Als je van wiet of hasj houdt is het toch verstandig om even te stemmen

Het leven van blowers in Nederland is behoorlijk oneerlijk verdeeld. In zeventig procent van de Nederlandse gemeenten is geen enkele coffeeshop te vinden, terwijl Amsterdammers een riante keuze hebben uit zo’n 166 verschillende coffeeshops. Hoewel de landelijke politiek gaat over het gedoogbeleid, mogen gemeenten zelf bepalen hoe ze dat beleid invullen. De gemeente mag bijvoorbeeld zelf bepalen hoeveel coffeeshops er in de regio zijn, welke ondernemers die shops mogen uitbaten, of medicinale gebruikers hun eigen wiet mogen kweken, en wat er gebeurt als mensen betrapt worden met te veel drugs in huis. 

Sommige gemeenten zetten mensen zonder pardon op straat als ze thuis wietplanten kweken. Zelfs mensen die niet meer dan vijf wietplanten hebben zijn niet veilig, want een woning kan al gesloten worden bij meer dan vijf gram ‘hennep’, waarbij de bladeren, stengels en wortels worden meegewogen. En ook hier zijn de regionale verschillen behoorlijk groot. Zo worden er in Tilburg vanwege drugsvondsten jaarlijks ruim vijf keer zoveel panden gesloten als in de gemeente Breda, die er vlakbij ligt. Toch zit je als medicinaal wietkweker in Tilburg veiliger, want daar heeft de gemeente met de politie en het OM afgesproken dat medicinale thuistelers niet worden aangepakt. Zo kunnen leden van de Patiënten Groep Medicinaal Cannabis Gebruikers (PGMCG) in Tilburg zorgeloos hun eigen wiet kweken, terwijl die afspraken in Breda weer niet gelden. 

Die lokale verschillen maken het soms lastig om bij te houden wat de overheid allemaal uitspookt. Dus misschien is het geen slecht idee om je even te verdiepen in de lokale politiek te gaan stemmen. Want voordat je het weet zijn er weer een paar extra coffeeshops in je gemeente gesloten, of mag je ineens niet meer gezellig een blowtje roken met je vriend of vriendin uit het buitenland. Omdat er stiekem best veel wordt besloten op gemeenteniveau hebben we een overzicht gemaakt van de onderwerpen die meespelen, zodat je niks over het hoofd ziet.

Hoeveel coffeeshops mogen er in de gemeente zijn?

De afgelopen twintig jaar is er in Nederland een duidelijke trend te zien: het aantal coffeeshops blijft maar dalen. In 1999 waren er nog 846 coffeeshops, maar dat is nu met bijna de helft afgenomen. De meeste gemeenten in Nederland voeren een nulbeleid, wat betekent dat ze geen enkele coffeeshop accepteren. Maar ook in gemeenten waar nog coffeeshops zijn, daalt het aantal wietwinkels. 

Dat heeft volgens Derrick Bergman, de voorzitter van het Verbond voor de Opheffing van het Cannabisverbod (VOC), vooral te maken met een veranderende mindset van wetshandhavers. “Decennialang gold er een gentlemen’s agreement: je gaat niet achter de bevoorrading van coffeeshops aan”, legt Derrick uit. Maar dat is precies wat gemeenten steeds meer zijn gaan doen. Als zo’n externe voorraad van een coffeeshop wordt gevonden, dan moet de zaak meestal de deuren sluiten. Onlangs werd er bijvoorbeeld in Eindhoven een inval gedaan bij coffeeshop Indian nadat er een stash was gevonden van een drugskoerier. In totaal vonden politieagenten ruim 300 kilo wiet en hasj op verschillende locaties. Ook een van Derricks favoriete shops in Eindhoven, de Apotheker, moest zo de deuren sluiten. De politie had ontdekt dat die coffeeshop werd bevoorraad vanuit illegale opslagplaatsen, waarna de gemeente besloot om de zaak een jaar lang te sluiten. De coffeeshop is toen failliet gegaan. “Ze blijven maar sluiten”, zegt Derrick daarover. “Tegelijkertijd zegt de burgemeester dat hij drie extra coffeeshops in de gemeente wil.”

Een verklaring voor de trend zoekt Derrick vooral in de buurgemeenten. Die weigeren namelijk om zelf een coffeeshop te openen, waardoor het in Eindhoven steeds drukker wordt. Volgens Derrick moeten de 11 coffeeshops in Eindhoven daarom in totaal zo’n half miljoen mensen uit de regio bedienen, terwijl er normaal ongeveer één coffeeshop per 30.000 inwoners wordt gerekend. De druk op bestaande coffeeshops blijft dus toenemen. Als gevolg daarvan wordt het steeds drukker in de overgebleven zaken. Daardoor is het zo druk in de coffeeshops dat de maximale voorraad van 500 gram binnen no-time is uitverkocht. In zo’n geval is een ‘stashhouse’ met een paar honderd kilo voorraad in de buurt wel erg handig. 

Wat zijn de maximale hoeveelheden wiet en hasj in coffeeshops?

Hoewel gemeenten gebonden zijn aan landelijke wetgeving over de maximale voorraad van coffeeshops, blijkt er toch wat ruimte te zijn om een beetje langs de regels heen te werken. De voormalige burgemeester van Haarlem, Bernst Schneiders, heeft bijvoorbeeld besloten om wat soepeler om te gaan met de maximale 500 gram die coffeeshops in voorraad mogen hebben. In ruil daarvoor moeten die coffeeshops wel een speciaal keurmerk hebben behaald van stichting Vakbekwaamheid Cannabis Keten (SVCK). Coffeeshops die in het bezit zijn van zo’n keurmerk worden minder streng beoordeeld als ze een keertje over de schreef gaan. De bedrijven hoeven niet meteen de deuren te sluiten als ze meer wiet en hasj in huis hebben dan de maximaal toegestane hoeveelheid.

Toch is Haarlem redelijk uniek in die aanpak. De meeste andere coffeeshopgemeenten zien streng toe op de zogenaamde AHOGJ-criteria. Dat zijn landelijke regels die bepalen dat coffeeshops niet meer dan 500 gram in voorraad mogen hebben, niet meer dan 5 gram per klant mogen verkopen, dat de bedrijven geen reclame mogen maken, niet aan minderjarigen mogen verkopen, dat ze geen harddrugs in huis mogen hebben en ook geen overlast in de buurt mogen veroorzaken. Gemeenten die van de regels afwijken doen dat meestal om strengere voorwaarden door te voeren. Zo heeft de gemeente Goes bepaald dat coffeeshops maximaal 3 gram per klant mogen verkopen.

Mogen buitenlanders ook een coffeeshop bezoeken?

Goes is ook een van de weinige gemeenten die coffeeshops verplicht om buitenlanders te weren. Die regel stamt nog uit de tijd van minister van Justitie Ivo Opstelten, die de wietpas doorvoerde. Het plan was toen om van coffeeshops kleine, besloten clubs te maken die alleen toegankelijk waren voor mensen uit de buurt. In de wet werd daarvoor het zogenaamde ingezetenen-criterium opgenomen. Daarin staat dat alleen bewoners van Nederlandse gemeenten wiet of hasj mogen kopen. Activisten vonden dat er sprake was van discriminatie, maar volgens de Hoge Raad was dat niet het geval. 

Toch werden het I-criterium en de wietpas een enorme flop. Coffeeshopbezoekers weigerden massaal om zich te laten registreren en ze gingen hun wiet ergens anders kopen. Daardoor nam de overlast van straatdealers toe en gemeenten besloten al snel om de regel te laten vallen. Inmiddels zijn er nog maar een paar gemeenten overgebleven die het I-criterium handhaven: Terneuzen, Goes, Breda, Lelystad en Maastricht. 

Ondanks de gefaalde aanpak in het zuiden van Nederland heeft de burgemeester van Amsterdam, Femke Halsema, vorig jaar laten weten dat ze wel oren heeft naar een coffeeshopverbod voor buitenlanders. Ze vindt dat er te veel drugstoeristen zijn in Amsterdam. Daardoor zou met name de binnenstad onleefbaar worden voor Amsterdammers. Femke Halsema noemt invoering van het I-criterium daarom ‘een praktisch voorstel’, om ‘de markt beheersbaar te maken’. Maar experts waarschuwen dat het zal leiden tot enorme problemen met straathandel, waar de gemeente juist geen toezicht op heeft.

Wel of geen wietproef?

Inmiddels is het al vijf jaar geleden dat de zogenaamde Wet Gesloten Coffeeshopketen werd aangenomen in de Tweede Kamer. Met die wet is na ruim veertig jaar gekissebis over wel of niet legaliseren eindelijk de zogenaamde ‘achterdeur’ van coffeeshops geregeld. Dankzij de nieuwe wet wordt het straks voor bedrijven legaal om cannabis te leveren aan coffeeshops. 

Toch is er de afgelopen tijd nog geen gram legale wiet of hasj gemaakt. Tijdens de coalitiebesprekingen van het vorige kabinet hebben ChristenUnie en CDA geëist dat wietteelt niet legaal zou worden. Dus om die partijen tegemoet te komen is besloten eerst in tien gemeenten een experiment te doen, om te zien of legale wietteelt helpt om criminaliteit te verminderen. De tien gemeenten waarin dat experiment wordt uitgevoerd zijn allang bekend. Maar het nieuwe kabinet had afgelopen december een nieuw verzoek: er moet nog een ‘grote’ gemeente aan het experiment worden toegevoegd. 

Het is nog even spannend welke gemeente zich aanmeldt voor de wietproef, die naar verwachting volgend jaar van start zal gaan. De meeste ogen richten zich op de gemeente Utrecht. Maar daar was eerder felle discussie over de regels van het experiment en of die wel streng genoeg waren. De verantwoordelijke wethouder had eerder aangegeven dat het niet zo handig is om coffeeshopondernemers in Utrecht te dwingen mee te doen aan het experiment. Maar inmiddels is burgemeester Sharon Dijksma gaan twijfelen. Ze zegt dat ze in gesprek gaat met de verantwoordelijk minister.

Mogen medicinale gebruikers hun eigen wiet kweken? 

In Utrecht is ook discussie uitgebroken over medicinale gebruikers en of ze hun eigen wiet mogen kweken. D66-raadslid Has Bakker wil graag dat mensen die cannabis nodig hebben als medicijn toestemming krijgen om dat zelf thuis te kweken. “Eigenlijk mag het niet”, geeft Has toe, “maar er zijn in Tilburg gedoogafspraken gemaakt met de lokale driehoek. Die zeggen: als mensen voldoen aan deze PGMCG-voorwaarden dan hoeven ze niks te vrezen.” Onderdeel van die voorwaarden is bijvoorbeeld dat mensen een doktersverklaring hebben, dat de kwekerij brandveilig is en dat patiënten hun zelfgekweekte wiet niet met anderen delen. 

Geen enkele andere gemeente in Nederland staat op dit moment medicinale thuisteelt toe. Daarom lopen medi-wietgebruikers het risico uit hun huis gezet te worden omdat ze meer dan de toegestane vijf gram hennep in huis hebben liggen. De burgemeester kan je woning dan bestempelen als drugspand en het voor een aantal maanden sluiten. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij Philippe Rotthier uit Terneuzen. 

“Ik ontwikkelde mijn eigen kruisingen die veel meer geschikt waren voor mijn pijnbestrijding”, vertelt Philippe in een telefoongesprek. Maar de politie ontdekte zijn kwekerij, waarna de burgemeester zijn woning voor 3 maanden wilde sluiten. Het is dan strafbaar om je eigen woning binnen te komen. “Ik werd niet strafrechtelijk veroordeeld omdat ik een medicinaal gebruiker ben.” Maar in het bestuursrecht gelden andere regels, waardoor hij na een lange reeks gerechtelijke procedures uiteindelijk alsnog de zaak bij de Raad van State verloor en tijdelijk zijn huis moest verlaten. “Ik heb een eigen koophuis, wat echt een geluk is, want sommige huurders worden door de woningbouwstichting voor altijd uit hun woning gezet.”

De Utrechtse D66-raadsleden zijn daarom van plan een motie in te dienen voor medicinale thuisteelt. Die motie stond eigenlijk op de planning voor 10 maart, maar de burgemeester heeft gevraagd of de raadsleden nog even kunnen wachten tot de zomer omdat er nog een evaluatie van het beleid loopt.  

Wie mag een coffeeshop uitbaten? 

Een van de machtigste middelen die gemeenten tot hun beschikking hebben is de Bibob-toets. Dat staat voor Bevordering integriteitsbeoordeling door het openbaar bestuur. In de praktijk komt het erop neer dat de gemeente kan toetsen of een ondernemer criminele activiteiten begaat. Is dat het geval? Dan kan de vergunning worden ingetrokken.  

Volgens Sidney Smeets, die werkt als advocaat en de co-auteur is van het boek De Hypocrisie van de Achterdeur, geeft de wet Bibob redelijk wat ruimte voor gemeenten om zelf hun beleid vast te stellen. Zo kan de gemeente besluiten om bij de Bibob-toets bepaalde feiten buiten beschouwing te laten, zoals wanneer een coffeeshop te veel wiet of hasj in voorraad blijkt te hebben. “De invulling daarvan wisselt per gemeente”, vertelt Smeets in een telefoongesprek. Hij noemt bijvoorbeeld de gemeente Den Haag, waar de vergunning niet meteen wordt ingetrokken als een coffeeshop wat extra voorraad blijkt te hebben. Terwijl in andere gemeenten zoiets wel tot sluiting zou leiden. 

Doordat gemeenten bestuursrechtelijk redelijk wat dingen zelf mogen bepalen, ontstaat er ruimte om te kijken hoe het gedoogbeleid wordt ingevuld. Dat leidt dus tot grote regionale verschillen waarbij de ene gemeente soepel omgaat met het coffeeshopbeleid, terwijl de andere gemeente überhaupt geen coffeeshop in de regio wil hebben. 

Door alle regionale verschillen is het lastig om te zeggen welke politieke partij cannabisvriendelijk is en welke partij niet zo. Toch heeft de stichting Maatschappij en Cannabis een poging gedaan om het allemaal inzichtelijker te maken voor de kiezers. Op de website cannabis-kieswijzer.nl staat een overzicht van de standpunten in 16 gemeenten. Zo wordt het je wat makkelijker gemaakt om te checken wat er in de regio speelt.