Mocht je je erg goed voelen over de wereld, dan moet je Edward Luce’s nieuwe boek The Retreat of Western Liberalism binnenkort eens lezen. In slechts tweehonderd pagina’s vertelt de journalist een diep pessimistisch verhaal over recente economische, historische, electorale en geopolitieke ontwikkelingen. En het beeld dat hij schetst is even zorgwekkend als realistisch.
Globalisering en mechanisatie hebben miljoenen mensen in arme landen minder arm gemaakt, wat goed is, maar ze hebben er ook voor gezorgd dat de Westerse middenklasse, of wat ooit de middenklasse was, in de problemen is gekomen. Met grote steden gaat het dan misschien goed, maar dorpen en plattelandsgebieden hebben te maken met economische tegenslag: minder salaris, minder banen, minder zekerheid. Sociale cohesie wordt er niet beter op, steeds meer mensen zijn aan de drugs, en woede van burgers op de heersende klasse neemt alsmaar toe. Centrum-linkse partijen storten zich steeds vaker op identiteitspolitiek in de hoop meer kiezers te verleiden. Resultaat, aldus Luce: Trump in de VS, Brexit in het VK, en opkomst van extreem-rechts in Europa.
Videos by VICE
Deze ontwikkelingen zijn gevaarlijk, niet in de laatste plaats doordat bondgenootschappen als de NAVO en de Europese Unie erdoor verzwakken. Trump wekte afgelopen donderdag nog zorgen bij zijn Europese bondgenoten door Artikel 5 niet onvoorwaardelijk te bekrachtigen. Tegelijkertijd wordt de westerse liberaal-democratische orde geconfronteerd met geopolitieke ontwikkelingen als de opkomst van China, een ongedurig Rusland en de aanhoudende vluchtelingencrisis. Tel dat alles bij elkaar op de wereldwijde status quo, die bijna iedereen in het Westen als vanzelfsprekend ervaart, staat ineens op losse schroeven.
“De westerse liberale democratie is nog lang niet dood, maar staat meer op instorten dan we graag willen geloven,” schrijft Luce. “Het Westen staat voor de zwaarste uitdaging sinds de Tweede Wereldoorlog, maar deze keer komt de dreiging van binnenuit.”
Sjemig.
Ik belde Edward Luce over zijn boek, dat komende maand verschijnt, en vroeg hem of het echt zo grimmig is gesteld met de wereld, en wat elites daaraan kunnen doen.
VICE: De economische crisis heeft de westerse middenklasse grotendeels in de armen van rechtse populisten gejaagd. Was dat onvermijdelijk?
Edward Luce: Grotendeels wel. De verkiezing van Trump leek vorig jaar op een vulkaanuitbarsting, maar die vulkaan spuwde al jaren brokken lava uit. Kijk bijvoorbeeld naar de opkomst van Front National in Frankrijk: van een miljoen stemmen in de jaren negentig en vijf miljoen in 2002, tot zo’n elf miljoen dit jaar. De uitkomst van deze ontwikkeling was dus best voorspelbaar, al leek de verkiezing van Trump toch een verrassing.
Veel mensen in het Westen, een grote minderheid of misschien wel een meerderheid, hebben het gevoel dat ze niet profiteren van overheidsbeleid, dat politici niet te vertrouwen zijn en dat het systeem door en door verrot is. Dat sentiment groeit al jaren. Het loopt gelijk met, en wordt veroorzaakt door, globalisering en de impact van nieuwe technologie op arbeid. Daar moeten we niet verbaasd over zijn.
Had de heersende klasse dit tij eerder kunnen keren?
Ja. Idealiter hadden westerse regeringen allang geïnvesteerd in onderwijs, en de verzorgingsstaat aangepast aan economische veranderingen, zoals de verzelfstandiging van de arbeidsmarkt en de deeleconomie. Dat zou het enige juiste en rationele antwoord geweest zijn. Maar vooral in Amerika en Groot-Brittanië zie je dat de politiek juist de andere richting inslaat.
Je hebt harde kritiek op de elite, maar bent zelf ook onderdeel van die elite. Je was jarenlang succesvol journalist en kent veel invloedrijke mensen. Misschien zit ik zelf trouwens ook wel in zo’n soort positie. Wat kunnen mensen als jij en ik doen om de wereld te verbeteren?
De dingen die mensen nu op eigen houtje doen maken alles eigenlijk alleen maar erger. Bijvoorbeeld in wat we voor onze kinderen doen: de beste wijken, de beste scholen, bijles, goede stages, etcetera. We proberen de beste omstandigheden voor hun ontwikkeling te creëren, maar voor de samenleving als geheel is dat nadelig, want daarmee houden we de goede dingen eigenlijk alleen maar voor onszelf.
“Elites moeten begrijpen dat we ons nu terugtrekken in een hedendaags Versailles. Die weg leidt naar verdoemenis.”
Financieel kapitaal was altijd duur en schaars, en menselijk kapitaal (arbeid) niet. Nu is dat andersom. De rente op leningen is zo’n beetje nul procent, maar rendement op menselijk vermogen is gegroeid. Ouders met geld en mogelijkheden hebben veel geïnvesteerd in de vaardigheden van hun kinderen. Daarom hebben andere kinderen meer moeite om hogerop te komen.
Er is een maatschappelijke verandering nodig, want niemand gaat uit zichzelf zijn eigen kinderen minder steunen en de samenleving meer. Elites moeten begrijpen dat we ons als het ware nu terugtrekken in een hedendaags Versailles. Die weg leidt naar verdoemenis.
In je boek stel je dat centrum-linkse partijen zich te veel op identiteitspolitiek richten en te weinig op economie. Bedoel je dan hun campagnes, of ook hun beleid?
Allebei. Neem hun verkiezingsprogramma’s. Ik was afgelopen juli bij de Democratische Nationale Conventie in Philadelphia. Het viel me op dat er onder sprekers zo veel diversiteit was. Alle minderheden waren vertegenwoordigd. Ik ben een voorstander van diversiteit en emancipatie hoor, en Black Lives Matter is van groot belang, maar ik had het idee dat de Clinton-campagne dit een beetje overdreef. Het leek alsof ze wilden zeggen dat ze de stem van witte Amerikanen niet nodig hadden. Dat was gevaarlijk, want er zijn veel overeenkomsten tussen witte en zwarte Amerikanen, namelijk in hun benarde economische positie. Allemaal komen ze moeilijk rond, hebben ze geen zekerheid en krijgen ze slecht onderwijs. Het gezamenlijke belang van die mensen is gigantisch.
Centrum-linkse partijen verliezen dat uit het oog, niet alleen Clinton maar ook New Labour in Groot-Brittannië. Een terugkeer naar economische zekerheid en brede groei is van fundamenteel belang, en dat zal ook een winnende strategie blijken in verkiezingen.
Waarom heeft centrum-links afstand genomen van linkse economische ideeën? Is het zo moeilijk mensen te enthousiasmeren voor hogere belastingen?
Deels ligt het daaraan. Iedereen lijkt nu allergisch voor dat woord: belasting. Maar ik denk dat de switch naar identiteitspolitiek bij Clinton ook met een soort minderheden-euforie te maken had. Het was een sommetje: Latino’s gaan heus niet op Trump stemmen, vrouwen ook niet, etcetera, die stemmen allemaal op ons.
Daardoor kon Trump zeggen: kijk naar ‘de elite’, ze hebben bakken met geld en richten zich enkel op jullie minderheids-identiteit om jullie penibele economische positie te kunnen negeren. Daar zit wel iets van waarheid in.
“Het is verschrikkelijk ironisch dat we in een tijd leven waarin het westerse model het goed doet, alleen niet in het Westen zelf.”
Waar zijn de linkse partijen die hetzelfde over rechts zeggen? Waarom komt deze focus op economie nu van rechts?
Centrum-linkse partijen hebben in de jaren negentig de Derde Weg omarmd, die voortkwam uit het idee dat iedereen alsmaar rijker zou worden, en dat de economie eeuwig zou groeien. Links is toen geswitcht van klassepolitiek naar een politiek van persoonlijke vrijheid en ambitie. De mensen die achterbleven kwamen daardoor in een slecht daglicht te staan. Pas toen de crisis van 2008 de wereld opschudde werd zichtbaar dat de middenklasse enorm in de problemen zat, en dat ze hun broek ophielden door geld te lenen. Links was onderdeel van het establishment en werd gezien als boosdoener en aanstichter van de crisis, deels terecht.
Rechtse partijen hebben het voor elkaar gekregen om als anti-establishment gezien te worden. Niet alleen Trump maar ook het Brexit-kamp schaarde zich aan de zijde van ‘het volk’. Belachelijk als je erover nadenkt, en erg brutaal, maar op korte termijn wel effectief. Links kreeg dat niet voor elkaar. Dat is de voornaamste reden dat rechts-populisme zo succesvol is, al denk ik dat dat gaat veranderen.
Heb je goed nieuws voor mensen van mijn generatie, die het verval van het Westen van dichtbij gaan meemaken?
De wereldwijde armoedebestrijding gaat erg goed. In Afrika, Zuid-Azië, Oost-Azië en Latijns-Amerika leven steeds minder mensen in armoede, leren ze lezen en ontwikkelen ze zich tot individuele burgers in potentiële liberale democratieën. Dat is buitengewoon. Het is verschrikkelijk ironisch dat we in een tijd leven waarin het westerse samenlevingsmodel zo succesvol is, alleen niet in het Westen zelf.
En binnen het Westen dan?
Er is nog ruimte om de boel weer op orde te brengen. Ik heb veel vertrouwen in millennials, ze hebben een realistischere kijk op de wereld dan oudere generaties. Ze hebben duidelijkere doelen en meer richting in hun levens dan twee jaar geleden. Ze zijn niet passief, en hebben echt het gevoel dat ze iets hebben om voor op te komen.
Je kunt ‘The Retreat of Western Liberalism’ hier bestellen.
—
Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen:
