De Franse restaurateur die ieder schilderij wil redden

Voor restaurateur Aldo Peaucelle zijn er maar weinig gevallen echt hopeloos. In zijn grote, goed verlichte atelier in Lyon wijst hij naar een foto van een van zijn antieke schilderijen waarop het mystieke huwelijk van Sint Catharina te zien is. Het kunstwerk is overal gescheurd en gebarsten, en er zijn grote delen van de afbeelding afgebrokkeld. Het lijkt onmogelijk om te herstellen. “Oh dat is te doen,” zegt Peaucelle. “Het probleem is niet dat het niet haalbaar is; het is gewoon een kwestie van tijd. Ooit krijg ik het voor elkaar.”

Peaucelles liefde voor beschadigde dingen begon al vroeg. Toen hij twaalf was verzamelde hij oude en kapotte objecten om die vervolgens te repareren. “Het waren allerlei soorten spullen – van klokken en lederwaren tot sculpturen. Stukje bij beetje raakte ik geïnteresseerd in lijsten, en dat zorgde weer voor een interesse in schilderijen. Op mijn achttiende kocht ik met mijn eerste loon – dat ik verdiend had als museumbeveiliger – twee schilderijen. De doeken waren gescheurd en ik wilde ze laten restaureren, maar dat bleek te duur. Toen kocht ik een boek over het restaureren van schilderijen en deed het zelf. Het was een openbaring – ik vond het geweldig en besloot dat dit was wat ik met mijn leven wilde doen.”

Videos by VICE

Na een opleiding van vijf jaar vestigde hij zich in 1995 in Lyon, waar hij begon met het restaureren van schilderijen voor privéklanten. “De werken lagen meestal totaal in puin. Ik kwam bekend te staan als de restaurateur voor kunstwerken die niet meer te redden waren. Hoe lastiger het was, hoe uitdagender ik het vond.” Langzaam begon hij ook opdrachten te krijgen van musea, en tegenwoordig bestaat zijn klantenkring uit zowel privéverzamelaars als kunstinstellingen. “In Frankrijk hebben de meeste musea geen eigen restauratiewerkplaats, anders dan hele grote instellingen.” Wanneer een werk dat gerestaureerd moet worden het museum niet kan verlaten (zoals de Monet waar hij afgelopen jaar aan werkte en die een “klein fortuin” waard is), brengt hij zijn gereedschap mee naar het museum en maakt hij ter plekke een geïmproviseerde werkplaats.

Om de werking van zijn instrumenten te demonstreren, pakt Peaucelle een doek dat hij meeneemt naar de kleine opslagruimte achterin zijn atelier. “Stel dat je een klant zou zijn. Het eerste wat ik doe, nadat ik het werk met het blote oog geïnspecteerd heb, is het beschijnen met uv-licht.” Dit ultraviolette licht kan delen die overgeschilderd zijn of eerdere reparaties laten zien. Om de topografie van het oppervlak van het doek te inspecteren gaat hij terug naar de grote ruimte om het werk onder strijklicht te bekijken. Dit licht kan bijvoorbeeld wijzen op scheuren in de verf of ongelijk verdeelde druk in het doek. Een infraroodcamera staat opgesteld voor de volgende stap, namelijk het zoeken naar ondertekeningen, of aanwijzingen die duiden op veranderingen in de compositie.

Op de achterkant van het schilderij worden chirurgische instrumenten gebruikt om een scheur in het doek te maken

Wanneer hij eenmaal een idee heeft van wat voor vlees hij in de kuip heeft, zowel aan de oppervlakte als daarachter, kan hij verder gaan met de behandeling. De meest voorkomende gevallen, zo legt hij uit, kunnen worden ingedeeld in twee categorieën: problemen met de ondersteuning van het kunstwerk (zoals een kromgetrokken paneel of een gescheurd doek), en problemen met de verflaag (zoals vuiligheid en verfverlies). Een gescheurd doek vraagt om chirurgische instrumenten en precisie: de oorspronkelijke draden worden vanaf de achterkant een voor een opnieuw vastgemaakt en vastgezet met lijm. Aan de voorzijde worden de overgebleven gaten opgevuld met stopverf en opnieuw overgeschilderd. Als het kunstwerk te veel scheuren heeft kan een “verdubbelingstechniek” worden gebruikt, hiervoor wordt een totaal nieuwe laag canvas aangebracht om het geheel te verstevigen.

Om ons de indrukwekkende effecten van een simpele reiniging te laten zien, pakt Peaucelle een schilderij dat hij regelmatig gebruikt voor demonstraties. Met een wattenstaafje dat doordrenkt is met oplosmiddel verwijdert hij vuil dat zich jarenlang heeft kunnen ophopen op het doek – dit is meestal een mix van stof, keukenvet, sigarettenrook en uitlaatgassen. Het resultaat is spectaculair: binnen enkele minuten zijn gebieden die donker en vergeeld waren opeens weer wit en helder.

Wanneer het oppervlak weer schoon is, wordt er een oplosmiddel gebruikt om de vernislaag te verwijderen. Dit is het lastige gedeelte, want één veeg teveel kan al snel een deel van het schilderij uitwissen. “Je moet gewoon extreem langzaam te werk gaan,” zegt hij. Naast hem werken twee assistenten stilletjes andere schilderijen bij, ze vullen delen waar verf verloren is gegaan in met een mengsel van vernis en pigmenten.

“Ik werk niet veel schilderijen meer bij,” geeft Peaucelle toe. “Ik ben veel te perfectionistisch; Ik weet niet wanneer ik moet ophouden.” Op de vraag of er ooit een schilderij was dat niet meer te redden was maakt hij duidelijk dat dat niet zijn stijl is: “Er is voor ieder probleem een oplossing.”

Een schilderij dat gerestaureerd is door Peaucelle, voor en na behandeling