De eerste mooie lentedag was overal voelbaar in het centrum van Brussel. Mensen lazen een boek in de zon, kinderen aten ijsjes, toeristen namen selfies met Manneken Pis, en een blanke vrouw in blackface vroeg aan iedereen of ze wat geld in haar zwarte babypopje wilden stoppen.
De vrouw maakt deel uit van de ‘Noirauds’, of ‘Zwarten’ van Brussel. Dat is een vereniging die elk jaar allerlei benefieten organiseert om geld in te zamelen voor kinderen in nood. Daar hadden ze het bij kunnen laten, en dan waren ze gewoon een vereniging geweest van lieve mensen die minderbedeelden onder hun hoede nemen.
Maar de wereld is geen ponykamp, en jammer genoeg hangt voor de Noirauds liefdadigheid onlosmakelijk samen met het zwart schminken van je eigen gezicht. Dat doen ze al sinds 1876, toen enkele mannen uit de rijke burgerij anoniem wilden blijven terwijl ze geld inzamelden om een crèche te redden van het bankroet.
Manneken Pis, verkleed als Noiraud. Alle foto’s door de auteur
Voor de Noirauds is de tweede zaterdag van maart het hoogtepunt van het jaar, want dan kunnen ze aan heel Brussel laten zien hoe mooi ze eruitzien in blackface. Vergezeld van een fanfare lopen ze door de straten met hun rolkragen, losse broeken, witte hoge hoeden, speren met zwarte hoofden erop gespietst en zwarte babypopjes die dienen als collectebus. Zelfs Manneken Pis wordt voor de gelegenheid verkleed als Noiraud. Hem kan je dat nog vergeven, want hij is een kind van zes en bovendien gemaakt van brons. Maar horen volwassen mensen niet te weten dat het nogal ongepast is om je niet alleen te verkleden in een karikatuur van een andere cultuur, maar daar dan ook nog eens mee te pronken als een racistische pauw?
Videos by VICE
Ik vroeg Jean-François Simon, huidig voorzitter van de Noirauds, waar hij in godsnaam mee bezig is.
“Dat is een reactie die we wel vaker horen,” zegt Simon. “Vandaag was er nog een koppel dat ons zag lopen en riep: ‘Het is schandalig wat jullie doen.’ Dat is natuurlijk niet fijn om te horen, we doen het alleen maar om te helpen. Meestal weten mensen ook helemaal niet waarom we dit doen. Zij zien natuurlijk alleen maar wat zwartgeschminkte mensen. Als we hen dan uitleggen dat het een oude traditie is, en dat we geld ophalen voor het goede doel, begrijpen ze het meestal wel, en moedigen ze ons zelfs aan. Wat we ook wel eens horen zijn dingen als: ‘In de VS is het verboden om blackface te dragen.’ Ja, goed, maar daar schiet de politie zwarte mensen wel voor het minste neer.”
Jean-François Simon, voorzitter van de Noirauds
Simon kan zich niet vinden in het verwijt dat de optochten die hij en zijn zwartgeschminkte vrienden houden wat ongevoelig of zelfs racistisch kunnen overkomen, vooral op de vele van oorsprong Afrikaanse inwoners van Brussel.” Het is helemaal niet racistisch. We dragen dat kostuum al sinds het begin, in 1876,” stelt hij. “Enkele mannen uit de goede burgerij wilden toen een crèche die het financieel moeilijk had redden,” legt hij uit. “Toen ze geld gingen inzamelen bij de plaatselijke restaurants kwamen ze vaak met lege handen terug, omdat die restauranthouders hen kenden. Ze besloten hun gezicht zwart te schminken en een kostuum aan te trekken, zodat ze anoniem te werk konden gaan. Het heeft niks met Afrika te maken.”
Dat laatste is moeilijk te geloven. Zo spreekt de pagina van de Noirauds op de officiële website van de stad Brussel zelf over Afrikaanse invloeden. “In die tijd sprak de ontdekking en de verkenning van de Afrikaanse landen tot de verbeelding. Het leek dus ideaal om zich te verkleden als ‘Afrikaanse edelman,” is op die website te lezen. Daarnaast heet de vereniging van de Noirauds sinds 1959 ‘Conservatoire Africaine’.
Volgens Simon moet dat in de tijdsgeest gezien worden. “Aan het einde van de negentiende eeuw begon Europa Afrika te koloniseren, en dat nieuwe continent sprak natuurlijk tot de verbeelding. Het was allemaal nogal exotisch en mysterieus. Die mannen hadden een kostuum nodig, dus verkleedden ze zich als ‘Afrikaanse edelmannen.’ Die traditie hebben we behouden, en nu halen we jaarlijks zo’n 50.000 euro op voor kinderen in nood.”
Volgens de voorzitter kunnen de Noirauds haast niet anders dan hun gezicht zwart blijven schminken. “We zijn nu een gevestigde waarde. We hoeven nog maar een café binnen te wandelen of de mensen zitten al met hun geld klaar,” zegt hij. “Ze herkennen ons. Verder zie ik het probleem ook helemaal niet. Goed, we gebruiken hun kleur en hun naam, maar we doen er wel iets moois mee.”
Daar is Andrew Stroehlein het bepaald niet mee eens. Stroehlein is een Amerikaanse journalist die in Brussel woont. Hij werkt bij de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch als European Media Director. “Het is een overduidelijk racistische traditie,” zegt hij. Stroehlein omschreef de Sinterklaasperiode eerder als ‘het racistische chocoladeseizoen’ en liet zijn verontwaardiging op Twitter blijken toen voormalig minister van Buitenlandse zaken Didier Reynders twee jaar geleden meeliep met de Noirauds. “Het is erg aanstootgevend. Iets uit de late negentiende eeuw, wat tegenwoordig niet meer werkt.”
Dat de traditie van de Noirauds al sinds de negentiende eeuw bestaat vindt Stroehlein geen sterk argument om er nu nog mee door te gaan. “‘We hebben het altijd al zo gedaan’ is een slecht excuus voor wat dan ook. Slavernij was ook een traditie. Sommige mensen zijn terughoudend als het aankomt op meegaan met je tijd. Ze missen wat introspectie. Als ze een stapje opzij konden zetten, zouden ze misschien zien hoe verkeerd het is om je medeburgers op deze manier belachelijk te maken.”
Het verweer van de Noirauds dat hun verkleedpartijen helemaal niet racistisch zijn, maar alleen uit liefdadigheid bestaan, gaat er bij Stroehlein ook niet in. “Je kan je niet in zo’n belachelijke karikatuur verkleden, en dan zeggen dat het niet racistisch is,” meent hij. “Ze dragen niet alleen de blackface, maar ze lopen rond met speren waarop zwarte hoofden zijn gespietst, en vragen om geld te stoppen in een zwarte babypop. Het is heel beledigend.”
Zo’n beledigende traditie is volgens Stroehlein niet alleen vervelend, maar kan ook gevaarlijk zijn. “Altijd wanneer een groep in een samenleving de cultuur van een andere groep in die samenleving zo openlijk in het belachelijke trekt, kan dat problemen opleveren,” zegt hij. “Je moet jezelf in de positie stellen van de groep die wordt beledigd. Willen we echt in een samenleving wonen waar de ene groep de andere zo kan uitlachen zonder dat gevolgen heeft?”
Toch ziet Stroehlein niets in een verbod op de Noirauds. “Ik denk niet dat een juridische oplossing het antwoord is. Dat kan het zelfs erger maken. De beste manier is dat mensen die het doen, zelf beseffen dat ze verkeerd bezig zijn. We moeten erover praten en ertegen protesteren, en hopelijk komen ze ooit tot inkeer.”
Zover lijkt het ondertussen nog lang niet, als het aan Jean-François Simon ligt althans. Op de vraag of de Noirauds van plan zijn om ooit te stoppen, antwoord hij: “Zolang ze ons niet illegaal maken, zullen de Noirauds blijven bestaan.”
Bekijk hieronder foto’s van de optocht die de Noirauds vorige week in Brussel hielden.
