De Bijlmerbajes krijgt wat kleur voor de vluchtelingen die er straks gaan wonen

Van een oude gevangenis een asielzoekerscentrum maken, het klinkt wat grimmig en ergens is het dat ook. Binnenkort zal de Bijlmerbajes in Amsterdam dienst gaan doen als het nieuwe azc Amsterdam Wenckebachweg, waar zo’n duizend vluchtelingen deze maand een nieuw onderkomen krijgen in de oude cellen. Gelukkig ziet het gebouw er sinds deze week al ietsjes minder grauw en gevangenisachtig uit dankzij een nieuw kunstwerk van het Nederlandse ‘favela painters’ Haas&Hahn, bekend van hun schilderprojecten in achterstandswijken in Haïti, Philadelphia en Rio de Janeiro.

De Bijlmerbajes is misschien wel de beroemdste gevangenis van Nederland. Het gevangeniscomplex, dat in 1978 in gebruik werd genomen, bestaat uit zes grote torens en huisde onder meer Bruinsma, Holleeder en Volkert van der G., om maar wat illustere namen te noemen. André Hazes en Herman Brood traden er ooit op. Ontsnappingspogingen – in totaal meer dan honderd – waren er geregeld, onder meer vanwege het 'open principe' waarop het gebouw werd ingericht. Dat principe stond volledig in het teken van resocialisatie, en zorgde er bijvoorbeeld voor dat de ramen van de cellen lange tijd geen tralies hadden – een inschattingsfout die later werd rechtgezet met bijzonder stevige 'zonwering'. Inmiddels is de gevangenis zo verouderd dat het niet langer als gevangenis gebruikt kan worden en op 1 juni sloot het voorgoed haar zware deuren. Binnenkort heropent het die als (tijdelijk) azc.

Aan Haas&Hahn de taak om het voor die tijd een beetje gezellig te maken. Samen met een team vrijwilligers, onder wie een aantal vluchtelingen die in Nederland wonen, schilderden ze als eerste de entree van het complex in een vrolijk en kleurrijk mozaïek.

“Dit is pas ons eerste project in Nederland, grappig genoeg,” vertelt Dre Urhahn (Hahn van de twee) aan The Creators Project. “We zoeken altijd plekken die een transformatie nodig hebben, waar onze kunst een sociale invulling voor de inwoners kan zijn, en die vind je nu eenmaal eerder in het buitenland. Maar toen we hoorden over de plannen voor de Bijlmerbajes viel alles op z’n plek. Aan de ene kant heb je een gebouw dat er totaal niet uitziet en waar Amsterdam een beetje mee in z’n maag zit, en aan de andere kant heb je een groep mensen die gevlucht zijn voor wie dat gebouw straks hun nieuwe huis moet worden. Het was perfect voor ons.”

Amir Kornelizadeh, een van de vluchtelingen met verblijfsvergunning die meehielp, kwam drie jaar geleden van Iran naar Nederland. “Ik studeer nu animatie in Groningen, maar in de zomer heb ik niet zoveel te doen,” vertelt hij. “Dit is heel spannend. Het maakt me heel gelukkig om hieraan mee te kunnen werken.”

Het kunstwerk zelf is een abstract, kubistisch ontwerp van verschillende felle kleurvlakken. “We beginnen eigenlijk gewoon zonder concreet idee van wat we willen maken. Tijdens het schilderen ontstaat het ontwerp. Als je samen met andere mensen schildert, is het leukste om samen tot een ontwerp te komen. Ik en Jeroen [Haas] grappen weleens met elkaar door als het af is te zeggen: “dit verzin je niet.” Dat is als kunstenaar misschien moeilijk te slikken, maar het is veel interessanter is om samen iets te maken en dan gewoon te kijken wat er gebeurt."

De entree is inmiddels af, maar de rest van de gevangenis staat er nog steeds een beetje treurig bij. "Ook binnen zijn ze nog veel aan het schilderen en verbouwen,” vertelt Coen Bergman, de fondsenwerver die hielp om het project mogelijk te maken. “Ik ben al twee jaar aan het praten met de gemeente om dit hele complex te schilderen, maar nu duidelijk is dat het een asielzoekerscentrum gaat worden, zit er meer vaart achter. Het COA [het orgaan voor vluchtelingenopvang in Nederland, red.] wilde dat in ieder geval dat dit deel van het gebouw geschilderd zou worden, zodat het er niet compleet als een fucking gevangenis uitziet. Dit is het resultaat van een eerste week buffelen."

Hoe lang de vluchtelingen precies in de gevangenis zullen gaan wonen is nog niet duidelijk. "Het zou zomaar langer kunnen zijn dan de besproken anderhalf jaar – niets is in Nederland zo permanent als tijdelijk," lacht Bergman. Als ik hem feliciteer met het slagen van zijn project, wordt hij alweer wat serieuzer. "Hoezo? Al die torens moeten ook nog."

Op de vraag wat Urhahn er eigenlijk van vindt dat we vluchtelingen in Amsterdam in een gevangenis wegstoppen, moet hij even nadenken. “Het is heel natuurlijk om daarvan te schrikken. Mijn eerste reactie was ook: wauw, een gevangenis, really? Maar mijn tweede reactie was: oké, het is ook gewoon een gebouw, en als dat gebouw een plek is waar mensen een veilig dak boven hun hoofd kunnen krijgen dan is dat veel belangrijker. Natuurlijk is het grijs en verdrietig, maar als je dat schildert gaat dat weg. Ik denk dat het gebouw het in zich heeft om die metamorfose te ondergaan.”

“Wat me heel leuk lijkt is dat dit op een gegeven moment een soort ansichtkaart of trekpleister van Amsterdam kan worden. Dat het iets is dat zij gemaakt hebben voor de stad, als een soort cadeautje, en dat we met z’n allen ook de toegevoegde waarde van hun komst zien.”

Ga naar de website van Haas&Hahn om meer van hun projecten te zien.