Het is inmiddels iets meer dan zes jaar geleden: op 13 november 2015 pleegden drie groepen islamitische terroristen een reeks aanslagen in het centrum en de voorsteden van Parijs – bij het stadion Stade de France, de concertzaal Bataclan en verschillende cafés en restaurants. Daarbij kwamen 130 mensen om het leven. Op 8 september 2021 begon het proces tegen 20 mensen die verdacht worden van betrokkenheid bij de aanslagen.
Onder hen bevinden zich Fabien en Jean-Michel Clain, twee Fransen van wie wordt gedacht dat ze tot de belangrijkste buitenlandse leden van de Islamitische Staat (IS) behoren. Hoewel ze die nacht niet in Parijs waren, trok het tweetal de aandacht toen Fabien Clain de dag erna in een huiveringwekkende audio-opname de aanslagen in naam van IS opeiste. Fabien werd daarmee “de Franse stem van IS” en “een symbolisch doelwit voor Frankrijk en het Franse volk,” zei jihadisme-expert Wassim Nasr later in een interview met de Franse nieuwszender France 24.
Videos by VICE
In de boodschap van 14 november had Fabien het ook over een andere aanslag, die gepland was in het achttiende arrondissement van Parijs. Die aanslag heeft nooit plaatsgevonden, maar de audio-opname bewijst wel dat de broertjes Clain voorkennis hadden over terroristische aanslagen. Daarom denken onderzoekers dat de twee zich relatief hoog in de IS-gelederen bevonden en waarschijnlijk een belangrijke rol hebben gespeeld bij de organisatie van de aanslagen in Parijs.
De familie Clain komt oorspronkelijk van het Franse eiland Réunion in de Indische Oceaan, maar verhuisde naar Frankrijk voordat de broers geboren waren. In hun tienerjaren deden de broers aan christelijke rap, maar in de jaren negentig bekeerden ze zich tot de islam en begonnen ze islamitische gezangen op te nemen. Een daarvan is nog steeds op MySpace te vinden. De broers hebben het internet nooit geschuwd en waren ook actief op een van de eerste islamitische fora in Frankrijk, Ansar al-Haqq (wat te vertalen valt als ‘aanhangers van de waarheid’).
De broers Clain trouwden op jonge leeftijd en vestigden zich in de buurt van de Zuid-Franse stad Toulouse, waar de charismatische prediker Olivier Corel een gemeenschap van radicale islamisten om zich heen had verzameld. In 2009 werd Fabien tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld, omdat hij leden van de islamitische gemeenschap had gerekruteerd, geradicaliseerd en uitgezonden naar Irak om daar te vechten.
In 2015, een jaar nadat Fabien op vrije voeten was gekomen, sloten de broers zich aan bij IS in Syrië. Volgens Franse media bracht Fabien 3600 euro aan hoogwaardige audioapparatuur mee naar Syrië, die hij begin 2015 in Toulouse had gekocht. De broers begonnen meer gezangen op te nemen, die volgens de islamitische wet zijn toegestaan, omdat ze geen achtergrondmuziek hebben. Fabien schreef de teksten (in het Frans) en Jean-Michel zong.
Een van hun populairste gezangen, Les Éternelles, een charmant en romantisch lied waarin het ook over hemelse maagden gaat, ging via terroristische socialmediakanalen de hele wereld over, voordat de kanalen op mysterieuze wijze werden verwijderd. “Volgens mijn bronnen hebben ze minstens 300 liedjes opgenomen,” zegt Sacha Belissa van de Franse denktank Centre d’Analyse du Terrorisme, die meerdere maanden naar de uitzendingen heeft geluisterd. “De broers beheersten de taal die een terroristische organisatie spreekt, en zo werden ze snel invloedrijk in de Franstalige [jihadistische] gemeenschap.”
Volgens verschillende Franse Syriëgangers die naar Frankrijk zijn teruggekomen, klommen de broers op in de IS-gelederen en kregen ze de leiding over het Franse gedeelte van het officiële radiostation van IS, Al-Bayan, dat in 2016 door de Iraakse luchtmacht werd gebombardeerd en daarmee ophield te bestaan. De broers zouden daar het dagelijkse IS-nieuws hebben uitgezonden, compleet met verhalen over het martelaarschap en de aanvallen tegen ongelovigen. De broers werkten ook voor An-Nur, de Franstalige propagandadivisie van het mediabureau van IS, dat ook niet meer bestaat.
Hoewel de autoriteiten het erover eens zijn wat de rol van de broers binnen IS was, weten we niet veel over wat er allemaal gebeurde toen ze in Syrië waren. Wij gingen daarom in augustus 2021 naar Raqqa, de voormalige hoofdstad van IS, om te proberen te praten met mensen die de broers persoonlijk kenden. We combineerden de nieuwe informatie die we tijdens deze reis oprakelden met de informatie uit interviews die we eerder in 2019 op verschillende locaties in Syrië verkregen, zoals in de stad Baghuz, de laatste enclave van IS, waar we spraken met de vrouw van Jean-Michel, Dorothée Maquère, die op dat moment de stad probeerde te verlaten via een humanitaire corridor.
Toen we in Thakanah aankwamen, een zuidelijke woonwijk van Raqqa, rook het op straat naar de kip die dag en nacht wordt geserveerd in fastfoodrestaurant Al-Hadri. De plek is in de hele stad beroemd om de verscheidenheid van het menu: gebakken, gebraden of gepaneerd – je kunt er op alle manieren kip eten. Daarom trok het volgens eigenaar Mahmoud* tijdens de bezetting van de stad door IS veel westerlingen aan. Het restaurant was een van de weinige die destijds openbleven en werd daarom een soort officieus hoofdkwartier voor veel internationale jihadisten die in de stad woonden.
“Mijn kip deed hen denken aan het Westen,” zegt Mahmoud. “Ze snapten de Syrische munteenheid allemaal niet zo goed, dus gaven ze ons een stel biljetten, die wij voor hen telden.”
We gaan met een foto van Fabien Clain – gezwollen gezicht, duistere en indringende blik, een volle baard – door het restaurant. “Ik heb hem hier gezien,” zegt een van de stamgasten van Al-Hadri. “Ik zag hem bijna elke dag met een groep mannen, maar ik wist niet dat het Fransen waren, want ze waren gekleed als Pakistanen.” In 2015 was het eten bijna op in Raqqa, waardoor de prijzen enorm stegen. Niet veel mensen konden het zich veroorloven om bijna elke dag uit eten te gaan, wat wijst op de bevoorrechte positie van Fabien.
Hoewel de broers goed met wapens konden omgaan tegen de tijd dat ze in Raqqa aankwamen, zijn ze nooit naar de frontlinie gestuurd om te vechten. In plaats van met wapens te knallen, leidden Fabien en Jean-Michel de mediajihad. Toen we in 2019 Dorothée Maquère spraken, pochte ze tegen ons dat ze een “journalist” als man had, “die het nieuws brengt”. In die periode begonnen de broers ook samen te werken met de Franstalige cel die belast was met IS-operaties in het buitenland. In 2015 beraamde die cel de aanslagen in Parijs en voerde ze die uit.
Fabien verhuisde tot 2017 van de ene naar de andere plek. Jean-Michel woonde in een luxueus appartement in Al-Wadi Street in Raqqa. Volgens ons onderzoek en de gesprekken met mensen uit de buurt, wier namen we wegens hun veiligheid niet zullen noemen, behoorde het gebouw eerst toe aan een kinderarts, maar werd het gekraakt door IS. Tussen 2014 en 2017 woonden er veel Franse gezinnen. We gingen Jean-Michels appartement binnen: een grote plek met ruime slaapkamers, een goed uitgeruste keuken en een bubbelbad in de badkamer.
De eigenaar van een kruidenierszaakje in de buurt van het appartement bevestigde dat Jean-Michel vrij rijk was in vergelijking met het gemiddelde van de stad. Hij zei dat Jean-Michels vrouw Maquère vaak binnenkwam om dure chocolade en cosmetica te kopen. We spraken over de telefoon ook met drie Franse vrouwen die bij IS waren en nu op een locatie wonen die we niet kunnen vrijgeven. Zij omschreven Maquère als “IS for life”.
Zelfs toen de broers en hun gezinnen door de coalitietroepen onder leiding van de VS uit Raqqa waren verdreven, gaven ze zich niet over – zelfs niet toen IS ten onder ging. In 2019 zei Dorothée Maquère dat zij en haar gezin dat überhaupt nooit zouden overwegen. De broers namen in december 2018 een laatste audioboodschap op, die ze uitzonden vanuit Deir Ezzor, vlak bij de Iraakse grens, waar de laatste aanhangers van de terroristische organisatie zich hadden teruggetrokken. Daarna gingen ze in de tunnels van Baghuz wonen. Op 20 februari 2019 werd Fabien gedood door een luchtaanval en op 5 mei kwam Jean-Michel om het leven bij een dronestrike.
De vrouwen en kinderen van de gebroeders Clain worden nog steeds vastgehouden in kamp Roj, dat in het noordoosten van Syrië ligt en door de Koerden wordt bestuurd. De Franse overheid weigert hen te repatriëren. In het kamp verblijven overigens meer dan tweehonderd kinderen, verwekt door vermeende voormalige IS-leden met de Franse nationaliteit, voor wie de toekomst volstrekt onzeker is. Het is slechts een van de vele kwesties die nog niet zijn opgelost sinds de dood van de broers.
De aanslagen in Parijs veranderden ons beeld van de veiligheid in Europa voorgoed. Frankrijk herriep de noodtoestand in het land pas op 29 november 2017, twee jaar na de aanslagen, en pas nadat veel van de antiterrorismemaatregelen in wetten waren omgezet.
Frankrijk zal de komende maanden in de rechtszaak proberen te achterhalen hoe de commandostructuur precies in elkaar zat, om erachter te komen wie op welke manier voor de aanslagen verantwoordelijk was. Kroongetuige Salah Abdeslam, vermoedelijk het laatste nog levende lid van de cel die de aanslagen pleegde, heeft eerder deze maand voor het eerst zijn stilzwijgen doorbroken. En hoewel wat er in de rechtbank gebeurt misschien nooit alles zal ophelderen wat er die nacht precies gebeurde, zal het proces hopelijk enige genoegdoening verschaffen aan het land dat er nog steeds getraumatiseerd door is.
* De bronnen in dit artikel zijn geanonimiseerd wegens bezorgdheid om hun veiligheid. Hun identiteit is bekend bij de redactie van VICE Frankrijk.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Frankrijk. Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.
