In 2006 beschreven neurowetenschapper Adrian Owen en zijn collega’s wat er gebeurde toen een vrouw in een vegetatieve toestand gevraagd werd om zich voor te stellen dat ze een potje tennis speelde. Haar hersenen lieten een activiteit zien die bijna identiek was aan die van een gezond persoon. “Ze was ook helemaal niet in een vegetatieve toestand,” schreef Owen in zijn boek Into the Gray Zone: A Neuroscientist Explores the Border Between Life and Death. “Ze reageerde gewoon op alles wat we haar vroegen.”
Sinds eind jaren negentig gaat Owen op zoek naar tekens van bewustzijn bij mensen van wie gedacht wordt dat ze dat niet hebben. Ze hebben een bewustzijnsstoornis, wat het gevolg kan zijn van traumatisch hersenletsel of een incident waarbij de hersenen een tekort aan zuurstof hebben gekregen. Dit soort stoornissen zijn niet hetzelfde als coma’s – in een vegetatieve of minimaal bewuste toestand is iemand wakker, maar niet bewust. Je ogen kunnen zich openen en soms ook bewegen, en je bent heel ver weg toch aanwezig.
Videos by VICE
Uit ander onderzoek van Owen blijkt dat 15 tot 17 procent van de mensen met een bewustzijnsstoornis, dezelfde hersenreacties kunnen vertonen als de vrouw die zich moest inbeelden dat ze tenniste. Er wordt veel gepleit voor betere richtlijnen om deze stoornis te kunnen diagnosticeren, maar er is wel een probleem: als artsen beter weten hoe ze deze diagnose moeten stellen, betekent dat nog niet dat ze ook weten hoe ze dit kunnen behandelen.
Voor een paper dat deze maand in The Neuroscience of Consciousness werd gepubliceerd, werd een eerder voorstel uit april onderzocht om patiënten van deze stoornis psilocybine te geven – het werkzame stofje dat in paddo’s zit.
Andrew Peterson, een universitair docent aan het Instituut voor Filosofie en Publiek Beleid aan de George Mason-universiteit, zegt dat hij zich in eerste instantie afvroeg of de wetenschappers die dit hadden voorgesteld niet zelf een beetje aan het trippen waren. Maar hij kreeg al snel het idee dat toch wel het onderzoeken waard was.
In hun nieuwe publicatie pasten Peterson en zijn co-auteur, neurowetenschapper Enzo Tagliazucchi, het Value-Validity Framework toe op dit idee – een model waarmee je kunt nagaan in hoeverre het onderzoeksresultaat de eventuele last die het op patiënten legt waard is. Hun paper is een goedkeuring noch een afwijzing van het concept, zegt hij. Peterson hoopt vooral dat het een aanknopingspunt vormt voor iedereen die onderzoek wil doen naar het menselijk bewustzijn.
Het idee om psilocybine aan patiënten te geven is gebaseerd op theorieën rondom hersencomplexiteit en het bewustzijn. Hersencomplexiteit staat voor de mate in hoeverre verschillende gebieden binnen het brein met elkaar communiceren. Hoe lager de staat van bewustzijn, hoe minder complexiteit er is.
Psychedelica lijken de complexiteit meer te laten toenemen dan gebruikelijk, zegt Gregory Scott, een neuroloog van het Imperial College London en auteur van het onderzoek uit april. Er zijn meerdere voorbeelden van de relatie tussen hersencomplexiteit en bewustzijn, en er is bewijs dat er meer hersencomplexiteit plaatsvindt bij gezonde mensen als ze psilocybine hebben gekregen. Maar het verband tussen psilocybine en meer bewustzijn is nog niet onomstotelijk bewezen. Daarom hebben Scott en zijn co-auteur Robin Carhart-Harris – het hoofd van de onderzoeksgroep naar psychedelica van het Imperial College – voorgesteld om zo’n proef te doen.
“Simpel gezegd hebben mensen met een bewustzijnsstoornis een lage complexiteit, en deze drugs lijken de complexiteit te vergroten,” zegt Scott. “We willen erachter komen welke effecten deze drugs hebben bij bewustzijnsstoornissen. Kunnen ze tot meer complexiteit leiden en daarmee ook tot meer bewustzijn?”
Met de proef willen ze de therapeutische waarde van psilocybine meten, en ook iets over het bewustzijn leren. Psilocybine reageert op een bepaalde serotoninereceptor, en verhoogt de activiteiten van de neuronen bij veel van dit soort receptoren. Deze neuronen bevinden zich in delen van de hersenen die een rol spelen in het bewustzijn, dus als ze erachter komen hoe ze reageren kunnen ze ook beter inschatten hoe belangrijk deze gebieden zijn.
Scott en Carhart-Harris willen langzaam beginnen, met gezonde mensen die verdoofd zijn of slapen, om te kijken hoe psilocybine het bewustzijn en de hersencomplexiteit in die toestanden beïnvloedt. Als de resultaten veelbelovend blijken, en de opzet van de studie geschikt en veilig genoeg is, zullen ze het ook toepassen op mensen met een bewustzijnstoornis.
Zo’n proef bestaat nog niet, en onderzoek doen op mensen met een bewustzijnstoornis is op ethisch gebied niet onomstreden. Ze kunnen immers geen toestemming geven, of aangeven wanneer iets pijn doet. Psyilocybine kreeg de aanduiding ‘doorbraaktherapie’ van de Amerikaanse Food and Drugs Administration nadat het gebruikt was bij proeven voor behandelingsresistente depressies, maar nu gaat het om heel andere mensen, die vaak hersenletsel en bijbehorende aandoeningen hebben. En dat het veilig is voor mensen met een depressie, wil immers niet zeggen dat dit ook opgaat voor mensen met een bewustzijnstoornis.
Een ethisch bezwaar is bijvoorbeeld de zelfbewustzijns-paradox. Het uiteindelijke doel is om het bewustzijn zoveel mogelijk te herstellen – maar is het wel een goed idee om mensen bewuster te maken van hun situatie, aandoening en levenskwaliteit, en veroorzaakt dit niet alleen maar meer emotionele en fysieke pijn?
Ook kunnen patiënten een bad trip krijgen. En aangezien mensen met een bewustzijnsstoornis niet kunnen communiceren, benadrukt Tagliazucchi, vindt dat plaats binnen een “volledig geïsoleerd individu. En dat is een situatie die we tijdens ons onderzoek met gezonde deelnemers nog niet zijn tegengekomen.”
Peterson en Tagliazucchi zeggen met dit nieuwe paper net zo ethisch te werk te willen gaan als bij ieder ander geval. Maar is het nu niet een wat ander verhaal omdat er met psychedelica wordt gewerkt? “Niet noodzakelijk,” zegt Peterson. “Psychedelica zijn in feite gewoon een medicijn dat wel of niet effectief is voor dit klinische doel.” Ze benadrukken daarnaast dat deze patiënten voor andere onderzoeken ook worden onderworpen aan methodes als diepe hersenstimulatie – is dat dan ook wel ethisch verantwoord?
Dat je dit wil onderzoeken betekent natuurlijk niet dat onderzoekers alles maar moeten uitproberen, zegt Owen. Toch vindt hij niet dat we ons moeten laten afschrikken om psychedelica te overwegen, en dat het zeker een zorgvuldig opgezette, veilige proef waard is. Toen we in eerste instantie begonnen om het bewustzijn van mensen in een vegetatieve toestand te onderzoeken, dachten sommigen immers ook dat het tijdverspilling zou zijn. “Als we daaraan hadden toegegeven, zou twintig jaar aan zeer waardevol onderzoek nooit zijn uitgevoerd,” zegt hij.
Wat Scott betreft is het al helemaal niet ethisch verantwoord is om maar gewoon geen onderzoek te doen. Doordat de medicijnen verbeterd zijn, zijn vooral de overlevingskansen gestegen van mensen die een traumatisch hersenletsel hebben opgelopen, of zuurstoftekort in de hersenen kregen na een hartaanval.
“Steeds meer mensen belanden in zo’n toestand, en dat komt misschien wel vooral doordat zij twintig tot dertig jaar geleden overleden zouden zijn,” zegt hij. “Als mensen zeggen dat iets ethisch onverantwoord is, en we ze met rust moeten laten, dan ontstaat er juist een groep mensen die door niemand wordt geholpen. Daarmee komen ze in een vreselijke situatie terecht, maar dan op een andere manier.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.
