IJsmummie Ötzi als hoofdpersonage in The Hunger Games en The L-Word

Ötzi, de oudste ijsmummie van Europa, heeft wetenschappers sinds zijn vondst in 1991 voortdurend weten te verwonderen. Hij was lactose-intolerant, at steenbokvlees en pap, was zeer waarschijnlijk een socialite en zijn fashion was onversneden avant-la-lettre: hij droeg een geraffineerde berenmuts, een koperen bijl, materialen van tien verschillende soorten hout en had 61 tatoeages op zijn lijf. Afgelopen maand stond Ötzi wederom in de wetenschappelijke schijnwerpers. Zijn haardos bleek minder wild dan gedacht, en zijn huid donkerder. 

Archeoloog David Fontijn vertelt aan NRC hoe hij telkens weer dolle pret beleeft aan Ötzi: “Als ik dan al die spullen en kleren van Ötzi zie, ben ik echt diep onder de indruk, zo ingenieus, zo verfijnd! Ongekend. Deze ijsmummie is het Pompeï van ons vakgebied, de Toetanchamon van de Koper- en Bronstijd.” 

Niet alleen wetenschappers zijn al jarenlang onverminderd betoverd door Ötzi, zo ook Brad Pitt (die een tatoeage van de mummie draagt op zijn onderarm) en de Nederlandse kunstenaar Levi van Gelder. 

Levi maakte, in samenwerking met kostuumontwerper Leila El Alaoui, een performance waarin hij Ötzi transformeert naar Ötza, een hedendaagse ijsmummie en freelance schrijver met maar één doel: haar fanfictie delen met het grote publiek. Ötza (gespeeld door Levi zelf) leest in haar performance voor vanuit haar mancave, en vertelt verhalen over hoe ze zichzelf als mummie beweegt door de werelden van The L-Word, The Hunger Games, Dance Moms en Sex and the City – series waar Levi een diep fanschap voor koestert. Levi en Leila stonden met hun voorstelling al eerder in De School, Perdu en Het Rijksmuseum in Amsterdam. 

VICE: Ha Levi, waarom Ötzi?
Levi van Gelder: Ik heb historische artefacten altijd al fascinerend gevonden. Vooral de tegenstelling tussen de zeldzaamheid van zo’n uniek, waardevol voorwerp, en hoe reproducties ervan overal worden verspreid. Het lijf van Ötzi ligt bijvoorbeeld in een museum in Noord-Italië, er zijn maar een handjevol mensen op de wereld die het daadwerkelijke lichaam hebben gezien. 

Maar iedereen weet van Ötzi door zijn afbeelding, of interpretaties van hoe hij eruitzag. Het netwerk van representaties is dus groter en relevanter geworden dan Ötzi zelf. En dat gebeurt ook met zijn verhaal.

Hoe dan?
In dat museum was ik verbaasd over hóe Ötzi tentoongesteld wordt: het lichaam is geplaatst in een koelcel. In de gigantische metalen muur daarvan is een klein gecondenseerd raam. Als je daar doorheen kijkt zie je hem liggen, totaal geïsoleerd, opgesloten. Heel klinisch allemaal, waarmee, denk ik, een soort wetenschappelijke objectiviteit gesuggereerd wordt.

Nadat je het lichaam hebt gezien, krijg je in een andere ruimte een wassenbeeld-reproductie van Ötzi te zien, die precies lijkt op Wim Hof. Ook op alle merchandise van het museum staat alleen de Wim Hof-representatie afgebeeld. Het hele verhaal eromheen is doordrenkt van het mannelijke ideaalbeeld en hartstikke speculatief: een stoere, gespierde witte mannenman met lange baard, een outcast, een verstoten held, de wereld is tegen hem gekeerd. Hij is vermoord in het harnas hoog op de berg, met de pijlpunten nog in zijn rug. 

Het verhaal van de tragische mannelijke held, zoals we die kennen uit films en mythes.
Ja, met dat uitgangspunt is mijn fantasie gaan leven. Want er is helemaal niet genoeg wetenschappelijke data om er een verhaal zoals de film The Revenant van te maken. 

Jij wilde het verhaal omdraaien?
Er is in de jaren negentig een 1 april-grap gemaakt door een Oostenrijks queermagazine. In een artikel beschreven ze hoe wetenschappers sperma hadden gevonden rond de anus van Ötzi. Dat werd als serieus opgepikt door andere media en was heel controversieel, het idee dat Ötzi zich zou kunnen hebben gemengd in homoseksuele activiteiten. Juist omdat-ie zo'n symbool is voor de oorsprong van mannelijkheid. Ik dacht: ik wil dat narratief over Ötzi verder bevragen, en zijn verhaal opnieuw vertellen in drag, als Ötza. 

En als Ötza draag je fanfictie-verhalen voor. Ze plaatst zichzelf als hoofdpersonage in verschillende bekende televisieseries.
In de coronacrisis ben ik fanfictie gaan schrijven over Ötza. Ik was religieus The L-word aan het kijken, en toen ben ik heel simpel begonnen: Ötza komt The Planet (het café waar de personages in The L-word samenkomen, red.) binnenlopen, en bestelt een South Tyrolean Piss Water, een cocktail. Dan komt ze Shane tegen, en Ötza denkt: ben ik geïnteresseerd in Shane? Is Shane hot, of is Shane mijn enemy? Het is geschreven alsof Ötza the new hot girl in town is. 

Ik beschrijf hoe dauwdruppels glinsteren op haar lange benen door het ijsdrogen. Ik beschrijf de Jimmy Choo’s die ze draagt en de minirok die ze aan heeft. Daar had ik zoveel plezier mee, ook om mijn eigen verlangens, interesses en queer identiteit erin te schrijven. Ötza is namelijk soms ook gewoon een freelancer in Amsterdam die het stimuleringsfonds aanvraagt en drie keer afgewezen wordt. 

Uiteindelijk is Ötza een extreme representatie van mannelijkheid en van vrouwelijkheid. Ze zit vast in die representaties. Ze wil haar eigen verhaal vertellen, maar in de voorstelling lukt dat telkens niet. Ötzi zit eigenlijk ook voor altijd vast in een koelcel, en ook zijn representatie als mummie en Wim Hof hebben wij voor hem bepaald. Misschien is hij daar wel totaal niet gelukkig mee. Als Ötza niet hoeft op te treden, dan zit ze in een koelcel fanfictie te schrijven. Dat is haar manier om, anders dan Ötzi, toch de realiteit te kunnen ontvluchten, en haar eigen verhaal te vertellen. 

Vanaf 15 september staat Ötza in Mutter Amsterdam, met haar solotentoonstelling “Ötza, Ontologically Speaking”. Tot 27 september kan je Ötza helpen met het ontwerp voor haar nieuwe minirok. 20 oktober staat Ötza met haar fanfictie-performance in Tempel tijdens ADE, en op 27 oktober bij W139 hosts… in de Warmoesstraat in Amsterdam.