To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο VICE Australia.
Τα μαλλιά είναι κάτι περισσότερο από απλά νήματα πρωτεΐνης. Είναι από τις πιο δυνατά κομμάτια της γλώσσας του σώματος που έχουμε κατακτήσει. Προσαρμόζονται, εξαφανίζονται και αναδιαμορφώνονται, ακριβώς όπως και η λεκτική επικοινωνία. Εκτός από τον ορισμό τους, ακόμη και τα ίδια τα μαλλιά (και ό,τι έχει να κάνει με αυτά) είναι μπερδεμένα και ενδεικτικά των αντιλήψεων της κοινωνίας κατά τη διάρκεια της ιστορίας.
Videos by VICE
«Τα μαλλιά είναι ένα από τα ισχυρότερα σύμβολα προσωπικής και συλλογικής ταυτότητας. Είναι ένα ισχυρό σύμβολο, πρώτον επειδή είναι φυσικά (σε αντίθεση με τα ρούχα) και ως εκ τούτου, πολύ προσωπικά, και δεύτερον, επειδή αν και είναι προσωπικά, είναι ταυτόχρονα σε δημόσια θέα και όχι ιδιωτική», λέει στο VICE ο Anthony Synnott, καθηγητής κοινωνιολογίας και ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Concordia του Μόντρεαλ. «Είναι απίστευτο τι μπορούν να κάνουν. Μπορείς να εκφραστείς μέσα από αυτά και λειτουργούν ως ένα σύστημα επικοινωνίας, ως μέσο διαμαρτυρίας, ως προσδιορισμός της ταυτότητας και ως παράγοντας αλλαγής».
Οι πλεξούδες
Οι πλεξούδες είναι ίσως από τα παλιότερα χτενίσματα που έχουν καταγραφεί και σήμερα βρίσκονται στο επίκεντρο συζητήσεων γύρω από θέματα ισότητας και πολιτιστικής ιδιοποίησης. Τσακωνόμαστε για αυτά εδώ και αιώνες. Ρίξαμε μια ματιά 30.000 χρόνια πίσω, στην Αφροδίτη του Βίλλεντορφ –ένα αγαλματίδιο από ασβεστόλιθο που απεικονίζει μια γυναικεία μορφή και βρέθηκε στην Αυστρία– και την αρχαία Αίγυπτο, όπου βρέθηκε μια εικόνα που απεικονίζει πλεξούδες σε μια νεκρόπολη που ονομάζεται Σακκάρα και λέγεται ότι προέρχεται από την πρώτη δυναστεία του φαραώ Μήνη. Παρατηρώντας την τέχνη από την Εποχή του Χαλκού μέχρι ην Εποχή του Σιδήρου, βλέπουμε ότι κάθε άνδρας και το σκυλί του ποζάρουν με πλεξούδες στα μαλλιά και τα μούσια: οι Σουμέριοι, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι αρχαίοι Έλληνες, οι Βαβυλώνιοι, οι Χετταίοι, οι Κιλίκιοι, οι Γεωργιανοί, οι Αρμένιοι.
Εκτός από την ομορφιά που προσέδιδαν, οι πλεξούδες ήταν και ένα μέσο επικοινωνίας. Είσαι παντρεμένος; Πενθείς; Ψάχνεις σύντροφο; Τα μαλλιά είχαν την απάντηση. Επίσης, αν ήθελες να καυχηθείς για τον πλούτο σου και το κοινωνικό σου στάτους σε μια εποχή χωρίς WiFi και Instagram, μπορούσες να το πεις με τις πλεξούδες σου. Η ίδια η πράξη της πλέξης, επίσης, είχε κοινωνική σημασία – όχι επειδή ο χρόνος που έπαιρνε οδηγούσε αναπόφευκτα και στη διήγηση ιστοριών, αλλά λόγω της παράδοσης της ενίσχυσης των δεσμών μεταξύ των γενεών, που συνέβαινε με τη μετάδοση των δεξιοτήτων τους.
H έρευνα αυτή, μας θύμισε την άποψη της Audre Lorde για την περιποίηση του εαυτού (εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η περιποίηση του εαυτού δεν περιορίζεται φυσικά σε καμία περίπτωση στις εξωτερικές παρεμβάσεις, όπως τα χτενίσματα): «Η περιποίηση του εαυτού μου δεν πηγάζει από φιλαρέσκεια, αλλά από το ένστικτο της επιβίωσης και αυτό είναι μια πολεμική τακτική».
Πίσω στην ιστορία
Η φροντίδα του εαυτού και πιο συγκεκριμένα των μαλλιών, έχει τις ρίζες της στις κοινωνικές δομές. Παρατηρούμε αυτήν την προκλητική δημόσια στάση στην Ιαπωνία της δεκαετίας του ’20 και του ’30, όπου οι γυναίκες έκαναν το λεγόμενο «μίμι-κακούσι» (μεταφράζεται ως «κρύψιμο αυτιών» και σημαίνει κυριολεκτικά αυτό). Τα μαλλιά κάλυπταν τα αυτιά και πιάνονταν σε κότσο στο ύψος του αυχένα. Σύντομα, υιοθετήθηκαν επίσης οι μπούκλες και η περμανάντ. Ήταν ένα αρκετά αμφιλεγόμενο στιλ, καθώς αντιπροσώπευε τις δυτικές επιρροές που οι Ιάπωνες υποτίθεται ότι απέρριπταν σθεναρά. Οι γυναίκες που είχαν αυτήν την κώμη, είχαν τσαμπουκά και μαγκιά.
Ιστορικά, τα μαλλιά έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο για να αντικατοπτρίσουν, όσο και για να ανατρέψουν τις προσδοκίες που υπήρχαν από τα φύλα. Το μήκος των μαλλιών από μόνο του είναι έναν ενδιαφέρον κομμάτι της ιστορίας των μαλλιών σε κάθε δεδομένη χρονική περίοδο. Το μήκος τους μπορεί να συμβολίζει αξιοπρέπεια και να προσδίδει κύρος, στο ένα φύλο. Όμως στο άλλο φύλο, μπορεί να συμβολίζει την πλήρη απόρριψη των κοινωνικών προσδοκιών. Η Αμερικανίδα κοινωνιολόγος Rose Weitz ισχυρίστηκε κάποτε ότι ο πιο διαδεδομένος κανόνας για τα μαλλιά σε κάθε κουλτούρα είναι ότι τα μαλλιά της γυναίκας πρέπει να διαφέρουν από του άνδρα.
[VICE Video] Drag Νύχτες στην Αθήνα
Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.
Η Δρ Lauren Rosewarne, λέκτορας στη Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης λέει στο VICE: «Οι γυναίκες καλούνται να αφιερώνουν πολλή ενέργεια και οικονομικούς πόρους για τον καλλωπισμό τους, όμως αν κάνει κάτι τέτοιο ο άνδρας, θεωρείται ματαιόδοξος, αν όχι θηλυπρεπής». Προσθέτει, επίσης, ότι «Οι άνδρες στην κουλτούρα μας υποτίθεται ότι δεν πρέπει να θέλουν να μοιάσουν με τις γυναίκες και στο πλαίσιο αυτού, δεν πρέπει να ακολουθούν τις ίδιες πρακτικές ομορφιάς με εκείνες».
Υπάρχει επίσης η ιστορία διαμαρτυρίας του Francis Russell, του 15ου Δούκα του Μπέντφορντ. Κατά τη Νεοκλασική Εποχή, κάπου στα τέλη του 18ου αιώνα, οι άνδρες ξεκίνησαν να κουρεύουν κοντά τα μαλλιά τους, ως πράξη αλληλεγγύης στον Δούκα, ο οποίος έκοβε κοντά τα μαλλιά του διαμαρτυρόμενος για έναν φόρο για την πούδρα μαλλιών. Λέγεται μάλιστα ότι ανάγκαζε τους εταίρους του να πληρώνουν πρόστιμο σε περίπτωση που είχαν μακριά και πουδραρισμένα μαλλιά.
Η δεκαετία του ’50
Στη δεκαετία του ’50, οι συντηρητικές δυτικές γυναίκες πήγαιναν στο κομμωτήριο σχεδόν κάθε εβδομάδα, για να τελειοποιήσουν τα φουσκωτά, bouffant χτενίσματα τους. Αυτό από μόνο του αντικατόπτριζε τη μεταπολεμική στάση απέναντι στον χρόνο και το χρήμα, όμως αποτελούσε και μια συνήθεια απέναντι στην οποία έμελλε να επαναστατήσει η επόμενη γενιά. Οι νεότερες, ολοένα και πιο απελευθερωμένες εκδοχές αυτών των γυναικών, εξέλιξαν σύντομα το look στο λεγόμενο «beehive» ή «σφηκοφωλιά» – ένα πιο χαοτικό αντίγραφο του bouffant, που αντανακλούσε τη νοοτροπία ενάντια στους κανόνες της εποχής. Όμως, στη δεκαετία του ’60, αυτές οι νεαρές γυναίκες σταμάτησαν να αμφισβητούν τις μητέρες τους και ξεκίνησαν να υιοθετούν τους ρόλους των δύο φύλων με το κούρεμα pixie.
Τα 80s
Ας προχωρήσουμε στη δεκαετία του ’80. Σε μια δεκαετία υπερβολής, ακόμη και ο πιο απαθής ψηφοφόρος μπορούσε να έχει μπούκλες Jheri, μαλλιά «γλυμμένα» προς τα πίσω με κερί και κυματιστά μαλλιά εμπνευσμένα από τον Elvis. Όμως η επανάσταση του punk στην Αγγλία αγνόησε πλήρως τη δυαδικότητα των φύλων. Άσχετα με το φύλο σου, τα μαλλιά έπρεπε να είναι σηκωμένα καρφιά και ξυρισμένα στο πλάι και να έχουν οποιοδήποτε χρώμα, εκτός από το φυσικό σου. Μια από τις ψηλότερες μοϊκάνες μέχρι σήμερα έφτανε στο ένα μέτρο και δέκα εκατοστά και χρειάστηκαν τρεις λακ και τρία μεγάλα μπουκάλια ζελέ, για να κρατηθεί όρθια. Ίσως το πιο αντιφατικό κομμάτι αυτής της ιστορίας είναι οι ρίζες που έχει αυτό το στιλ στην άνθιση της χρηματιστηριακής αγοράς – όταν οι νέοι είχαν αρκετά χρήματα, για να πειραματιστούν περισσότερο με τα μαλλιά τους, από ό,τι με την ταυτότητά τους, πράγμα που δεν είναι και πολύ punk, αν το καλοσκεφτείς.
Χρησιμοποιώντας τη στάση του punk ως μέσο για να μιλήσει για τα ξανθά μαλλιά, η Debbie Harry επιχείρησε να ανατρέψει την αντίληψη ότι εκφράζουν αδυναμία και να βάλει τέλος στη γελιοποίησή τους. Ξεχώρισε από την υπόλοιπη μπάντα, στάθηκε μπροστά σε ένα κοινό που κατά βάση επικεντρώνονταν και θαύμαζε άνδρες καλλιτέχνες, ονόμασε το συγκρότημά της Blondie (Ξανθούλα) και τραγούδησε για τις φυλλάδες που καταστρέφουν ζωές και για εργαζόμενους του σεξ που είχαν σχέσεις με την Αστυνομία. Και όλα αυτά τα έκανε χρησιμοποιώντας πολλά είδη μουσικής, με κάτι παραπάνω από μεγάλη επιτυχία.
Το ξανθό
Όλως περιέργως, η ιστορία της προέλευσης των ξανθών μαλλιών περιλαμβάνει γενετικές μεταλλάξεις, πράγμα που σίγουρα δεν ακούγεται τόσο σέξι όσο η ίδια η πλατίνα. Για να αποφύγουμε τα στερεότυπα με τις ξανθιές, η μετάλλαξη είναι μόνο επιφανειακή. Σε έρευνα που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ πριν από λίγα χρόνια, διαπιστώθηκε ότι τα ξανθά μαλλιά είναι το αποτέλεσμα μιας εφηβικής γενετικής μετάλλαξης – η αλλαγή ενός και μόνο «γράμματος», με τη μετατροπή του Α σε G, κάτι που είναι αμελητέο, αν σκεφτεί κανείς τα τρία δισεκατομμύρια «γράμματα» που απαρτίζουν το ανθρώπινο DNA.
«Αυτό είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα στη βιολογία, που δείχνει τον τρόπο με τον οποίο ελέγχονται τα χαρακτηριστικά, καθώς και το πόσο επιφανειακή είναι η διαφορά των ξανθών μαλλιών», είπε στο National Geographic ο καθηγητής εξελικτικής βιολογίας και επικεφαλής της έρευνας David Kingsley. Έτσι, για παράδειγμα, ο χαρακτηρισμός «χαζή ξανθιά» για τη Marilyn Monroe, δεν είναι απλώς άδικος, δεδομένης της ευστροφίας της, αλλά δεν έχει και καμία επιστημονική βάση.
Τα μαλλιά που περνάνε μηνύματα εξελίσσονται συνεχώς και οι δυνατότητές τους είναι ιστορικά απεριόριστες – και μιλάμε απλώς για τις τρίχες στο κεφάλι: αν θέλετε να εμβαθύνετε πάνω στην αποτρίχωση με λέιζερ και τις ψεύτικες τρίχες για το εφηβαίο, κάντε το μόνοι σας, επειδή αυτά είναι μια εντελώς διαφορετική ιστορία.
Για τα καλύτερα θέματα του VICE Greece, γραφτείτε στο εβδομαδιαίοNewsletter μας.
Περισσότερα από το VICE
Ζωντανοί-Νεκροί σε Ψυχιατρική Κλινική: Φωτογραφίες του Ένοχου Μυστικού της Ελληνικής Κοινωνίας
H Bria Vinaite του «The Florida Project» Είναι Σίγουρη οτι Υπάρχουν Εξωγήινοι
Φίλοι, τα Dreadlocks Δεν Είναι Μόνο για Μαύρους
