De vrouwelijke seriemoordenaar die moord vond ‘smaken naar meer’

Een huis zou niet eng moeten zijn. Een huis is een lege huls, een levenloos object. En toch krijg ik, als ik voor het vervallen flatgebouw sta aan de rand van Peterborough – het huis waarin seriemoordenaar Joanna Dennehy haar eerste en derde moord pleegde – de rillingen.

Mensen in de buurt hebben weinig zin om te praten over Joanna en de verschrikkelijke dingen die ze hier deed. Twee tieners op mountainbikes, die heen en weer crossen op een grasveldje naast het huis, snappen niet waarom ik meer wil weten over de vrouw en de moorden die ze pleegde.

"Ze was gewoon gestoord, man," zegt de een.

"Een fucking psycho, toch?" zegt zijn vriend. "Niks meer, niks minder."

Joanna Dennehy en de Peterboroughmoorden van 2013 roepen nog steeds een grimmige fascinatie op: hoe kon een schijnbaar normale vrouw, die alle normale dingen deed die normale mensen doen, opeens drie mannen doodsteken zonder aanwijsbare reden? Er moet iets zijn gebeurd – zulk geweld kan niet uit het niets komen. Dus is er iets in het verhaal van Joanna Dennehy – of in haar vreemde gedrag in de gevangenis – dat ons kan helpen begrijpen hoe een mens van schijnbaar kalm naar ongelooflijk wreed kan omslaan?

Dennehy is niet echt uit de schijnwerpers verdwenen, zelfs niet nadat ze veroordeeld werd tot levenslang in 2014 en naar HMP Bronzefield werd gestuurd, een zwaarbeveiligde gevangenis op het platteland van Surrey. De foto waarop ze doet alsof ze aan een gekromd mes likt is in de Britse collectieve psyche gebrand, en ze is er wonderwel in geslaagd om haar eigen naam op de voorpagina's te houden vanachter de tralies.

In maart 2014, toen ze slechts een maand van haar gevangenisstraf erop had zitten, begon ze brieven uit te wisselen met de ex-vrouw van een van haar handlangers, waarin ze beweerde dat ze de schuld op zich had genomen van een moord die ze niet had gepleegd. DCI Martin Brunning, een rechercheur die hielp Dennehy veroordeeld te krijgen, vertelt me dat ze naar de brieven gekeken hebben, maar dat er simpelweg "geen bewijs [was] dat haar beweringen ondersteunt." Later in 2014 begon Dennehy volgens de berichten een liefdesrelatie via brieven met een bouwvakker uit West Sussex – een man die tegen de roddelbladen zei dat hij verliefd was geworden op haar. Twee jaar later, in 2016, kwamen er details naar buiten van een ontsnappingsplan: Dennehy was van plan geweest om een vrouwelijke bewaarder te vermoorden en haar vingerafdrukken te gebruiken om de biometrische deuren van de gevangenis te openen. Ze werd als straf in eenzame opsluiting geplaatst, en deed later dat jaar een poging om een schadevergoeding te krijgen van het ministerie van Justitie, waarbij ze stelde dat de isoleercel een "onmenselijke of vernederende behandeling of straf" is.

Ze blijft de gemoederen dus, ook vanuit de gevangenis, vakkundig bespelen.

Psychologen beginnen de laatste decennia steeds meer inzicht te krijgen in de aard van psychopathie en de drang om dit soort spelletjes te spelen. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat psychopaten nauwelijks in staat zijn tot empathie, en de neiging hebben tot zelfverheerlijking door anderen te manipuleren en controleren.

"De meeste psychopaten zijn geen moordenaars – ze voelen die behoefte niet," zegt dr. Elizabeth Yardley, hoofd van het Centre for Applied Criminology aan de Birmingham City University. "En de meeste moordenaars zijn geen echte psychopaten. De meeste moordenaars hebben wel enig gevoel, een geweten, voelen zich schuldig. Maar er is wel een bepaalde overlap waar je dit soort extreme gevallen hebt, zoals Joanna Dennehy. Ik zie dat type psychopaten als een soort gestoorde professors – en andere mensen zijn hun experiment. Zo van: 'Ik ben benieuwd wat er gebeurt als ik dit doe.' Als je nul empathie voelt voor anderen, is er niets dat je tegenhoudt om naar die nieuwsgierigheid te handelen – gewelddadig te handelen – onder bepaalde omstandigheden."

Dus waarom deed Dennehy wat ze deed? Welke omstandigheden maakten van haar een seriemoordenaar?

 Joanna Dennehy groeide op in Harpenden, een kleine stad in Hertfordshire. De woonwijk waar ze opgroeide is rustig en geriefelijk, al is het er misschien een beetje troosteloos. Haar zus Maria vertelde aan de BBC dat hun ouders hard werkten – de vader als beveiliger en moeder als winkelier – om in hun levensbehoeftes te voorzien, en dat hun jeugd heel normaal was. "Het meisje waarvan we hielden is veranderd in een monster," zei ze.

Toch begonnen de serieuze problemen al in Dennehy's puberteit. Ze was pas dertien toen ze wegliep van huis, voor korte tijd, met een jonge man die volgens haar zus veel ouder was – achttien of negentien. Ze begon te stelen van haar ouders. Ze liep daarna nog een paar keer weg, en vertrok toen ze zestien was voorgoed met een man die vijf jaar ouder was dan zij, John Treanor.

Treanor en Dennehy verhuisden naar Luton, daarna naar Milton Keynes, en daarna naar Wisbech in Cambridgeshire. Ze kreeg twee kinderen voordat ze 21 was. Ze was vaak gewelddadig, en sloeg en schopte Treanor als ze dronken was. Soms was ze dagen van huis, zonder dat ze vertelde waar ze was geweest. Ze ging vreemd. Ze deed aan zelfbeschadiging. En, zoals een gevangenispsychiater later ontdekte, ze had een sm-parafilie – de behoefte om pijn te voelen of een ander pijn te doen tijdens de seks.

Treanor ging in 2009 bij Dennehy weg, nadat ze hem bedreigde met een mes van vijftien centimeter. Hij verhuisde naar het noorden en nam de twee kinderen met zich mee. Dennehy zwierf van dorp naar dorp in Cambridgeshire en East Anglia. In 2012, een jaar voor de moorden, kreeg ze twaalf maanden voorwaardelijk voor zware mishandeling. In hetzelfde jaar bracht ze ook een paar dagen door in het ziekenhuis van Peterborough, waar ze gediagnosticeerd werd met een antisociale persoonlijkheidsstoornis.

Nadat ze uit het ziekenhuis werd ontslagen, belandde Dennehy bij Quicklet, een kleine makelaardij in Peterborough, waar ze een kamertje huurde. Een van de eigenaars van Quicklet, Kevin Lee, liet haar al snel klusjes doen voor de makelaardij, wat haar toegang gaf tot een aantal huizen in de buurt. Haar eerste moord vond plaats in Welland, in het noordelijke gedeelte van Peterborough, in een van deze huizen. Dennehy had de Poolse magazijnwerker Lukasz Slaboszewski ontmoet in het centrum, en hij had tegen z'n vrienden opgeschept over zijn "Engelse vriendinnetje". Op 19 maart 2013 stuurde Dennehy hem een sms'je, en vroeg hem om naar het huis in Welland te komen. Toen hij daar aankwam, stak ze hem net voorbij de voordeur dood, met een zakmes door zijn hart.

De moord deed haar blijkbaar niets. Sterker nog, ze liet het lijk van Slaboszewski – dat ze in een container had gepropt – zien aan een veertienjarig meisje in de buurt.

Tien dagen later pleegde Dennehy nog een moord. Ze stak haar baas Kevin Lee neer in hetzelfde huis in Welland. De 48-jarige was een affaire begonnen met Dennehy nadat ze voor hem begon te werken, en niet lang voordat hij vermoord werd biechtte hij op aan een vrienddat ze wilde dat hij haar "vastbond en verkrachtte".

Later op diezelfde dag pleegde Dennehy haar derde moord. Het gebeurde in het gedeelde huis waar ze woonde in het zuiden van Peterborough. Hier viel ze John Chapman aan – een 56 jaar oude voormalige marineman die in hetzelfde woonblok woonde – en stak hem zes keer met een mes.

Daarna belde Dennehy Gary "Stretch" Richards, die ze kende via haar werk voor de makelaar, en zong ze Oops, I did it again. Gek genoeg gingen Stretch en een andere man, Leslie Layton (die in hetzelfde pand woonde als Dennehy) niet naar de politie. Sterker nog, Layton loog tegen de politie, en Stretch hielp haar om de drie lijken te dumpen in greppels op het platteland.

Dennehy en Stretch, die zich opwierp als haar chauffeur, sloegen op de vlucht. Dennehy zei tegen Stretch dat ze nog een moord wilde plegen: "Ik wil mijn pleziertje…jij moet me helpen om m'n pleziertje te krijgen" zei ze naar verluidt tegen hem. Stretch stopte in Hereford, zodat Dennehy uit de auto kon springen en herhaaldelijk twee willekeurige mannen kon steken: de 64 jaar oude Robin Bereza en de 56 jaar oude John Rogers. Beide mannen overleefden de aanval.

Dennehy en Stretch werden een paar dagen later opgepakt door de politie, en in februari 2014 werd Stretch schuldig bevonden aan medeplichtigheid aan de twee moordpogingen van Dennehy, terwijl Leslie Layton schuldig werd bevonden aan het belemmeren van de rechtsgang. Dennehy zelf kreeg een levenslange straf voor de drievoudige moord en de twee pogingen tot moord. Ze is een van de twee vrouwen in het Verenigd Koninkrijk die zullen sterven in de gevangenis. De andere is Rose West.

De rechter zei tegen Dennehy dat ze een "sadistische bloedlust" had. Als de moorden hier nog niet genoeg bewijs van waren, dan was wat Dennehy later tegen een gevangenispsycholoog zei dat zeker wel. Ze zei: "Ik moordde om te kijken hoe ik me zou voelen, om te zien of ik zo kil was als ik dacht dat ik was. Toen ik eenmaal een moord had begaan smaakte dat naar meer."

Het is inmiddels al vier jaar geleden dat de moorden werden gepleegd, maar sommige mensen in Peterborough zijn er nog niet overheen.

Toni-Ann Roberts is kort een huisgenoot geweest van Dennehy, in het huis waar ze John Chapman vermoordde. De overlap was kort; Roberts verliet het huis ongeveer een week nadat Dennehy erintrok. Maar ze herinnert zich ook nog de weken waarin Dennehy langskwam voor geld voor de huur, drank en om een beetje te socializen met andere huurders.

Roberts is niet meer teruggegaan naar het huis sinds de moord van haar oude huisgenoot. "John was een lieve man," herinnert ze zich. "Hij was alcoholist, maar een lief, aardig persoon. Er is geen reden te bedenken om hem aan te doen wat zij hem heeft aangedaan."

Roberts beschrijft Dennehy als een "intimiderend" mens, maar zegt dat ze tegelijkertijd de ontwapenende vaardigheid had om vreemden heel snel aan haar kant te krijgen. "Ze was op een vreemde manier flirterig naar mensen," zei Roberts. "Ze kwam overal snel binnen en wilde alles weten over wie je was en wat je deed. Ze was heel gewiekst in het doorzien wie er onzeker was en hoe ze diegene naar haar hand kon zetten. Mannen vielen voor haar als schoothondjes. Ze had een raar soort macht over deze mannen."

Dennehy had trekjes van een kameleon, als het om mannen versieren ging. Dit was iets wat misdaadverslaggever Christohper Berry-Dee, auteur van Love of Blood – een boek over Dennehy's leven en misdaden – opviel toen hij haar schreef in de gevangenis en een paar brieven terug kreeg.

"Ze veranderde van kleur om in haar omgeving te passen," zei Berry-Dee. "Zo zorgde ze er binnen de kortste keren voor dat haar huisbaas seks met haar wilde. En die Poolse kerel had ze er ook zo van overtuigd dat hij een leuke meid had ontmoet […] Toen ze me terugschreef had ze een prachtig handschrift, en de spelling en het woordgebruik waren perfect. Het was een poging om mij te imponeren. Ik heb ook [Dennehy's] brieven aan Gary Stretch gezien, en die waren compleet anders, veel slordiger. Kortom, ze identificeerde zichzelf compleet met de persoon aan wie ze schreef."

Zo bezien lijkt Dennehy misschien een extreem sluwe vrouw, maar als dat al zo is dan heeft dat er niet voor gezorgd dat ze een succesvol leven leidde. Ze was niet goed in het onderhouden van relaties – zelfs niet met haar eigen kinderen. Ze was niet slinks genoeg om de regels en wetten op zo'n manier te omzeilen dat ze een makkelijk en rijk leventje leidde. Dennehy's constante zelfmutilatie laat bovendien duidelijk zien dat ze een gebroken ziel had.

Elie Godsi, een consultant in de klinische psychologie, is ervan overtuigd dat ze op jonge leeftijd misbruikt moet zijn, waarschijnlijk seksueel. "Ze is een extreem verwarde jonge vrouw, die zonder twijfel iets verschrikkelijks heeft meegemaakt in haar jongere jaren – daar ben ik stellig van overtuigd," zegt Godsi.

"Ze is agressief en seksueel agressief – zoiets word je niet zomaar. Ik heb geen idee of het familie was of niet, of dat het als kind of tiener gebeurde, maar vrouwen worden niet zo zonder zo'n heftige gebeurtenis te hebben meegemaakt," voegt ze toe. "Slachtoffers worden daders omdat het gevoel van macht en controle een tegengif is voor hulpeloos en onderdrukt zijn."

Dr Elizabeth Yardley weet dit allemaal niet zeker. "Ik heb psychopaten ontmoet die als kind te maken hebben gehad met verschrikkelijk misbruik en verwaarlozing, en vervolgens in een robotmodus belanden om te overleven," legt ze uit. "Maar ik heb ook mensen ontmoet die heel normaal zijn opgegroeid, en de sociale vaardigheid hebben om normaal te lijken, maar ondertussen nog steeds verschrikkelijke dingen doen zonder enig schuldgevoel."

Kan neurowetenschap ons meer vertellen dan familiegeschiedenis? Er is een kleine verzameling van onderzoeken die suggereren dat de bedrading van psychopaten anders is, aangezien je op MRI-scans kan zien dat ze niet over empathie beschikken. Dat is interessant, maar het schept niet heel veel duidelijkheid – activiteit of gebrek aan activiteit in een bepaald gebied van de hersenen vertelt ons niet veel over de psyche, of over iemands behoefte om onsympathieke gedachten daadwerkelijk uit te voeren. Het lijkt logischer, zoals Yardley suggereert, dat psychopathisch geweld "een vervelende combinatie van nature en nurture" is.   "In het geval van Dennehy heb je enerzijds het gebrek aan empathie, en anderzijds een escalatie van agressief gedrag, waarbij grens na grens steeds verder wordt verlegd," zegt ze. "We kunnen ons best doen om te doorgronden waar iemands moordlust vandaan komt, maar ik weet niet zeker of we er ooit 100 procent de vinger op kunnen leggen."

Behalve de familie van de slachtoffers zijn veel mensen in Peterborough die Dennehy van dichtbij hebben meegemaakt nog steeds doodsbang, zegt Toni-Ann Roberts. Een deel van die angst komt voort uit het niet kunnen begrijpen van de situatie. "Het was zo verschrikkelijk," zegt ze. "Ik heb mijn best gedaan om het te snappen. Het heeft ontzettend veel teweeggebracht bij mensen die mensen in dat huis kenden – zoiets vergeet je echt niet zomaar. Ik ben niet de enige die weg is gegaan uit die buurt."

"Ik kan me nog steeds herinneren dat ze je soms een bepaalde blik gaf die … doodeng was," zegt ze. "Het rare is dat ze als een wervelwind was. Ze kwam en ging razendsnel, en liet een spoor van verschrikking achter zich. Ze ontwrichtte zoveel levens."

Een oudere man bij de bushalte vlakbij het huis vertelt me iets wat in eerder heb gehoord op plekken maar mensen verschrikkelijke misdaden hebben gepleegd: "Het is zo'n rustige plek – je kunt je gewoon niet voorstellen dat hier zoiets gebeurt."

Mensen kunnen vreselijk beangstigend zijn. Ergens weten we dat ook, maar het komt alsnog als een regelrechte schok wanneer ze zulke nare dingen doen. De verschrikkingen in iemands hoofd kunnen worden losgelaten in de wereld, op een doodnormale straat op een doodnormale dag, zonder dat er iets van logica of een of andere reden achter zit.

We kijken naar een seriemoordenaar en zoeken naar een teken van iets dat we misschien herkennen in onszelf. Misschien moeten we opgelucht zijn wanneer we ons realiseren dat er niks te vinden valt.