O Ιός της Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας. Photo via NIAID
Όλοι όσοι είμαστε σεξουαλικά ενεργοί, έχουμε κάποια στιγμή βρεθεί να κοιτάζουμε αμήχανα τον άνθρωπο απέναντί μας, θέτοντας το επίμαχο ερώτημα σε καθεστώς ψιλοελεγχόμενου πανικού: «Εξετάσεις για HIV έχεις κάνει;». Αν βέβαια είσαι γενικά τυχερός, μονογαμικός ή/και προσεχτικός, η κουβέντα αυτή θα έχει απλό ενημερωτικό και αχρείαστο χαρακτήρα. Σε αντίθετη περίπτωση ή εάν αυτό που έχει περάσει από το μυαλό όλων μας, αλλά δεν σου είχε συμβεί μέχρι τώρα, μάθεις ότι η ερωτική σου επαφή πάσχει από HIV, τότε ψυχραιμία. Λαμβάνοντας «προφυλακτική αντιρετροϊκή αγωγή», τη γνωστή ως “PEP” (Post-exposureprophylaxis), μπορεί να μειωθεί σε μεγάλο ποσοστό ο κίνδυνος μετάδοσης του ιού και ενδεχομένως να μην νοσήσεις.
Videos by VICE
Τι ακριβώς είναι το PEP όμως; Πότε πρέπει να απευθυνθείς σε γιατρό; Πού μπορείς να βρεις το φάρμακο; Και τι διαδικασία ακολουθείται για να σου χορηγήσουν την αγωγή;
Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου & Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.), η θεραπεία περιλαμβάνει τη λήψη anti-HIV φαρμάκων για ένα μήνα -τα ίδια αντιρετροϊκά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των HIV οροθετικών ατόμων-, το συντομότερο δυνατό και οπωσδήποτε εντός 72 ωρών, «μετά από οποιαδήποτε επαφή με σωματικά υγρά (αίμα, σπέρμα κ.α.) ατόμου με πιθανή λοίμωξη από τον HIV». Τα φάρμακα αυτά σταματούν τον ιό από το να φτιάχνει αντίγραφα του εαυτού του κι έτσι μπορεί να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσής του, αν και, το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. σημειώνει ότι δε μπορεί σε καμμία περίπτωση να θεωρηθεί ότι η θεραπεία αυτή είναι 100% αποτελεσματική.
Η Δήμητρα Παρασκευά, υπεύθυνη του Γραφείου HIV λοίμωξης και Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενων Νοσημάτων του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., μου εξηγήσε ότι εάν υποψιάζεσαι ότι έχεις εκτεθεί στον ιό, το σημαντικότερο είναι να πας αμέσως σε κάποιο δημόσιο νοσοκομείο, το οποίο να διαθέτει μονάδα ειδικών λοιμώξεων. Φτάνοντας στο νοσοκομείο, θα συναντηθείς με τον υπεύθυνο γιατρό της μονάδας, ο οποίος αφού σου ζητήσει να περιγράψεις το περιστατικό, θα σε υποβάλει σε κάποιο τεστ για να διαπιστωθεί εάν είσαι ήδη φορέας του ιού χωρίς να το γνωρίζεις. Τα αποτελέσματα του τεστ βγαίνουν άμεσα και «…εφόσον αξιολογήσει ότι χρήζεις προφυλακτικής θεραπείας, γίνονται αμέσως από το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. οι διαδικασίες σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΦΕΤ) για την απρόσκοπτη χορήγηση της αγωγής».
Τι συμβαίνει όμως αν στην περιοχή στην οποία βρίσκεσαι δεν υπάρχει νοσοκομείο με μονάδα ειδικών λοιμώξεων;
Ο Χάρης μοιράστηκε μαζί μου την δική του περιπέτεια, όταν πριν τρία καλοκαίρια, μπήκε στην διαδικασία να αναζητήσει το PEP. Βρισκόταν σε ένα απομακρυσμένο χωριό στον Νομό Ηλείας, δεκαπενταύγουστο με την οικογένειά του. Ένα βράδυ γνώρισε έναν άνδρα, ο οποίος του έκρυψε ότι ήταν οροθετικός και με τον οποίο είχε σεξουαλική επαφή. Την επόμενη ημέρα ο άνδρας αυτός επικοινώνησε μαζί του και του είπε ότι είναι οροθετικός και ότι το προφυλακτικό είχε σπάσει κατά την διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Ο Χάρης προσπάθησε να βρει το PEP στην περιοχή, αλλά αναγκάστηκε τελικά να ταξιδέψει μέχρι την Αθήνα όπου και συνάντησε μέλη του Συλλόγου Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή», τα οποία τον βόηθησαν να βρει και να ξεκινήσει την θεραπεία αμέσως. «Αναρωτιέμαι τι θα έκανε κάποιος αν βρισκόταν σε κάποιο απομακρύσμένο νησί ή χωριό της Ελλάδας και αντιμετώπιζε αυτό το πρόβλημα χωρίς να έχει την δυνατότητα να μετακινηθεί. Αυτά τα φάρμακα θα έπρεπε να είναι διαθέσιμα σε όλα τα νοσοκομεία και ιδίως το καλοκαίρι, όταν η Ελλάδα δέχεται τόσους πολλούς τουρίστες», μου είπε.
Οι ελληνικές κατευθυντήριες οδηγίες, όπως μου εξήγησε η κα Παρασκεύα, που αφορούν στην προφυλακτική αντιρετροϊκή αγωγή, μετά από επαγγελματική ή μη, έκθεση στον HIV, θεωρητικά προβλέπουν ότι όλα τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας, ακόμα και εκείνα τα οποία δεν διαθέτουν μονάδες ειδικών λοιμώξεων, αλλά και τα Κέντρα Υγείας που υπάγονται σε αυτά, πρέπει να έχουν ένα απόθεμα αντιρετροϊκών φαρμάκων, έτσι ώστε τα εν λόγω φάρμακα να μπορούν να χορηγηθούν άμεσα, σε περίπτωση ανάγκης. Μάλιστα, σύμφωνα με την υπεύθυνη του γραφείου του HIV στο ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. ακόμα και τα νοσοκομεία τα οποία βρίσκονται σε απομακρυσμένες περιοχές, είναι υποχρεωμένα, «…να έχουν ένα με δύο kit σαν απόθεμα ασφαλείας για να μπορούν να αντιμετωπίσουν επείγοντα περιστατικά. Σε περίπτωση που κάποιο Κέντρο Υγείας δεν έχει την θεραπεία, την προμηθεύεται από το κοντινότερο νοσοκομείο. Κανείς, πάντως, δεν μένει χωρίς θεραπεία, εφόσον εκείνη κριθεί απαραίτητη».
Έχοντας κατά νου ότι ο χρονικός παράγοντας είναι το Α και το Ω σε αυτές τις περιπτώσεις, άρχισα να αναζητώ εάν πράγματι είναι τόσο απλό να βρεις την θεραπεία και γιατί ο Χάρης αναγκάστηκε να φτάσει στην Αθήνα προκειμένου να βρει το PEP.
Συναντώ τον πρόεδρο της Θετικής Φωνής Νίκο Δέδε, για να μου μεταφέρει την δική του εικόνα. «Είναι δύσκολο να βρεις τα φάρμακα αυτά;», τον ρωτώ. «Έχουμε πολύ συχνά περιπτώσεις ασθενών οι οποίοι αναζητούν την προφυλακτική θεραπεία και δεν βγάζουν άκρη. Μπορείς να τα βρεις σε μονάδες ειδικών λοιμώξεων -το νοσοκομείο “Ανδρέας Συγγρός” στην Αθήνα είναι το καλύτερο μέρος για να πάρεις την θεραπεία. Όμως, ενώ σύμφωνα με την επίσημη οδηγία, θα έπρεπε να υπάρχουν σε όλα τα νοσοκομεία, στην πράξη αυτό δεν συμβαίνει. Στην επαρχία είναι ακόμη χειρότερα τα πράγματα. Πολλές φορές είναι πραγματικά αδύνατον να τα βρεις. Ο σύλλογος όμως κινητοποιείται έτσι ώστε με τις επαφές που έχει να διασφαλίσει ότι ο ασθενής θα μπορεί να έχει πρόσβαση στα φάρμακα».
Στην προσπάθειά μου να διαπιστώσω πόσο πραγματικά διαθέσιμα είναι τα φάρμακα αυτά, επικοινώνησα με τους υπεύθυνους γιατρούς των νοσοκομείων Γ. Γεννηματάς, Αττικόν και ΑΧΕΠΑ για να μου μεταφέρουν την δική τους άποψη. Οι γιατροί -Παναγιώτης Γαργαλιάνος, Αντώνης Παπαδόπουλος και Παναγιώτης Κολλάρας αντιστοίχως- με ενημέρωσαν ότι όσον αφορά στην χορήγηση των φαρμάκων στα νοσοκομεία στα οποία υπάρχουν εγκατεστημένες επισήμως μονάδες ειδικών λοιμώξεων, οι ασθενείς δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα στο να τους χορηγηθεί η αγωγή. Ο Παναγιώτης Κολλάρας, διευθυντής του ΕΣΥ και υπεύθυνος της μονάδας ειδικών λοιμώξεων της Α΄Παθολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ, μου τόνισε ότι «όσον αφορά στο θέμα της προφύλαξης εφόσον κριθεί αναγκαίο, παρέχεται αγωγή σε όλους ανεξαιρέτως, είτε είναι ασφαλισμένοι είτε είναι ανασφάλιστοι, είτε είναι Έλληνες είτε είναι αλλοδαποί».
Ωστόσο, στην ερώτηση εάν όλα τα νοσοκομεία διαθέτουν απόθεμα προφυλακτικής αντιρετροϊκής αγωγής και οι τρεις γιατροί μου επιβεβαίωσαν ότι, ενώ κανονικά θα έπρεπε, αυτό δυστυχώς δεν συμβαίνει και ότι οποιοσδήποτε θεωρεί ότι κινδυνεύει πρέπει να απευθύνεται σε κάποιο νοσοκομείο το οποίο να διαθέτει μονάδα ειδικών λοιμώξεων για να λάβει την θεραπεία.
Η πραγματικότητα είναι ότι εάν, είτε λόγω ατυχήματος είτε από αμέλεια, εκτεθείς στον ιο, ειδικότερα εάν βρίσκεσαι στην επαρχία, το πιθανότερο είναι να δυσκολευτείς να βρεις την θεραπεία. Θα πρέπει να κινηθείς έγκαιρα, αλλά υπάρχουν οργανώσεις, όπως η Θετική Φωνή, που μπορούν και βοηθούν αποτελεσματικά, εκεί όπου απ’ ό,τι φαίνεται το ελληνικό κράτος νοσεί και αδυνατεί να ανταπεξέλθει.
Όπως μου εξήγησαν οι γιατροί, όμως, η προληπτική θεραπεία δεν είναι η απάντηση στο πρόβλημα: «Πρέπει να υπάρξει ενημέρωση από τους αρμόδιους φορείς. Υπάρχει ένας εφησυχασμός όσον αφορά στο θέμα της HIV λοίμωξης, διότι ο κόσμος πιστεύει ότι η νόσος μπορεί να θεραπευτεί», μου επισήμανε ο κ Παπαδόπουλος. «Όμως, παρόλο που η αντιρετροϊκή θεραπεία που δίνεται σε οροθετικούς έχει σαν αποτέλεσμα να μεταδίδεται η νόσος πολύ δυσκολότερα, αυτό δεν εξαφανίζει το κίνδυνο της μετάδοσης».
