεταξύ των κρατών-μελών. Ο κατώτατος μισθός κυμαίνεται στα 200 ευρώ, ενώ περισσότεροι από δύο στους δέκα πολίτες ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Η κοινότητα των Ρομά βρίσκεται σε ακόμη χειρότερη μοίρα, καθώς επιπλέον βιώνει τον αποκλεισμό.
Πήραμε τον δρόμο για το Gorno Ezerovo ένα μικρό χωριό 15 χιλιόμετρα έξω από το Burgas. Οι δρόμοι είναι χωμάτινοι και οι άνθρωποι ζουν σε καλύβες δίπλα στη λίμνη. Η Rumyana Hristova, μια γυναίκα με σημάδια στα χέρια και το πρόσωπο, μας περίμενε έξω από την παράγκα της με τη ξύλινη σκεπή και τα πολλά ανοίγματα στο κρύο. Ολόκληρος ο καταυλισμός είχε συγκεντρωθεί για να δει από κοντά τους ξένους. Όλοι ήξεραν την ιστορία της Hristova.
«Έχω τέσσερα παιδιά, ο ένας γιος μου είναι στη φυλακή. Είμαι άνεργη, δεν έχω από πού να βγάλω χρήματα. Ο άντρας μου μαζεύει σκουπίδια στη χωματερή. Δεν έχει δουλειά. Η Βουλγαρία πεθαίνει της πείνας», είπε. «Είχα μείνει έγκυος το 2010. Ζούσα σε μια παράγκα όταν έδωσα το μωρό. Είπα να μην ταλαιπωρείται σαν εμένα, να ζήσει το μωρό. Δεν είχα σπίτι. Ήρθαν οι άνθρωποι και είδαν ότι ήμουν έγκυος. Ρώτησαν αν θέλω να πάω στην Ελλάδα και συμφώνησα. Πήγα εκεί, γέννησα και το έδωσα. Τι να έκανα;».
Η συνέχεια είναι το ίδιο σπαραχτική. «Μου έδωσαν 2.000 ευρώ. Έφτιαξα αυτό το σπίτι, όμως δεν μου έφτασαν τα χρήματα γιατί έπρεπε να καλύψω χρέη. Την επόμενη χρονιά γέννησα άλλο μωρό. Για το παιδί που πούλησα, γέννησα άλλο ένα αγόρι. Λυπάμαι, αλλά τι να κάνω; Έτσι έπρεπε να γίνει», είπε. Εκείνη τη στιγμή μπήκε στην παράγκα το παιδί. Η γυναίκα το αγκάλιασε: «Τώρα δεν μπορώ να δώσω μωρό, ακόμα και να ήθελα. Είναι αμαρτία».
«ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΠΡΟΣ ΠΩΛΗΣΗ»
Αφήσαμε πίσω το Burgas και ταξιδέψαμε στο Kameno, μία κωμόπολη περίπου 25 χιλιόμετρα μακριά. Αυτό είναι το σημείο μηδέν του ανθρώπινου δράματος. Από εδώ φέρεται να ξεκίνησε η χρυσοφόρα διακίνηση εγκύων γυναικών προς την Ελλάδα. Η Zyumbyulka Shterionova, μία όμορφη γυναίκα 20 ετών, θα έφερνε σε λίγες μέρες στον κόσμο το πέμπτο παιδί της. Απέκτησε το πρώτο σε ηλικία 15 ετών. Το τρίτο το γέννησε στην Κύπρο και το έδωσε σε ένα άτεκνο ζευγάρι Ελλήνων. Οι διακινητές όμως την εξαπάτησαν και δεν της έδωσαν ποτέ τα χρήματα που είχαν συμφωνήσει.
«Ξεγελάστηκα και πήγα να το δώσω, για να φτιάξω ένα σπίτι και να μην ταλαιπωρούνται τα υπόλοιπα. Είπαν ότι θα μου έδιναν 3.500 λέβα (1.700 ευρώ). Μα δεν έγινε έτσι. Μου πήραν το παιδί, το πούλησαν, υπέγραψα και δεν πήρα καθόλου χρήματα. Με έβαλαν σε ένα αεροπλάνο, ευτυχώς δεν με άφησαν στον δρόμο. Το κατήγγειλα στην Αστυνομία και είπαν ότι θα γίνει δικαστήριο. Οι αστυνομικοί γνωρίζουν τα πάντα», είπε η νεαρή γυναίκα.
Όλοι στο Kameno γνωρίζουν τα σπίτια των διακινητών. Είναι διώροφα «παλάτια» συγκριτικά με τα υπόλοιπα, με μπαλκόνια και αυλές, που ξεχωρίζουν από μακριά καθώς περπατάμε στους δρόμους της μικρής πόλης. Όταν κάναμε την εύλογη ερώτηση στις Αρχές γιατί δεν συλλαμβάνουν τους διακινητές, αν και τους γνωρίζουν, λάβαμε την εξής απάντηση από έναν αστυνομικό του Kameno, ο οποίος μας μίλησε υπό τον όρο ότι θα διατηρήσουμε την ανωνυμία του: «Έχουν συλληφθεί γι’ αυτό το έγκλημα στην Ελλάδα και έχουν φυλακιστεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι διέπραξαν το ίδιο έγκλημα και στη Βουλγαρία», μας. Κι έπειτα, γιατί δεν διώκονται οι γυναίκες που πωλούν τα παιδιά τους, ρωτήσαμε. «Για είναι μάρτυρες κατά των διακινητών, ώστε να αποδειχθεί το έγκλημα».
Στο Kameno το πρόβλημα του παράνομου εμπορίου παιδιών είναι τόσο μεγάλο, ώστε στον δημοτικό παιδικό σταθμό τα παιδιά φορούν ένα βραχιολάκι που γράφει «Δεν είμαι προς πώληση». Μπαίνουμε αθόρυβα στην τάξη την ώρα του μαθήματος. Οι μικροί μαθητές μας υποδέχονται με φωνές, σηκώνουν ψηλά τα χέρια κι ύστερα αρχίζουν να ζωγραφίζουν και να τραγουδούν. Ψυχή του προγράμματος, που έχει στόχο την ευαισθητοποίηση των παιδιών και τον γονιών τους, είναι η νηπιαγωγός Maria Ivanova.
«Είμαστε συγκλονισμένοι από τα γεγονότα που συμβαίνουν στην περιοχή μας. Προσπαθούμε να περάσουμε στα παιδιά και τους γονείς τις αξίες της οικογένειας, την αγάπη και την ενωμένη συμβίωση», λέει η Ivanova. Η ίδια γνωρίζει από κοντά πολλές περιπτώσεις παράνομης διακίνησης παιδιών στην Ελλάδα, ακούγοντας όσα λένε κάθε τόσο τα παιδιά στο νηπιαγωγείο «για ένα θείο μου που το έκανε», αλλά και όσα της εκμυστηρεύονται μητέρες που την εμπιστεύονται.
Η ζωγραφική τελειώνει και η δασκάλα μας δείχνει με περηφάνια την κόλλα ενός μικρού αγοριού. «Τι ζωγράφισες Raicho; Μπράβο, βλέπω τους γονείς σου και τα 12 αδέρφια σου. Τους ζωγράφισες γιατί είστε πολύ αγαπημένοι, σωστά», λέει στο παιδί και το αγκαλιάζει.
ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ
Η πιο γνωστή υπόθεση εμπορίας παιδιών στη Βουλγαρία αποκαλύφθηκε στην πόλη Varna, μεγάλο λιμάνι στη βορειοανατολική πλευρά, και συγκεκριμένα στη Maksuda, τον καταυλισμό των Ρομά. Αυτό συνέβη το 2011, όταν μια 30χρονη γυναίκα μετάνιωσε για την πώληση του παιδιού της και θέλησε να το πάρει πίσω, καταγγέλλοντας τη δράση του κυκλώματος. Είχαν συλληφθεί τότε επτά άτομα στην Ελλάδα και πέντε στη Βουλγαρία. Στο σπίτι του αρχηγού του κυκλώματος στη Λαμία, πόλη στην Κεντρική Ελλάδα, είχε βρεθεί ένα βρέφος 25 ημερών.
Στη δικογραφία για τη λεγόμενη «υπόθεση της Λαμίας», στην οποία αποκτήσαμε πρόσβαση, υπάρχουν απόρρητα σήματα της Ιντερπόλ σχετικά με «τουλάχιστον οκτώ γυναίκες υπηκόους Βουλγαρίας, που δήλωσαν τα βρέφη τους σε διάφορα Ληξιαρχεία της χώρας, τρεις στον Βόλο και πέντε στη Λαμία». Επιπλέον, η έρευνα της Αστυνομίας έδειξε ότι στο Νοσοκομείο της επαρχιακής πόλης, από το 2007 έως το 2012, είχαν γεννήσει 274 γυναίκες από τη Βουλγαρία. Από αυτά τα παιδιά, τα 107 δόθηκαν για ιδιωτική υιοθεσία.
Στο μεταξύ, αν υπάρχει κόλαση, τότε θα μοιάζει στη Maksuda στα περίχωρα της πόλης Varna. Η κατάσταση εδώ δεν μπορεί εύκολα να περιγραφεί, είναι απλώς εφιαλτική. Άνθρωποι ζουν δίπλα σε χιλιάδες τόνους σκουπιδιών με σμήνη γλάρων πάνω από τα κεφάλια τους. Διακινδυνεύουν τη ζωή ψάχνοντας μέταλλα και πλαστικά, ανάμεσα σε τεράστια ποντίκια που κόβουν βόλτες και χρησιμοποιημένες σύριγγες ναρκωτικών. Καταφέραμε να συναντήσαμε στη Maksuda τον αδερφό της γυναίκας που κατηγορήθηκε ως ταμίας της οργάνωσης στη Λαμία. Ήταν καθηλωμένος σε αναπηρικό καρότσι και μας είπε ότι η αδερφή του έχει φύγει στο Βέλγιο. «Δεν ασχολούμαστε πια με αυτά. Αν θέλετε ένα παιδί, να απευθυνθείτε στα ιδρύματα», μας συμβούλεψε.
Σε αυτό το μαύρο σκηνικό, οι εθελοντές της ΜΚΟ “Partnership” στη Varna προσπαθούν να αλλάξουν τη ζωή των Ρομά. «Υπάρχουν πολλά αγόρια που ονειρεύονται να γίνουν διακινητές. Κάποιες φορές η διακίνηση περνά από γενιά σε γενιά. Είναι διακινητής ο πατέρας, ο γιος και θα είναι και ο εγγονός», λέει ο Iliyan Rizov, επικεφαλής της οργάνωσης. «Οι μητέρες είναι τα μεγάλα θύματα. Είναι γυναίκες που δεν μπορούν να αποφασίσουν μόνες. Η ευθύνη δεν είναι τόσο δική τους όσο του περιγύρου τους. Όταν μια γυναίκα σκέφτεται να πουλήσει το παιδί της, υπολογίζει τα υπόλοιπα. Από τη μια δεν παίρνει μόνη αποφάσεις και από την άλλη πρέπει να απαντήσει στο δίλημμα να συντηρήσει τα υπόλοιπα παιδιά ή να μεγαλώσει ακόμη ένα μέσα στη μιζέρια και την πείνα», σημειώνει ο Rizov.
«Μην πουλάτε τα παιδιά σας. Δεν καταλαβαίνετε για 500 ευρώ τι κακό προκαλείται», είναι το μήνυμα των εθελοντών.
Η ΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ήταν πια ξεκάθαρο ότι η πηγή του εμπορίου βρεφών βρισκόταν στην Ελλάδα, εκεί δηλαδή όπου υπάρχει ζήτηση.Το ζήτημα των παράνομων υιοθεσιών δεν είναι καινούριο στην Ελλάδα.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, το γραφείο της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ στη Θεσσαλονίκη δημοσίευσε μία μεγάλη έρευνα για το εμπόριο βρεφών και τις παράνομες υιοθεσίες, που στοίχειωναν επί δεκαετίες την πόλη. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, η υπόθεση αφορούσε τη δεκαετία του ’60 και επικεντρωνόταν στο λεγόμενο Ρωσικό μαιευτήριο (δημόσιο νοσοκομείο στη Θεσσαλονίκη) και το δημοτικό βρεφοκομείο «Άγιος Στυλιανός».
Ένα ολόκληρο δίκτυο, στο οποίο εκτιμάται ότι συμμετείχαν γιατροί, μαίες και διάφοροι μεσάζοντες, φέρεται να δήλωνε σε φτωχές και πολύτεκνες μητέρες, πολλές από πόλεις της επαρχίας, ότι τα βρέφη τους δήθεν είχαν πεθάνει μετά τη γέννα. Στη συνέχεια, τα μωρά αφήνονταν στη βρεφοδόχο του «Αγίου Στυλιανού» – ένα περιστρεφόμενο κουτί στον περίβολο του ιδρύματος – μαζί με σημειώματα, δήθεν υπογεγραμμένα από μητέρες που δεν μπορούσαν να τα μεγαλώσουν. Τα παιδιά δίνονταν για παράνομες υιοθεσίες και μέλη του δικτύου πλούτιζαν.
Η υπόθεση ήρθε σταδιακά στο φως όταν ορισμένα από εκείνα παιδιά, πολλά χρόνια αργότερα, προσπάθησαν να βρουν τους βιολογικούς τους γονείς, ιδρύοντας μάλιστα έναν σύλλογο. Υπήρχαν περιπτώσεις που μαίες και νοσηλεύτριες είχαν φυλάξει σημειώματα ή προσωπικά αντικείμενα των βιολογικών γονέων, οι οποίοι είχαν πιστέψει ότι τα παιδιά τους πέθαναν μετά τη γέννα. «Μετά τα πρώτα δημοσιεύματα, άρχισαν να εμφανίζονται ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι, σε ηλικία 40 και πλέον ετών, που είχαν δοθεί προς υιοθεσία, οι οποίοι ζητούσαν να μάθουν την αλήθεια» θυμάται ο δημοσιογράφος, Γιώργος Χάτσιος.
Κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει με βεβαιότητα τον αριθμό των παράνομων υιοθεσιών τη δεκαετία του ΄60 στη Θεσσαλονίκη. «Ήταν εκατοντάδες περιπτώσεις. Υπήρχαν μέρες που εμφανίστηκαν στο γραφείο των ΝΕΩΝ έως και 40 άτομα για να αφηγηθούν την προσωπική τους ιστορία, κρατώντας φωτογραφίες και χειρόγραφα σημειώματα». Η πρώτη υπόθεση που έφτασε στο ακροατήριο ήταν της υιοθεσίας του γιου του δικαστή Δανιήλ Δανιήλ, ο οποίος αναζήτησε την αλήθεια και σε αναφορά του στηρίχτηκε η έρευνα της Εισαγγελίας. Το δικαστήριο δέχτηκε ότι τελέστηκε παράνομη υιοθεσία, ωστόσο τα αδικήματα είχαν παραγραφεί. Το ίδιο συνέβη και στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ενώ στο μεταξύ πολλοί εμπλεκόμενοι (γιατροί, μαίες κ.α.) είχαν πεθάνει.
Αν και έκτοτε έχουν περάσουν τουλάχιστον δύο δεκαετίες, ακόμη και σήμερα οι υιοθεσίες μέσω κρατικών ιδρυμάτων μπορεί να διαρκέσουν ως και πέντε χρόνια. Κι επιπλέον, οι Έλληνες ζητούν να υιοθετήσουν μωρά και όχι παιδιά πέντε ή έξι ετών. Έτσι, πολλά άτεκνα ζευγάρια επιλέγουν να παρανομήσουν.
«Ο Νόμος είναι σαφής. Απαγορεύεται να δίνονται χρήματα για να υιοθετήσει κάποιος ένα παιδί. Όμως στην Ελλάδα, αυτό παραβιάζεται. Στο 95% των ιδιωτικών υιοθεσιών οι ανάδοχοι γονείς καταβάλουν χρήματα», λέει Ελένη Γκλεγκλέ, νομικός στην Αθήνα και πρώην συνεργάτιδα της Εισαγγελίας Ανηλίκων.
«Η ουσία των ιδιωτικών υιοθεσιών είναι σωστή. Ο νομοθέτης δίνει τη δυνατότητα σε ένα άτεκνο ζευγάρι να έρθει σε απευθείας επαφή με τους βιολογικούς γονείς που θέλουν να δώσουν το παιδί τους, χωρίς φυσικά να εισπράξουν χρήματα (…) Τις περισσότερες φορές, όμως, στις πράξεις υιοθεσίας, τα έγγραφα που συντάσσονται μεταξύ φυσικών και θετών γονέων και επικυρώνονται από το δικαστήριο, δηλώνεται απλώς ότι οι δύο πλευρές συμφωνούν να προχωρήσει η υιοθεσία. Δεν αναφέρεται το πώς και μέσω ποιων προσώπων οι δύο πλευρές ήρθαν σε επαφή», σημειώνει η κ. Γκλεγκλέ.
Οι παράνομες υιοθεσίες καθίστανται νομότυπες στα ελληνικά δικαστήρια. Ο φαύλος κύκλος θα μπορούσε να σπάσει, αν ο δικαστής είχε το δικαίωμα να κάνει περισσότερες ερωτήσεις στη βιολογική μητέρα, με πιο βασική την ερώτηση «πώς γνώρισες την οικογένεια στην οποία δίνεις σήμερα το παιδί σου».
Η νομικός κ. Γκλεγκλέ σημειώνει: «Οι υιοθεσίες στην Αθήνα γίνονται κάθε Δευτέρα στο κτίριο 6 των δικαστηρίων. Αν πάμε, θα δούμε την ίδια μέρα πολλές γυναίκες από την ίδια χώρα να εκπροσωπούνται όλες από τον ίδιο δικηγόρο. Φανταστείτε ότι ένας δικηγόρος μπορεί να έχει τις 19 από τις 25 υποθέσεις που αναγράφονται στον πίνακα υιοθεσιών. Αυτό, ξέρετε, είναι λίγο περίεργο». Και προσθέτει: «Επίσης, έχουν διαπιστωθεί περιπτώσεις όπου μία γυναίκα προσκομίζει στο δικαστήριο πιστοποιητικό έγγραφο, από το οποίο φαίνεται να προκύπτει ότι έχει γεννήσει εννέα παιδιά και όλα έχουν δοθεί προς υιοθεσία».
Σε υποθέσεις που στο ελληνο-βουλγαρικό κύκλωμα συμμετέχει και ιατρικό προσωπικό, τότε τα πράγματα είναι ακόμη πιο απλά. Στο Νοσοκομείο ή τη μαιευτική κλινική δηλώνεται ψευδώς ότι δεν ήταν η βιολογική μητέρα που γέννησε, αλλά η ανάδοχη. Κι έτσι δεν χρειάζεται καν να επικυρωθεί η υιοθεσία στο δικαστήριο, παρά μόνο μία δήλωση του ανάδοχου πατέρα στο Ληξιαρχείο. Από τις υποθέσεις που έχουν εξιχνιαστεί τα τελευταία χρόνια, προκύπτει ότι στα κυκλώματα συμμετείχαν γιατροί, δικηγόροι και μια σειρά από μεσάζοντες.
Ωστόσο, συλλήψεις γίνονται σπάνια. Η αστυνομικός Σοφία Κουσίδου, προϊσταμένη του Τμήματος Προστασίας Ανηλίκων στην Ασφάλεια Θεσσαλονίκης, περιγράφει ότι το τελευταίο κύκλωμα είχε εξαρθρωθεί το 2013. «Η ελληνική νομοθεσία δεν εντάσσει την παράνομη υιοθεσία στον πυρήνα του οργανωμένου εγκλήματος. Αυτό στερεί από τις ανακριτικές αρχές ορισμένα “όπλα” και ενέργειες που θα μας διευκόλυναν να δράσουμε», σημειώνει η αστυνομικός. «Επιπλέον, εφόσον δεν υπάρχει καταγγελία, είναι πολύ δύσκολο να αποδείξουμε ότι η υιοθεσία γίνεται με καταβολή χρημάτων».
Από τη στιγμή που κανείς δεν έχει όφελος να μιλήσει στην Αστυνομία, μία λύση θα ήταν να γίνονται πιο συστηματικοί έλεγχοι στα Ληξιαρχεία. Από εκεί θα μπορούσε πρωτίστως να φανεί αν η ίδια μητέρα έχει γεννήσει κι έχει δώσει ξανά παιδί προς ιδιωτική υιοθεσία. Αυτό θα ήταν μία ένδειξη, η οποία θα αναφερόταν αμέσως στην Εισαγγελία Ανηλίκων. Επικοινωνήσαμε το Ληξιαρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης, ωστόσο λάβαμε αρνητική απάντηση στο αίτημα για συνέντευξη. Μια άλλη λύση θα ήταν οι πιο εντατικοί έλεγχοι στις μαιευτικές κλινικές των δημόσιων Νοσοκομείων από τις κοινωνικές υπηρεσίες. Αρνητική απάντηση για συνέντευξη ωστόσο λάβαμε και από τη διοίκηση του Νοσοκομείου «Ιπποκράτειο» στη Θεσσαλονίκη, όπου γεννούν πολλές γυναίκες από τη Βουλγαρία.
Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας, ήρθαμε αντιμέτωποι με την τρομακτική άποψη ότι «τα παιδιά αυτά είναι καλύτερα να μεγαλώνουν εδώ παρά στις καλύβες στη Βουλγαρία». Μια τέτοια δήθεν «φιλάνθρωπη» απάντηση ίσως είναι και ένα – όχι το μόνο- από τα κύρια αίτια της διαιώνισης αυτής της εγκληματικής αμέλειας του ελληνικού κράτους.Υπάλληλοι στα ληξιαρχεία δεν κάνουν τη δουλειά τους. Οι Αρχές σε πολλές περιπτώσεις έχουν δεμένα τα χέρια. Οι Δικαστές το ίδιο.
Ο νομοθέτης στην προσπάθεια να λύσει ένα μείζον ζήτημα, αυτό των καθυστερήσεων των υιοθεσιών, δημιούργησε ένα ακόμα μεγαλύτερο. Και στο βάθος, οι θετοί γονείς, πνιγμένοι στην αγωνία για ένα παιδί, πληρώνουν αδρά τα κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων με τη δικαιολογία: «Μα, γιατί να μη βοηθήσω ένα παιδί που μεγαλώνει σε τέτοιες συνθήκες»; Η απάντηση, όμως, είναι απλή: «Διότι είναι έγκλημα κατά των παιδιών και των γυναικών που τα έχουν γεννήσει».
Στα τέλη Νοεμβρίου 2016 η αναπληρώτρια Υπουργός Εργασίας, Θεανώ Φωτίου, προανήγγειλε σχέδιο νόμου με θέμα την επίσπευση των υιοθεσιών στην Ελλάδα. «Το νομοσχέδιο θα επισπεύσει τους χρόνους, θα δημιουργήσει αδιάψευστα κριτήρια, θα δημιουργήσει διαδικασίες οι οποίες θα έχουν όρια» δήλωσε η κα. Φωτίου. «Όχι πάνω από τρεις μήνες για να φτιαχτεί ο φάκελος για τον ανάδοχο γονέα. Δεν μπορεί να περιμένουν ένα με δύο χρόνια ζευγάρια που θέλουν να υιοθετήσουν και να κλαίνε γιατί μένουν στην ουρά χρόνια ολόκληρα και δεν μπορούν», δήλωσε στα ΜΜΕ.
Πληροφορίες μας αναφέρουν ότι αυτή την περίοδο συζητείται η αναμόρφωση και του νόμου των ιδιωτικών υιοθεσιών. Παρά τα συνεχή αιτήματα για συνέντευξη με την αναπληρώτρια Υπουργό ώστε να μας απαντήσει εάν υπάρχει η πρόθεση κατάργησης της ιδιωτικής υιοθεσίας, η απάντηση στα αιτήματά μας ήταν αρνητική.
Το ντοκιμαντέρ «Παιδιά προς Πώληση» προβλήθηκε στην εκπομπή VICE SPECIALS στον ΑΝΤ1, η οποία μεταδίδεται κάθε Σάββατο μετά τα μεσάνυχτα. Μπορείτε να δείτε τα δύο μέρη του ντοκιμαντέρ πατώντας ΕΔΩ.
Περισσότερα από το VICE
«Αδυνάτισε, πού πας με Τέτοιο Κώλο;»: Η Ζωή μου στην Κρατική Σχολή Χορού στην Αθήνα
Γιατί o Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Έγινε Επίτιμος Διδάκτορας Ήχου και Εικόνας;
Ποιες Ταινίες δεν Πρέπει να Γυριστούν Ποτέ Remakes
