Een omstreden wet over politiegeweld wordt stilletjes doorgevoerd

Binnenkort wordt er in de Eerste Kamer gestemd over een wetsvoorstel die beoogt om agenten meer bescherming te geven tijdens hun werk. Nu is het nog zo dat agenten vervolgd kunnen worden voor mishandeling en doodslag wanneer het geweld dat ze gebruikten te gewelddadig, ongepast of buitenproportioneel was. Na het invoeren van de nieuwe wet is dit nog steeds mogelijk, maar wordt het aantal situaties waarbij de politie geweld mag gebruiken, uitgebreid – waardoor de politie dus bij politiegeweld vaker in z’n recht is. 

In hetzelfde wetsvoorstel staat dat de politie extra bevoegdheden moet krijgen om vuurwapens te kunnen gebruiken. Ook zouden alle agenten (waaronder ook de ME) als de wet wordt goedgekeurd een taser op zak mogen hebben – die ze vervolgens ook nog eens sneller zouden mogen gebruiken. 

GroenLinks, PVDA, D66 en Partij van de Dieren staan kritisch tegenover de wet, maar aangezien die partijen geen meerderheid vormen in de Eerste Kamer, blijft het spannend of de wet goedgekeurd wordt. Het debat zou vandaag plaatsvinden, maar omdat minister Grapperhaus in quarantaine moet, wordt het gesprek tot nader orde geschorst.

Volgens Jair Schalkwijk van Controle Alt Delete, een Nederlandse organisatie die zich al jarenlang inzet tegen etnisch profileren en buitenproportioneel politiegeweld, zou het goedkeuren van het wetsvoorstel vervelende gevolgen kunnen hebben. Controle Alt Delete houdt de ontwikkeling van deze wet, die al jarenlang gaande is, nauwgezet in de gaten. Al in 2019, toen er een deel van de wet werd ingevoerd, trokken ze aan de alarmbel. Vorig jaar spraken ze met feministisch mediaplatform Lillith over hoe de wet al jarenlang stilletjes stukje bij beetje aangenomen wordt. Tot voor enkele jaren geleden werd de taser bijvoorbeeld vooral gebruikt door arrestatieteams, maar sinds 2017 is een pilot gestart waarbij ook de reguliere politieagent een taser in z’n basisuitrusting krijgt. Deze wet zou de pilot, waar een hoop kritiek op was, definitief maken. “Ondanks kritiek van de Orde van Advocaten, Amnesty International, het College van Mensenrechten en verschillende politieke partijen is er de afgelopen twee jaar niets aan het wetsvoorstel veranderd,” vertelt Schalkwijk aan VICE.

“Het meest problematische vinden we dat de geweldsbevoegdheden van de politie breder worden. Ze krijgen extra bevoegdheden om te schieten,” zegt Schalkwijk. “In de nieuwe wet krijgen alle agenten straks een taser.” Er wordt nog onderzoek gedaan naar de effecten van een taser bij kwetsbare personen: denk aan iemand die zwanger is, minderjarigen, mensen die verward zijn of die drugs hebben gebruikt. In de nieuwe ambtsinstructie die in het wetsvoorstel is opgenomen, wordt er echter geen onderscheid gemaakt tussen mensen tegen wie de taser kan worden gebruikt. 

Daarbij is de bevoegdheid voor het gebruik van die taser erg ruim: die zou namelijk al ingezet mogen worden op het moment dat iemand zich verzet tegen aanhouding. Ook als je bijvoorbeeld je arm wegtrekt, of ‘nee’ zegt, want dat wordt al gerekend als verzet tegen arrestatie. “De zorg die wij hebben is dat we een enorme toename zullen zien in in het gebruik van tasers,” vertelt Schalkwijk. Hij verwijst naar een bevinding van Jaap Timmer, een socioloog die al sinds 1991 onderzoek doet naar de politie. Hij zag dat toen pepperspray geïntroduceerd werd, het gebruik van pepperspray ook exponentieel groeide. Timmer staat zelf kritisch tegenover het gebruik van stroomstootwapens van de politie. 

In het wetsvoorstel worden ook verschillende rubberen kogels geïntroduceerd, zoals exemplaren die verf of traangas bevatten. Daarnaast is er sprake van een rubberen kogel waarin een hoop kleine kogeltjes zitten, die als een soort hagelregen van kogels kan worden afgevuurd. Wat opvallend is: op dit moment mogen en kunnen politie en de ME nog geen gebruik maken van rubberen kogels, omdat ze geen wapen mogen hebben waarmee ze die kunnen afschieten. Toch wordt de bevoegdheid van wanneer een agent met rubberen kogels mag schieten in het wetsvoorstel wel verbreed.

“Stel dat de onrust aanhoudt in Nederland, bijvoorbeeld door de coronademonstraties of er komt een nieuwe gele hesjes-beweging in Nederland, en er wordt geoordeeld dat dit een gevaar is voor de openbare orde, dan kan de minister besluiten om zo’n rubberen kogel-wapen te introduceren,” vertelt Schalkwijk. “In dat geval krijgen politieagenten meteen heel ruime bevoegdheden om dat wapen in te zetten.” 

Deel van het wetsvoorstel is ook dat het gebruik van geweld door politieagenten op een betere manier wordt geregistreerd. Dat lijkt een positieve ontwikkeling, aangezien er bitter weinig cijfers zijn over politiegeweld en de slachtoffers hiervan. “We hopen dat er ook serieuze data verwacht kan worden van de politie,” vertelt Schalkwijk. “Maar die nieuwe manier van registreren is al twee jaar van kracht, en de politie is nog steeds heel summier in het delen van die cijfers, waardoor we nog steeds geen goed beeld hebben van politiegeweld.” Er is dus wel een betere registratie, maar de resultaten worden niet op een transparante manier gepubliceerd. 

Volgens Schalkwijk is dat gebrek aan transparantie een gigantisch probleem bij dit nieuwe wetsvoorstel. Er zijn namelijk geen duidelijke redenen gegeven waarom de uitbreiding van geweldsbevoegdheid voor de politie zo belangrijk is. De argumenten voor de invoering van de taser kloppen niet, zo bleek in  een uitzending van Medialogica. Het is onduidelijk waarom het nodig om de politie meer bevoegdheid te geven om rubberkogels te gebruiken.“De vraag is dus: wie heeft er behoefte aan de verruiming van de bevoegdheid van de politie om meer wapens in te mogen zetten?”

In het wetsvoorstel staat ook dat bestaande wapens, zoals vuurwapens, op een andere manier ingezet mogen worden. Als iemand verdacht wordt van een inbraak en zich verzet tegen zijn of haar aanhouding, dan mag de politie schieten. De politie mag ook schieten zonder dat hun leven of dat van anderen in gevaar is. Alarmerend, volgens Schalkwijk, aangezien dit volgens Amnesty International niet conform is met de mensenrechten. “Het is eigenlijk onvoorstelbaar. Waar wij ons zorgen over maken, is dat hier amper over geschreven is in de media. Er zijn veel demonstraties, er is een publiek debat over geweld dat hier gebruikt wordt en heel stilletjes wordt die bevoegdheid om geweld te gebruiken verruimd en straks eventueel bezegeld in de Eerste Kamer.”