De woonkamer van Sahar Shirzad is de afgelopen weken een soort ontmoetingsplaats geworden voor mensen die zich op de een of andere manier willen inzetten voor de mensen die in Iran tegen het regime protesteren. De kamer is er inmiddels op ingericht: er staan koffie en een thermoskan met thee op de salontafel, en kommetjes met stukken cake, dadels en chocola uit Zwitserland. “Dit is een goed activistenhuis,” zegt ze daar zelf over.
Als ik er binnenkom is ze samen met de Iraans-Nederlandse rapper en producer Kourosh Noshad Sharifi druk bezig met persberichten schrijven, over de demonstratie die ze aanstaande zondag organiseren op de Dam. Sahar nam vorig jaar samen met een groep andere Afghaanse jongeren onder de naam Azadi het initiatief voor een solidariteitsdemonstratie, toen de Taliban de macht greep in Afghanistan. Dit jaar vormde ze in reactie op de dood van Jina Mahsa Amini en de protestbeweging die daarop volgde met onder andere Kourosh, Meral Polat (bekend van onder andere De Luizenmoeder) en een aantal jonge Iraanse vrouwen het Azadi Collectief: een verzameling van tientallen overwegend jonge mensen met een Koerdische, Iraanse of Afghaanse achtergrond die met elkaar op willen komen voor mensenrechten en vrijheid.
Videos by VICE
Het collectief heeft concrete eisen, die zijn opgesteld in een manifest. Zo willen ze dat universiteiten zich nadrukkelijk uitspreken tegen het Iraanse regime en dat de internationale gemeenschap zich inzet om de bevolking in Iran, maar ook in Afghanistan en in de Koerdische gebieden te steunen. Ook roepen ze de Nederlandse Tweede Kamer en de EU op om vluchtelingen uit die regio ruimhartig op te vangen, om aan vervolgde meisjes en vrouwen humanitaire visa te verlenen en lhbtiq+-mensen die daar niet veilig zijn te beschermen.
Daarnaast vinden ze vooral ook steun bij elkaar, terwijl ze van een afstand moeten toezien hoe protesten in Iran met geweld worden neergeslagen, hoe jonge activisten worden vermoord en aanslagen op scholen in Afghanistan doorgaan. Sahar vertelt over een 26-jarige Iraanse conservatoriumstudent die drie weken geleden in Nederland aankwam. “Ze kan er niet van genieten dat ze hier is,” zegt Sahar. “Ze is in de rouw. Ik vroeg haar om te komen zingen bij de demonstratie, maar haar verdriet en de angst haar familie niet meer te kunnen zien zit te diep. Tegelijkertijd is ze enorm hoopvol. Ze heeft nog steeds contact met studenten die ze in Iran muziekles gaf, die nu de straat opgaan. Ze zegt dat ze nog nooit zo’n generatie heeft gezien, die zo hard aan het strijden is.”
VICE: Hoe kwam het Azadi-collectief van de grond?
Sahar: Het begon met een visie die ik kreeg toen ik aan het bidden was. Ik zag de Dam weer volstaan, maar dit keer voor Iran. We zijn lotsverbonden, en dat voelen we denk ik allemaal. Ik hoefde als initiatiefnemer alleen maar de mensen bij elkaar te brengen, en toen ging het vanzelf stromen. Wij dragen dit allemaal. Er is nu namelijk van alles aan de hand – de Koerdische regio’s worden aangevallen met raketten, er was een zelfmoordaanslag op een educatiecentrum in Kabul waar vrouwen een bijscholingscursus volgden, wat deel uitmaakt van een genocide op de Hazara’s, activisten worden gedood in de straten in Iran. Dat gaat dus om een hele regio waar mensen Farsi spreken en met onderdrukking te maken hebben. En toen dacht ik: al deze dingen zijn aan de hand, waarom de fuck zouden we dan apart dingen organiseren? Laten we het samen doen. Binnen no time zaten we met meer dan veertig man in een whatsappgroep.
We willen dat dit iets van de lange adem is, niet alleen een demo. Daarom hebben we het manifest opgesteld. En we kwamen tot de kern: vorig jaar organiseerden we ons onder de naam Azadi, vrijheid, en dat komt nu ook steeds weer terug. We moeten echt beseffen dat dit gaat om een historische beweging voor fundamentele mensenrechten, die door feministen wordt geleid. Er vindt daar al zo lang onderdrukking plaats, dat het gaat om vrijheid. Zo ingewikkeld is het niet. En daarom dus Azadi-collectief. Want Koerden, Iraniërs en Afghanen begrijpen dat het om azadi, vrijheid gaat.
Kourosh: Ik was ook enorm geraakt door wat er daar gebeurde. Ik kan door het activistische verleden van mijn vader en dingen die ik hier zelf heb gedaan niet terug naar Iran. Dus als er iets van beweging plaatsvindt ga ik vooraan staan, om op mijn eigen manier de stem van mensen die onderdrukt worden te laten horen. Zelf heb ik een solidariteitsevenement georganiseerd in Garage Noord, vorige week donderdag. Daar kwamen superveel mensen op af, wel vijfhonderd, het was heel erg druk. Daardoor besefte ik nog meer: dit is een bijzonder moment. En zo kwam ik ook met Sahar en het Azadi-collectief in contact.
Sahar: Veel Iraanse vrouwen kunnen zich niet uitspreken. Ik vind het zo tof dat ik dit nu samen met Kourosh kan oppakken. Wij zijn het verlengstuk van hun stem.
Waarom is het voor Iraniërs zo lastig om zichtbaar mee te doen?
Kourosh: Als je nu heel luid gaat zijn bij deze demonstratie, dan is de kans groot dat je heel veel gezeik gaat krijgen als je teruggaat naar Iran. En met gezeik bedoel ik: opgepakt worden, gemarteld worden. Dus voor sommigen is het heel gevaarlijk, vooral als je vaker naar Iran gaat. Dan is het logisch om je nu gedeisd te houden, uit angst. Dat is ook hoe ver de macht reikt van het regime. Ik kan niet naar de geboortestad van mijn moeder, er zijn familieleden die ik nooit in de ogen aan kan kijken. Eigenlijk is dat heel gek.
Sahar: Er is bijvoorbeeld een documentairemaker in onze beweging die vorig jaar in Afghanistan was om te filmen. Na de machtsovername van de Taliban is hij naar Iran geëvacueerd, en daar heeft hij acht maanden vastgezeten, omdat ze het hem daar heel moeilijk maakten. Hij is Afghaans en heeft een Nederlands paspoort, maar het lukte pas om Iran te verlaten toen hij door de organisatie van een filmfestival tot jurylid werd gemaakt. Maar zijn camera en andere filmspullen heeft hij daar moeten achterlaten. En zijn moeder woont daar. Hij kan dus ook niet op het podium staan, maar doet op de achtergrond van alles. Om maar te illustreren hoe ingewikkeld het is. Voor iemand anders geldt ook dat ze zieke familieleden heeft in Iran. Zij kan geen interviews geven, want ze wil de zekerheid dat ze naar hen terug kan, ook als de revolutie faalt. Die angsten zijn legitiem. Mensen in onze beweging hebben het geleefd.
Waar komt die solidariteit tussen Koerden, Afghanen en Iraniërs vandaan? Is die vanzelfsprekend?
Kourosh: Voor mij is die heel vanzelfsprekend. Vorig jaar waren er ook allemaal Iraniërs bij de demonstratie voor Afghanistan, veel daarvan moesten huilen. Ik ook. We zijn eigenlijk een grote groep, onze culturen zijn met elkaar verweven.
Sahar: Gekke vraag misschien, maar wat deed je toen huilen?
Kourosh: Dat kwam ook door de taal, die we delen. Een gemeenschappelijk taal werkt echt als een brug. Als je woorden hoort die belangrijk voor je zijn in je moedertaal, dan raakt je dat.
Dit is niet de eerste keer dat er grootschalig protest is in Iran. Is het deze keer anders?
Kourosh: Zeker. De aanleiding is anders. In 2009 werd er geprotesteerd vanwege de presidentsverkiezingen, in 2019 vanwege de verhoogde accijns op benzine die ineens drie keer zo duur werd. Nu is het de dood van Jina Amini die de druppel was – een vrouw die haar hijab niet goed om had. Dit gaat om de druk van de overheid op de mensen, het is nu teveel. En het feit dat zoveel jonge mensen en vooral vrouwen dit protest dragen is in mijn ogen een groot en belangrijk verschil. De vrouwen nemen de leiding, de mannen volgen en ondersteunen ze. Dat was bij eerdere protesten niet zo, dat is echt een feministische wind.
Sahar: Er is een mooi gezegde in het Farsi: “als we nu niet een eenheid vormen, dan gaan we er allemaal aan”. En die attitude zie je nu echt terug op straat. Dat zie je ook in de geschiedenis, van succesvolle massabewegingen die opstaan tegen een regime. Het idee: wat gaan ze doen als we állemaal naar buiten gaan – iedereen doodschieten? Ik denk dat de dood van Jina een ripple-effect teweeg heeft gebracht, de spanningen waren enorm hoog opgelopen.
Is dit ook een protest van een nieuwe generatie?
Sahar: Ja. Ik heb me ook een beetje verdiept in de spanningen die er daar waren, voorafgaand aan de dood van Jina. En eigenlijk zijn die hetzelfde als hier: er is woningnood, millenials en gen Z kunnen geen huis kopen, er zijn geen vaste contracten. Daar is het alleen honderd keer zo erg, want er is tegelijkertijd onderdrukking en de economie van Iran zit enorm ingewikkeld in elkaar. Er is veel corruptie, de machthebbers hebben zoveel geld. Er is daar eigenlijk geen beginnen aan een toekomst, tenzij je uit een rijke familie komt. Door die enorme corruptie is er een hele generatie die nergens heen kan met z’n talenten. Veel van hen zijn hoogopgeleid. Het is zo ver gekomen dat ouders tegen hun kinderen zeggen: ga het land uit, ga ergens anders heen, want hier is geen toekomst. Het westen doet graag alsof het alleen over de islam gaat, want dat is makkelijk. Maar het is zoveel groter dan een fucking hoofddoek.
Koroush: Als je kijkt naar de opperleider van Iran, Khamenei: die man heeft een net worth van misschien wel negentig miljard. Mensen in Iran zijn arm, de middenklasse heeft weinig geld. Maar Khamenei’s kinderen mogen vrijuit leven, studeren in het westen, die doen wat ze willen.
Sahar: Tegen de Russische machthebbers en hun kinderen zijn meteen sancties afgekondigd. Er zijn dus middelen, de internationale gemeenschap kan hier iets tegen doen. Door de oorlog in Oekraïne hebben we een heel heldere casus van hoe het wel kan. Die kinderen van Khamenei zijn ge-out op Instagram, er wordt nu wel aan naming en shaming gedaan. Zij lopen blij en vrij rond in L.A., terwijl kinderen in Iran sterven op straat.
Kourosh: Het is zo hypocriet en zo belachelijk. Sociale media speelt ook echt een rol bij deze revolutie, het brengt dit soort dingen in beeld.
Waarom is jullie demonstratie nodig?
Sahar: Er was een grote demonstratie op 8 oktober. Die was erg mooi, ik heb daar ook gesproken. Maar ik hoop dat onze demonstratie ook een andere energie gaat brengen. We willen iets organiseren voor de internetgeneratie, want zij dragen deze revolutie. Zij hebben ervoor gezorgd dat het de wereld in kwam. Je merkt dat er qua toon toch wel een kloof zit tussen ons en de oudere generatie. We mogen echt wel ergens voor staan, het hoeft niet gemoedelijk te blijven. Deze demonstratie is echt voor en door de diaspora: er komen geen politici of andere bondgenoten op het podium.
Kourosh: Mijn moeder zei me nog dat we wel politici moesten uitnodigen. De oudere generatie hecht daar veel waarde aan. Wij staan daar veel meer wantrouwig tegenover, wij zien dat er vooral mooie praatjes worden gehouden voor de bühne.
En waar dromen jullie van? Stel dat de revolutie slaagt?
Kourosh: Wow. Een best case-scenario. Dan zou ik gewoon muziek kunnen maken in Iran, op kunnen treden in Iran. Daar mensen kunnen aankijken, in vrijheid. Met mensen chillen en leven in de steden waar mijn ouders vandaan komen. Daar droom ik echt heel vaak over.
Sahar: Ja man. Gewoon door Iran reizen, het cultureel erfgoed daar bekijken, en in Afghanistan de mooiste natuur van de wereld zien, de wind daar door m’n haren voelen. Ik had het daar met mijn zusje over, zo van: stel dat deze revolutie lukt, en we daar zonder hoofddoek kunnen rondlopen. Die geur van heet cement ruiken als je daar aankomt, de aarde vastpakken. Daar kunnen dansen en zingen, zoals dat hier ook kan, de simpele dingen. [Sahar is even stil, zij en Kourosh raken allebei geëmotioneerd.] Het voelt echt alsof je een geliefde bent verloren. Het is liefdesverdriet. En nu met Iran is dat gevoel er weer.
