Photo via Flickr
Πώς μιλάς για τον φασισμό και τον ρατσισμό στα παιδιά; Η Τέχνη είναι ένα καλό εργαλείο στα χέρια μας για να προσεγγίσουμε εκεί που ο πολιτικός λόγος δεν φτάνει ή δεν πείθει. Στις σχολικές αίθουσες.
Videos by VICE
Όπως και να το κάνουμε, η πρωτοβουλία του Εθνικού Θεάτρου να εντάξει στο πρόγραμμά του την αντιφασιστική κι αντιρατσιστική δράση «ΦΟ-ΡΑ» (Φόβος-Ρατσισμός Stop) που θα παρεμβαίνει στα σχολεία, είναι κάτι θετικό και είναι αποτέλεσμα ενός ολόκληρου αντιφασιστικού κινήματος που θίγει αυτά τα ζητήματα κι αναγκάζει ακόμα και τους θεσμούς να στραφούν προς την ίδια κατεύθυνση.
Το με ποιους όρους θα γίνουν αυτές οι παρεμβάσεις στα σχολεία έχει μία σημασία. Όσο πιο αιχμηρή είναι η Τέχνη, όσο πιο αποκαλυπτική, τόσο καλύτερα αποτελέσματα μπορεί να φέρει. Και σίγουρα, αυτή η δράση του Εθνικού δεν αρκεί, όμως είναι μία πολύ καλή αφορμή για να ανοίξει τον διάλογο περί φασισμού και ρατσισμού στα σχολεία. Μία αφορμή που πέφτει το βάρος στην εκπαιδευτική κοινότητα να εκμεταλλευτεί με τον καλύτερο τρόπο για να την πάει παραπέρα.
Αυτό είναι που κάνει και την Χρυσή Αυγή να τρέμει και να ζητά να απαγορευτεί η δράση του Εθνικού, με το επιχείρημα του προφυλακισμένου χρυσαυγίτη βουλευτή Παναγιώτη Ηλιόπουλου να είναι ότι πρόκειται για «προπαγάνδα ενάντια στη νόμιμη Χρυσή Αυγή», που να θυμίσω ότι η μισή έχει περάσει την πύλη της φυλακής για τα αποτρόπαια εγκλήματα που έχει διαπράξει και δικάζεται ως εγκληματική οργάνωση.
Δεν είναι η πρώτη φορά όμως που η Χρυσή Αυγή πολεμά την Τέχνη. Η περίπτωση στο Θέατρο Χυτήριο με το σόου που έδιναν τα μέλη της Χρυσής Αυγής σε ένα ντελίριο σκοταδισμού είναι χαρακτηριστική και φυσικά δεν έμεινε αναπάντητη από τους αντιφασίστες που υπερασπίστηκαν εμπράκτως το δικαίωμα στην ελεύθερη καλλιτεχνική δημιουργία.
Επικοινωνώ με τον Σωτήρη Χατζάκη, καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου για να μου πει περισσότερα για τα δρώμενα στα σχολεία αλλά και τις αντιδράσεις που έχει δεχτεί.
VICE: Πώς πήρατε την πρωτοβουλία να εντάξετε αυτή την παράσταση στα σχολεία;
Σωτήρης Χατζάκης: Αυτή η παράσταση είναι το έργο του Τζόουνς το Τρίτο Κύμα. Είναι ένα πείραμα που έγινε γύρω στο 1969-1970 στην Αμερική σε ένα κολέγιο. Ο καθηγητής τους, ο Τζόουνς τους οργάνωσε σε ένα κίνημα ομοίομορφου ναζιστικού μορφώματος με κοινή ενδυμασία, κοινό έμβλημα, κοινή συμπεριφορά, πειθαρχία, χαιρετισμό, κτλ. Αυτό το πείραμα είχε ολέθρια αποτελέσματα και στον ψυχισμό τους και τη ζωή τους. Ήταν ένα σοκ. Αυτό το έργο παίζεται κατά καιρούς στο παγκόσμιο ρεπερτόριο, εγώ το έχω ξανακάνει πριν από 3 χρόνια στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδας όταν ήμουν διευθυντής μόνο που εκεί ήταν μία παραλλαγή του, το Κύμα, που είχε γίνει και ταινία. Είναι ό, τι πιο επίκαιρο και σημαντικό μπορεί να ανεβάσει αυτή τη στιγμή ένα εθνικό θέατρο.
Το λέω γιατί έχει διαγνωστεί το πρόβλημα στην ελληνική κοινωνία, αυτό του πολιτικού εξτρεμισμού, και το εθνικό θέατρο ως και εκπαιδευτικό ίδρυμα και ως πνευματικό ίδρυμα, οφείλει να αντιτάσσεται σε κάθε μορφή εξτρεμισμού, σε κάθε μορφή ρατσισμού. Έτσι λοιπόν είπαμε να το εντάξουμε στη νεανική μας σκηνή στο θέατρο Χώρα για σχολεία που θα το επισκέπτονται και ταυτόχρονα κλιμάκια των ηθοποιών από 3 άτομα θα πηγαίνει στα σχολεία να κάνει τη δράση που απορρέει από το Τρίτο Κύμα και λέγεται ΦΟ(βος) ΡΑ(τσισμός) Stop. Εκεί, οι ηθοποιοί μας πάνω σε μία οργανωμένη κι ελεγμένη από κοινωνιολόγους και ψυχολόγους δράση θα μιλούν στα παιδιά και θα μετέχουν τα παιδιά σε μία δράση που επισημαίνει τον κίνδυνο του ρατσισμού.
Είναι ένας τρόπος να επικοινωνείς με τα γυμνάσια και τα λύκεια μέσα από τους δικούς τους κώδικες και να μιλάς γι αυτά τα ζητήματα σαν ένα θεατρικό παιχνίδι μέσα στην τάξη. Είναι βιωματικό και θα οργανωθεί πολύ προσεκτικά. Μέχρι στιγμής έχουν κλείσει γι’ αυτή τη δράση ήδη, πάνω από 5.000 παιδιά να την επισκεφτούν και συνεχίζεται με εντατικό ρυθμό. Πάμε στα σχολεία γιατί πιστεύουμε ότι ο πολιτικός εξτρεμισμός που είναι μία νάρκη του πολιτεύματός μας επωάζεται στα σχολεία, στα γυμναστήρια και εκεί όπου υπάρχουν χούλιγκανς, δηλαδή στον ποδοσφαιρικό φανατισμό. Εμείς μπορούμε να παρέμβουμε στα σχολεία. Το θεωρούμε όχι μόνο δικαίωμα αλλά και πρώτιστη υποχρέωσή μας.
Υπήρχαν αντιδράσεις από την Χρυσή Αυγή για αυτή σας την πρωτοβουλία.
Είχαμε ερώτηση στη Βουλή από την Χρυσή Αυγή την οποία θεωρώ άστοχη και ατέριαστη. Η Χρυσή Αυγή κακώς αντέδρασε με τον τρόπο που αντέδρασε. Το Εθνικό Θέατρο δεν είπε ποτέ ότι στρέφεται κατά συγκεκριμένου κόμματος. Το Εθνικό Θέατρο είπε ότι στρέφεται κατά φαινομένων ρατσισμού, ναζισμού, φασισμού και πολιτικού εξτρεμισμού. Τώρα όποιος έχει τη μύγα μυγιάζεται. Εγώ απλώς στην ανακοίνωση του προγράμματος έκανα σε μία αποστροφή της ομιλίας μου, και είπα πως τώρα απεκδύομαι την ιδιότητα του διευθυντή, δεν μιλώ ως διευθυντής, γιατί ερωτήθηκα εκείνη την ώρα. Φυσικά η ιδιότητα του διευθυντή δεν μπορεί να μου στερήσει την ιδιότητα ως πολίτη.
Ως διευθυντής λοιπόν μιλάω γενικά για μία δράση που θα γίνει σε αυτά τα πλαίσια που σας είπα, ως πολίτης όμως έχω κάθε δικαίωμα να στηλιτεύσω το μόρφωμα Χρυσή Αυγή, να το θεωρήσω απαράδεκτο κι επικίνδυνο για την ελληνική κοινωνία, να το απαξιώσω κι επίσης να καλέσω τους ανθρώπους οι οποίοι επανελλειμένως το ψηφίζουν, να το ξανασκεφτούν και να θυμηθούν ότι οι παππούδες τους και ίσως κάποιοι από τους πατεράδες που επιζούν έχουν γλιτώσει από ολοκαυτώματα που συνέβησαν ακριβώς από τέτοια μορφώματα στη διάρκεια της κατοχής με τους ναζί.
Το θεωρώ μία πράξη μειοδοτικής συνείδησης το να επιμένεις σε τέτοια άκρα όταν η Ελλάδα έχει στενάξει από το συγκεκριμένο άκρο, από το φασισμό και το ναζισμό. Στην Κρήτη είχαμε μία πρωταρχική σύγκρουση με αυτό το μόρφωμα και ήμασταν εμείς εκείνοι που καθυστερήσαμε τον πόλεμο μέρες με την μάχη της Κρήτης. Δεν το λέω γραφικά, το λέω για να περιγράψω τα μεγάλα αφηγήματα του λαού μας, ένα εκ των οποίων ήταν και η μάχη εναντίον του ναζισμού του Χίτλερ. Τώρα μετά από τόσα χρόνια να επαναλαμβάνεται αυτός ο εφιάλτης, δεν θα το επιτρέψουμε.
Φοβάστε ανάλογες ενέργειες από την Χρυσή Αυγή όπως στο Χυτήριο;
Ο ίδιος κύριος είναι, ο οποίος είναι και προφυλακισμένος, και που έκανε τα επεισόδια στο Χυτήριο. Εμένα δεν με απασχολεί ο εν λόγω άνθρωπος. Επαναλαμβάνω ότι οι δράσεις του Εθνικού δεν στρέφονται κατά συγκεκριμένου κόμματος, μπορεί οι άνθρωποι που θίγονται από αυτό να είναι παντού. Τώρα αν το συγκεκριμένο κόμμα έχει τη μύγα και μυγιάζεται αποδεικνύει και τη σχέση του με το περιεχόμενο της καταγγελίας περί φασισμού και ρατσισμού.
Υπάρχουν κύκλοι καλλιτεχνών που παίρνουν μέρος σε αντιφασιστικές δράσεις που ναι μεν θεωρούν θετική την παρέμβαση σας στα σχολεία αλλά εκφράζουν κάποιες ανησυχίες για το πώς σκοπεύετε να θίξετε τα ζητήματα στα παιδιά, ώστε να ξεσκεπάζει αυτό που είναι ο φασισμός κι ο ρατσισμός.
Δεν θα λειτουργήσουμε πολιτικά μέσα στα σχολεία. Θα λειτουργήσουμε θεατρικά. Γι’ αυτό σας μίλησα εξαρχής για ένα θεατρικό παιχνίδι που θα αποφύγει την προπαγάνδα ή τον διδακτισμό. Αυτό που θα γίνει είναι μέσα από την βιωματική σχέση των νέων παιδιών με το δρώμενο να αποκαλύπτεται ο κίνδυνος για όλους μας σε οποιοδήποτε επίπεδο της ζωής μας, είτε είναι πολιτικό είτε είναι κοινωνικό είτε είναι οικογενειακό είτε είναι προσωπικό ή ερωτικό, να διαφαίνεται η δυνατότητα του καθενός μας να αντιδράσει με έναν τρόπο που είναι φαστιστικός ή ρατσιστικός. Υπάρχουν τόσες ευκαιρίες να γίνει κανείς ρατσιστής στις μέρες μας. Υπάρχει το θέμα της μετανάστευσης, το θέμα της διαφορετικότητας, των ομοφυλοφίλων, των μειονοτήτων, των τσιγγάνων, είναι πολλά τα θέματα που μπορεί κανείς μέσα από λαϊκισμό να διολισθίσει στο ρατισμό και το φασισμό. Εμείς με τον θεατρικό μας τρόπο μακριά από προπαγάνδα και πολιτική θα φέρουμε την Τέχνη να αντικρούσει τον πολιτικό εξτρεμισμό.
Αρκεί μία μεμονωμένη παράσταση στα σχολεία; Δεν χρειάζεται μία συνολικότερη δράση;
Είναι τέτοιες οι στιγμές μέσα από την οικονομική κρίση που απελευθερώνει πολύ άγρια ένστικτα των ανθρώπων και θυμικές καταστάσεις που ο καθένας πρέπει να πάρει τις ευθύνες του. Το πολιτικό προσωπικό, η κοινωνία, τα κόμματα, οι φορείς, η εκπαιδευτική κοινότητα και εμείς, που είμαστε ένα πρότυπο θέατρο που πρεσβεύει τις δημοκρατικές παραδόσεις και τις μεταλαμπαδεύει.
Δεν μπορούμε να αδιαφορήσουμε από τη στιγμή που το εθνικό θέατρο έχει νεανική, παιδίκη σκηνή και μεγάλο μέρος των θεατών του είναι νέοι. Ο καθένας πρέπει να αντιληφθεί την επικινδυνότητα αυτού του πολιτικού εξτρεμισμού και του ρατσισμού και να συμμετέχει σε μία συλλογική προσπάθεια αποφυγής αυτού του φαινομένου. Πρέπει να το ξεριζώσουμε από την κοινωνία. Διότι αν γίνει αυτό αυτονόητο, τότε φοβάμαι ότι θα ζήσουμε ημέρες που δεν έχει φανταστεί κανείς μας.
Πώς πιστεύετε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το φασισμό και το ρατσισμό μέσα από την Τέχνη;
Οι ρόλοι στα θεατρικά έργα είναι εκδοχές της ανθρώπινης ύπαρξης. Το θέατρο μας διδάσκει το μέγα μάθημα. Ότι η ανθρωπότητα δεν είναι μία προβολή του εγώ μας πάνω στον άλλον. Δεν είναι αυτό που μας απειλεί, αλλά μας συμπληρώνει. Η Τέχνη δεν εγκρίνει ούτε δικάζει, κατανοεί, νιώθει κι αγαπά. Αυτό είναι το θέατρο, οπότε από τη φύση του το θέατρο αγαπά το διαφορετικό, το υποστηρίζει και θεωρεί ότι αλληλοσυμπληρώνεται από αυτό.
Επομένως από τη διαδρομή ενός ηθοποιού από ρόλο σε ρόλο έχουμε μία διαδρομή στην ανθρώπινη περιπέτεια. Όταν συμβαίνει αυτό και γυμνάζεσαι πνευματικά σε αυτό, είναι δύσκολο πια να σε πείσει κάποιος να απορρίψεις μέρος της ανθρωπότητας γιατί δε σου πάει ή γιατί σε απειλεί ή όλα αυτά τα ανόητα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο ρατσισμός. Αυτή είναι η δουλειά του θεάτρου. Το θέατρο είναι η ενοποιός δύναμη της κοινωνίας.
