Σε ένα βίντεο του Facebook που δημοσιεύτηκε πέρυσι, ένας άνδρας που ονομάζεται Joey Rocha ανακοίνωσε από το ακατάστατο σαλόνι του ότι ο καπνός στριφτού τσιγάρου δεν προκαλεί καρκίνο. «Ο καπνός κάνει καλό», λέει παθιασμένα, καθώς ένα μωρό στριφογυρίζει σε μια παιδική καρέκλα ταΐσματος. «Μπορεί να πηγαίνει κόντρα σε ό,τι έχετε ακούσει, αλλά όπως συμβαίνει με τα πάντα, σας λένε ψέματα».
Στο βίντεο των τριών λεπτών, ο Rocha υποστηρίζει ότι η νικοτίνη βελτιώνει την απόδοση και ότι τα φίλτρα των τσιγάρων είναι οι πραγματικοί καρκινογόνοι παράγοντες. Είναι ένας εξωφρενικός ισχυρισμός με αβάσιμες ενδείξεις, αλλά για τον Joey -έναν οπαδό της Θεωρίας της Επίπεδης Γης και vlogger– τα πάντα έχουν να κάνουν με το μάρκετινγκ. Όλα αυτά, επειδή ο Rocha ανήκει σε μια υποομάδα συνωμοσιολόγων, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι τα περί αρνητικών επιπτώσεων του καπνού στην υγεία είναι υπερβολές και ενδεχομένως κατασκευάσματα.
Videos by VICE
Βιβλία, άρθρα, ιστολόγια, ακόμη και μια διάσκεψη του 2009 αντικατοπτρίζουν την εντυπωσιακή οργάνωση του κινήματος. Δημόσια πρόσωπα, όπως ο ιδρυτής του antivirus λογισμικού Mcafee, John Mcafee, και ο υπέρ του Brexit δημαγωγός Nigel Farage, έχουν επίσης εκφράσει δημόσια τις αμφιβολίες τους σχετικά με τη σύνδεση του καπνού με ασθένειες. Η κοινότητα αναφέρεται επίσης συχνά στον Ian Dunbar, έναν Βρετανό γιατρό που έχει δημοσιεύσει δύο βιβλία και έχει παρουσιάσει πολλά βίντεο στο YouTube ισχυριζόμενος ότι «το κάπνισμα θα έπρεπε να επιτρέπεται παντού, αλλά οι ολοκληρωτικές πολιτισμικές προκαταλήψεις –που πηγάζουν από μια νοοτροπία αντίστοιχη με τον ρατσισμό- το απαγορεύουν».
Ο καπνός έχει αναγνωριστεί ευρέως ως επικίνδυνος από το 1950, όταν ο Βρετανός επιδημιολόγος Richard Doll δημοσίευσε την πρώτη καταληκτική μελέτη που συνέδεε το κάπνισμα με τον καρκίνο του πνεύμονα. Έκτοτε, έχουν υπάρξει πολλές μελέτες που έχουν καταδείξει ότι οι πνεύμονες του ανθρώπου δεν έχουν εξελιχθεί για τακτική εισπνοή καπνού. Αν και υπήρξαν πάντα αντιρρησίες, συνήθως ήταν εκπρόσωποι της καπνοβιομηχανίας και όχι απλοί άνθρωποι που δεν είχαν τίποτα να κερδίσουν, όπως ο Joey Rocha.
Η θεωρία που υιοθετείται από τους ανθρώπους όπως ο Joey δεν συνοψίζεται απλώς στο «ο καπνός κάνει καλό». Αντ’ αυτού, η ομάδα ισχυρίζεται γενικά ότι οι κίνδυνοι του καπνού είναι υπερβολικά μεγεθυμένοι, ενώ τα ιατρικά οφέλη του δεν τονίζονται αρκετά – και το ενδιαφέρον είναι ότι το επιχείρημα δεν παντελώς είναι αβάσιμο.
Το 2003, μια διεξοδική μελέτη από την Καλιφόρνια έδειξε ότι η σχέση μεταξύ του παθητικού καπνίσματος και των ασθενειών ήταν ασθενέστερη, από ό,τι πιστεύονταν αρχικά. Περαιτέρω μελέτες έχουν επίσης υποστηρίξει ότι ο καπνός και η αλκαλοειδής νικοτίνητου θα μπορούσαν να προσφέρουν δυνητικά οφέλη, όπως μια μετα-ανάλυση του 2015, στην οποία διαπιστώθηκε ότι οι καπνιστές είχαν ελαφρώς μειωμένο κίνδυνο εκδήλωσης της νόσου του Πάρκινσον.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ωστόσο, ότι τέτοιες μελέτες δεν βρίσκουν ασφαλή τον καπνό και ότι τα μικρά οφέλη για την υγεία δεν υπερβαίνουν τις αρνητικές συνέπειες. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Richard White, τον 32χρονο συγγραφέα του Smoke Screens : The Truth Behind Tobacco (Προπέτασμα Καπνού: Η Αλήθεια Πίσω από τον Καπνό), τέτοια ευρήματα φωτίζουν την πολιτική πλευρά του ζητήματος. «Δεν πρόκειται για μια θεωρία συνωμοσίας», έγραψε στο VICE μέσω Facebook messenger. «Δεν χρειάζεται να ψάξουμε και πολύ, για να δούμε ότι υπάρχει έντονη πολιτική παρέμβαση εδώ».
Στον κόσμο των θεωριών συνωμοσίας, ο Richard αποτελεί μια ασυνήθιστη φιγούρα. Είναι ήρεμος και φαινομενικά αμερόληπτος και ενισχύει τους ισχυρισμούς του με έγγραφα και μελέτες. Από την άλλη, βέβαια, δεν είναι επιστήμονας, αλλά ένας καθημερινός άνθρωπος που εργάζεται στο μάρκετινγκ. Λέει ότι αποφάσισε να γράψει το βιβλίο, όταν έκανε μια έρευνα μετά τη διάγνωση της γιαγιάς του με καρκίνο – και παραδόξως, έκοψε το κάπνισμα μετά την κυκλοφορία του βιβλίου. Παρόλο, όμως, που ο Richard προσπαθεί να αποποιηθεί την ετικέτα του συνωμοσιολόγου –προωθώντας τον εαυτό του όχι ως υπέρμαχο του καπνίσματος, αλλά ως «κάποιον με κίνητρο την αλήθεια»-, υποστηρίζει ότι δεν έχουν απαντηθεί όλα τα ερωτήματα.
«Η λέξη “αίτιο” είναι πολύ κατηγορηματική», λέει. «Νομίζω ότι τα αποτελέσματα του καπνίσματος είναι εμφανή. Ο βήχας ενός καπνιστή είναι αναγνωρίσιμος. Υπάρχουν δείκτες, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το τσιγάρο προκαλεί ασθένειες».
Ο Richard ισχυρίζεται ότι οι γιατροί μεροληπτούν απέναντι στους καπνιστές και ότι αρουραίοι και ποντίκια με γενετική προδιάθεση στον καρκίνο χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των επιθυμητών αποτελεσμάτων. Όσον αφορά το γιατί υποτίθεται ότι συμβαίνει αυτό, ο Richard υποστηρίζει ότι οι ομάδες και τα φαρμακευτικά λόμπι κατά του καπνίσματος επηρεάζουν την επιστημονική κοινότητα.
«Αυτό που είναι σημαντικό για εμένα είναι ότι, ναι, ενδιαφέρομαι για την αλήθεια, αλλά πρέπει να υπάρχει ακεραιότητα. Πρέπει να είμαστε σε θέση να εμπιστευόμαστε την επιστήμη. Πρέπει να εμπιστευόμαστε τις πηγές χρηματοδότησης. Πρέπει να υπάρχει διαφάνεια», ισχυρίζεται ο Richard.
Φυσικά, η δυσπιστία του Richard αντιμετωπίζεται μόνο με οργή από τους γιατρούς, όπως ο Δρ Stephen Hecht: «Το τσιγάρο πληροί όλα τα κριτήρια που έχουμε για τα πράγματα που προκαλούν ασθένειες», λέει ο Stephen τηλεφωνικώς στο VICE. «Το τσιγάρο περιέχει πολλούς καρκινογόνους παράγοντες στον καπνό του. Ταυτόχρονα, γνωρίζουμε από πάρα πολλές μελέτες ότι αυτοί οι παράγοντες προκαλούν μεταλλάξεις στο DNA, οι οποίες εμφανίζονται σε γονίδια που ξέρουμε ότι εμπλέκονται στην εμφάνιση καρκίνου».
Ο Stephen είναι καθηγητής για την πρόληψη του καρκίνου στο Τμήμα Εργαστηριακής Ιατρικής και Παθολογίας του Πανεπιστημίου της Μινεσότα. Εξηγεί ότι αν και ο καρκίνος μπορεί να εμφανιστεί μόνο στο 20% των καπνιστών, δεν πρέπει να αγνοούμε το γεγονός ότι οι καπνιστές έχουν 20 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρκίνο του πνεύμονα. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι παρόλο που μερικές μελέτες μπορεί να εντοπίζουν αντιφάσεις στα στοιχεία, αυτό δεν σημαίνει ότι διαψεύδονται τα πάντα.
«[Τα αποτελέσματα του καπνίσματος είναι] κατά συντριπτική πλειοψηφία αρνητικά», υποστηρίζει. «Δεν τίθεται καν τέτοιο ζήτημα. Μην πιστεύετε τέτοια πράγματα. Είναι κατά συντριπτική πλειοψηφία αρνητικά».
Αρνητικά, αλλά όχι απολύτως και οριστικά θανατηφόρα – και αυτή η έλλειψη βεβαιότητας βρίσκεται στην καρδιά όλου αυτού του κινήματος. Με μια ρητορική κατά του καπνίσματος που κάνει επίκληση στο συναίσθημα και χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τη διαμόρφωση τιμών και τους νόμους, κάθε καπνιστής που δεν πεθαίνει δημιουργεί αμφιβολίες. Αυτό είναι κάτι που ακούσαμε επανειλημμένως από ανθρώπους που αναρτούν και αφήνουν σχόλια σε συνωμοσιολογικά βίντεο για το κάπνισμα.
«Νομίζω ότι ο ίδιος ο καπνός δεν είναι επιβλαβής, αλλά γνωρίζω επίσης ότι οι εταιρείες καπνού βάζουν κάποια συστατικά για να προκαλέσουν εθισμό», λέει η Olga Glišić, μια 55χρονη Σέρβα που είναι καπνίστρια για περισσότερα από 38 χρόνια.
Το συμπέρασμα της Olga, εξηγεί, προέρχεται από την εμπειρία. Η Olga, όπως και οι φίλοι και συγγενείς της, είναι καπνίστρια. Ωστόσο, κανένας από αυτούς δεν είναι άρρωστος. Ακόμη και ο γιος της είναι απόλυτα υγιής, παρόλο που η Olga κάπνιζε όσο κυοφορούσε. Αυτή η εμπειρία είναι που κάνει πολλούς να αμφισβητούν τους εμπειρογνώμονες. Επίσης, σε μια εκτός θέματος δήλωση, η Olga μιλάει για την απροθυμία της να περιτριγυρίζεται από αντικαπνιστές, επειδή δεν της αρέσει ο τρόπος που την κάνουν να αισθάνεται: «Νομίζω ότι οι μη καπνιστές είναι επιθετικοί και δεν χρειάζομαι κάποιον να μου μάθει τι είναι σωστό και τι λάθος στην ηλικία μου».
Αυτή η αντίληψη ότι οι προσωπικές εμπειρίες και το συναίσθημα επισκιάζουν τις συμβουλές των εμπειρογνωμόνων, φαίνεται να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της κοινότητας υπέρ του καπνίσματός, όπως και πολλών άλλων συνωμοσιολογικών ομάδων. Πράγματι, σε αυτήν την εποχή της «μετα-αλήθειας», όπου όλα είναι θέμα άποψης, είναι ίσως αναμενόμενο να υπάρχει μια δημογραφική ομάδα που είναι αφοσιωμένη στην «κατάρριψη» του ισχυρισμού περί της βλαβερής επίδρασης του καπνίσματος. Πράγμα που είναι τραγικό, επειδή, όπως συμβαίνει και με την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση και τον εμβολιασμό, διακυβεύονται εκατομμύρια ζωές.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE AU
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίο Newsletter μας.
Περισσότερα από το VICE
Εκπληκτικές Φωτογραφίες από τα Λασπωμένα «Ρινγκ» των Βουβαλομαχιών
Ένας Εφευρέτης Έχασε Σχεδόν τα Πάντα στην Προσπάθειά του να Φτιάξει το Τέλειο Όπλο
Οι Προπονήσεις ΗΙΙΤ Δεν Κάνουν Θαύματα στο Κάψιμο του Λίπους
