De hiphop-platenzaak die werd gerund door undercoveragenten

De toen nog 20-jarige Angolese Chinhemba – die nog nooit eerder bij de media verhaal heeft gedaan over zijn ervaringen – was de lolbroek van zijn vriendengroep. “Ik ben altijd de gozer geweest die mensen aan het lachen maakt, waar ik ook kom,” zegt hij. Volgens hem kwam dat deels door zijn accent, dat nu veel minder sterk is. Hij droomde ervan om in de muziekindustrie te werken. Terwijl hij naar zijn vriend luisterde bedacht hij zich dat Boombox hem misschien wel kon helpen met die droom.  

“Het was fijn om te zien dat er een lokale studio was,” zegt Chinhemba. “Het was in die tijd echt onmogelijk om een plaat te maken. Alleen al een studio binnenkomen was ontzettend duur.” 

Hij maakte kennis met het personeel in de winkel: Amanda bij de receptie, Fish, de manager, en daarnaast Tyrone en Dee. “Ik probeerde m’n vrienden aan te sporen met ‘we moeten opgroeien, we moeten grote dingen bereiken’,” zegt Chinhemba. “Ik praatte met Tyrone over hoe ik m’n gemeenschap wil helpen, hoe ik criminaliteit wil tegengaan. Ik wil grote dingen doen. Dat gesprek had ik met die gozer.” 

De muzikale kennis van het personeel mag dan wel echt zijn geweest, maar hun identiteiten waren dat allesbehalve. Ze waren undecoveragenten, en hun namen waren pseudoniemen die de agenten hadden aangenomen om hun identiteit te beschermen. Ze waren in dienst van de Metropolitan Police (de politie van Groot-Londen), en waren werkzaam in Operatie Peyzac, een missie van een half miljoen pond bedoeld om wapencriminaliteit en toenemend geweld in het gebied in de hand te houden. 

In 2008 overleden er tussen januari en juni vijf jonge mensen in Enfield: Henry Bolombi (17), Louis Boduka (18), Iyke Nmezu (16), Bakari Davis (24), en Melvin Bryan (18). 

“De gemeenschap trok uit wanhoop bij wetshandhavingsinstanties aan de bel om de dramatische toename van ernstige criminaliteit en moorden tegen te gaan en om de gemeenschap weer een veilige leefomgeving te maken voor diens inwoners,” leest Heidi Stonecliffe, een van de strafrechtadvocaten in de Boombox-zaak, voor uit haar veroordelingsnotities. Uiteindelijk werden er 35 mannen schuldig bevonden voor hun betrokkenheid bij de operatie. Deze mannen waren overwegend zwart, tussen de 16 en 41, en werden veroordeeld voor misdrijven zoals drugshandel, wapensmokkel en samenzwering om vuurwapens te verstrekken. 

Fish, een oudere zwarte man met dreadlocks, speelde zijn rol goed. Hij en de andere drie leden kregen training over het soort muziek waar de winkel in handelde en over hoe de zaak gerund moest worden. “Als de undercoveragenten zouden zijn ontdekt, zou er geen gesprek zijn geweest met een van de beklaagden a la ‘kijk, we denken dat je een agent zou kunnen zijn.’ Er zou geen sprake zijn geweest van ondervragingen, maar wel van ernstig geweld, en zo zit het gewoon,” zegt Stonecliffe, terugkijkend naar de zaak die nu bijna 15 jaar oud is. 

Stonecliffe vertelt ook dat, aangezien undercoveragenten een goed getraind “herbruikbaar hulpmiddel zijn, er altijd maatregelen worden genomen om te verzekeren dat hun identiteit wordt beschermd. “Ze leven met het risico van wraakzuchtige aanvallen, terugslagen, en eventueel gevaar voor hun familie. En als hun identiteiten bekend worden, kunnen we ze niet nog een keer gebruiken.” 

Fish in het bijzonder werd hoog geprezen, hoewel Stonecliffe aan VICE vertelt dat de undercoveragenten die aan Boombox werkten “waarschijnlijk de beste” waren waar ze ooit mee had gewerkt. 

“De agenten probeerden zichzelf neer te zetten als figuren die ongespecificeerde criminele connecties hadden om te infiltreren bij relevante personen om zo bewijs te verzamelen over hoe belangrijk hun rol binnen het criminele circuit was,” zegt Abbas Nawrozzadeh, een senior consultant advocaat bij Eldwick Law. “Dit was een van de grootste undercoveroperaties in Londen in de laatste paar jaar.”

Nawrozzadeh verdedigde een 19-jarige zwarte man zonder eerdere veroordelingen die in de operatie verstrikt raakte. “Onze client keek net als veel van de andere beklaagden op naar de undercoveragenten als ‘ouderen’ – ervaren en gerenommeerde figuren, ook wat betreft criminele verbanden en muziekproducers die hen beroemd zouden kunnen maken.”

Chinhemba werd op een avond plotseling gebeld door Tyrone, die naar Chinhemba’s werkzaamheden vroeg. “Ik dacht er natuurlijk niets van, ik dacht niet dat deze gozer een agent zou kunnen zijn. Ons gesprek ging voornamelijk over muziek. Ik probeerde ervoor te zorgen dat hij me de muziekindustrie in kon krijgen. Ik dacht dat hij me misschien ergens een plek kon geven. Daar zaten mijn gedachten. Ik had nooit gedacht dat deze gozer ons in de val wilde lokken,” zegt hij. 

Op een dag toen Chinhemba bij Boombox was stapte Tyrone op hem af met het nieuws dat een van zijn vrienden uit Ierland langs zou komen; volgens Tyrone was hij een prima kerel, maar hij was ook drugsverslaafd en hij zou wat heroïne nodig hebben. Zou Chinhemba hem daarmee  kunnen helpen?

Chinhemba legde toen contact met een kennis waarvan hij wist dat die heroïne dealde. “Volgens mij was het 5 gram,” herinnert hij zich. “Het was 75 pond, dus dat gaf ik aan hem. Het was helemaal achterin de winkel waar ook camera’s waren. Waarschijnlijk zagen ze de auto van de dealer, ze hadden die ook kunnen nagaan en hun ding kunnen doen en mij er niet bij hoeven betrekken.” 

“Ik was de tussenpersoon,” zegt Chinhemba. “Zo lokten ze ons in de val. Ze lieten ons een misdrijf plegen – maar ze zagen ons helemaal geen misdrijf plegen. Ik vind het een totaal misbruik van de wet.”

“Ze dachten er niet aan om te zeggen, weet je wel, deze gozer, als we hem helpen dan blijft hij misschien wel op het goede pad. De agenten hadden kunnen zien wie de echte drugsdealer is, en wie daar is uit kwetsbaarheid, omdat hij geen plek heeft om te wonen, omdat hij bescherming zoekt.” Hij voegt toe dat ze wisten dat hij recent uit Angola was gekomen. Chinhemba was niet dakloos, maar volgens hem waren anderen die in de operatie verstrikt raakten dat wel.  

Later dat jaar kwam Chinhemba door een fraudezaak in de problemen met de politie en heeft hij zeven maanden vastgezeten. Hij kwam in april 2010 uit de gevangenis, en ontdekte dat er een inval was gepleegd in de woning waar hij verbleef. Eén week daarvoor, op de ochtend van 21 april, hebben 632 agenten simultane invallen gepleegd op 35 adressen verspreid over Noord- en Oost-Londen en Leeds. Daarbij werden naast voorraden wapens en drugs ook zwaarden, messen, een verdovingsgeweer en CS-gas (een vorm van traangas) gevonden. 

Chinhemba bleef niet wachten tot de politie hem zou vinden en gaf zichzelf aan; die avond liep hij het Islington politiebureau binnen. Hij meldde zich bij de receptie en werd door twee agenten meegenomen voor een verhoor. Ze vertelden hem alles over Operatie Peyzac en probeerden hem te overtuigen om namen van mensen die hij kende prijs te geven. “Ik moest lachen,” zegt Chinhemba. “Ik kon het niet geloven.”

“Ze zeiden: ‘We weten dat je geen drugsdealer bent. Vertel ons gewoon de namen en we zullen de rechter berichten, dan krijg je alleen een tik op de vingers. ’Ik kan niet zomaar even een getuigenis afleggen en dan zomaar lekker terug naar de buurt gaan. Mensen zien me dan als verrader, ik word lekgestoken zodra ik terug kom. Ben je gek?”

Chinhemba besloot om niets te verklappen. De agenten arresteerden hem voor de heroïnedeal en klaagden hem aan voor het distribueren van drugs aan een undercoveragent. Hij werd samen met de andere mannen in hechtenis gezet in de Pentonville-gevangenis. 

“Mijn advocaat zei: “Kijk, er is niet veel wat je nu kunt doen. Of je bekent schuld of je krijgt een rechtszaak en dan krijg je misschien een zwaardere straf.’ Onder die voorwaarden heb ik maar schuld bekend. Ik kreeg drie jaar celstraf.” 

Nawrozzadeh legt uit: “De verdediging luidde dat de undercoveragenten de beklaagde hadden uitgelokt en hem er onder dreiging toe hadden aangezet om deze misdrijven te begaan. Namens de verdediging werd ook het oordeel ingediend dat de beklaagde werd gedwongen om misdrijven te plegen die hij zonder druk van de agenten niet zou hebben gepleegd.”

“Deze misdrijven waren in feite gefabriceerd door de politie. Er werden oudere zwarte undercoveragenten ingezet en het oordeel werd ingediend dat de politie de beklaagde – samen met andere jongeren uit de buurt – wilde criminaliseren, in plaats van dat ze bewijs verzamelden voor misdaden waar de beklaagde reeds bij betrokken was, of die hij van plan was te begaan,” voegt hij toe. 

“De aansporingen en bedreigingen,” zegt Nawrozzadeh, “kwamen onder andere in de vorm van regelmatig gebruik van de opnamestudio, gratis sigaretten en drank, gratis opwaarderingen van zijn beltegoed, het verschaffen van cannabis aan de beklaagde en de toestemming aan hem en anderen om in de winkel te roken, en de belofte voor vooruitgang in diens muzikale carrière.” 

Maar daar bemoeide de rechter zich niet mee. Stonecliffe zegt dat de rechter deze acties als onderdeel van de relatie zag die werd opgebouwd tussen de undercoveragent en de beklaagde, en dat de aansporingen wel zeker een poging van Fish waren om de beklaagde niet nog meer misdrijven te laten plegen. “Als de beklaagde zei dat hij een paar schoenen ging stelen, dan zou de hij de undercoveragent, in zijn rol als Fish, zeggen: ‘Nee, dat ga je niet doen. Hier is 20 pond, ga daar maar schoenen mee kopen’,” legt Stonecliffe uit. 

Chinhemba is er duidelijk over dat het voelde alsof hij en de andere beklaagden erin waren gelokt. “Ik snap dat dat argument naar voren werd gebracht en ik heb het toen ook gehoord, maar als ik heel eerlijk ben was het niet erg geloofwaardig,” zegt Stonecliffe. 

“Uitlokking is best wel hoog gegrepen. Daarom aarzelde het beroepshof ook niet om te zeggen dat dit geen uitlokking was. Alle beklaagden deden er vrijwillig aan mee.” 

De rechter heeft uiteindelijk bepaald dat “de politie niet te ver is gegaan, maar juist enthousiasme en betrokkenheid vertoonde bij het onderzoeken van misdaden,” zegt Nawrozzadeh. De undercoveragenten kregen ook Judges’ Commendations, oftewel speciale lof voor uitmuntend politiewerk. “Operatie Peyzac wordt gezien als een van de meest innovatieve en succesvolle undercoveroperaties die door de Londense politie zijn uitgevoerd,” aldus Detective Hoofdinspecteur Paul Harwood, die de operatie leidde. 

“Mijn cliënt,” zegt Nawrozzadeh, “was een amateurrapper en rapte net als miljoenen andere jonge mannen regelmatig over geld, vrouwen, drugs en wapens. In werkelijkheid waren zijn teksten volledig fictief; hij had geen geld, werd niet omringd door ‘bitches’ en hij heeft nog nooit een vuurwapen vastgehouden.” 

“Er was een hoop kritiek op de politie vanuit de gemeenschappen van kleur (de niet-witte minderheden van de gemeenschap); die waren bezorgd dat de politie criminaliteit creëerde – etnische profilering en criminalisering van jonge zwarte mannen die niet bij criminaliteit betrokken waren buiten datgene waar ze door ze undercoveragenten aan zijn blootgesteld,” voegt hij toe. 

Van de 35 individuën die bij operatie Peyzac werden gearresteerd zijn er 30 door de politie en de populaire pers geïdentificeerd als bendeleden. Die term werd ook bij de rechtszaak gebruikt. Een andere beklaagde, die niet bij naam genoemd wilde worden, vertelt echter aan VICE dat hoewel sommigen van hen hun medebeklaagden herkenden, het grootste deel betwistte dat er ‘bendes’ waren betrokken bij dergelijke activiteiten. Toen er naar zijn betrokkenheid met bendes werd gevraagd zei Chinhemba dat hij zich niet bewust was van wat een bende is. “Ik was gewoon nog iemand die in de Britse maatschappij probeerde te integreren, en ik woonde in een voornamelijk zwarte omgeving,” zegt hij. 

In 1998 startte de Londense politie Operatie Trident. In 2001 richtte de politie in Manchester de Manchester Action Against Guns and Gangs-beweging (Manchester Actie Tegen Wapens en Bendes, afgekort MAAGGs) op. Dergelijke politie- en strafrechtteams (‘wapen’- en ‘bende’-eenheden) werden gevormd naar aanleiding van de opkomst en groei van Amerikaans-esque bendes in Engeland, gekenmerkt door crimineel gedrag met vuurwapens en messen en de pleging van ernstige geweldsmisdrijven. In de twintig jaar die daarop volgden is er nog meer beleid ingevoerd om de vermeende groei van het aantal bendes in Engeland tegen te gaan, maar het lijkt erop dat die maar weinig belangrijk effect hebben gehad. 

“In het tijdperk van bezuinigingen is er 10 miljoen pond aan belastinggeld verspild aan initiatieven die niet duidelijk zijn omschreven of geëvalueerd,” zeggen onderzoekers Junjo Medina en Jon Shute, respectievelijk senior docenten bij het Centrum voor Criminologisch en Socio-Legaal Onderzoek en in het Departement van Criminologie, beiden aan de Universiteit van Manchester. “Er gaan grandioze succesverhalen rond zonder enige notie van bewijs of begrip of prestatie.” Hoewel Operatie Peyzac geen Trident-operatie was, wordt de doeltreffendheid van dergelijke operaties in het tegengaan van georganiseerde- en bende-criminaliteit toch in twijfel getrokken. 

Er lijken geen Britse studies te zijn over hoe effectief undercoveroperaties nou eigenlijk zijn; noch is er veel analyse over wat de economische en psychologische kosten zijn – zowel voor politieagenten als voor degenen die erin verstrikt raken. Hoewel het aantal gearresteerden bij de Boombox-operatie indrukwekkend is, is er maar weinig publiekelijk beschikbare informatie over de invloed van de operatie op criminaliteit in de buurt. De krant Mail rapporteerde in 2011 echter dat “het niveau van zware geweldpleging in de 12 maanden na half oktober 2009 in die gebieden (Upper Edmonton, Edmonton Green en Lower Edmonton, drie voorsteden in de buurt van de winkel) respectievelijk met 6,9 procent, 34,5 procent en 45 procent is gedaald”. 

Maar een onderzoek uit 2007, gefinancierd door het Amerikaanse ministerie van Jusititie, bekritiseerde het gebruik van undercoveroperaties door de politie; ze zouden de criminaliteit niet of maar voor korte tijd – drie maanden tot een jaar – verminderen. “Ze zijn hooguit een lapmiddel,” en in het ergste geval een flinke verspilling van publieke- en politiehulpmiddelen, die “het gebruik van andere, meer effectieve probleemoplossende technieken verhindert.”

De laatste tien jaar zijn undercoveroperaties nog meer onder vuur komen liggen door een aantal publieke schandalen, met name toen er werd bekendgemaakt dat undercoveragenten romantische relaties aan waren gegaan met leden van de groepen die ze infiltreerden; in sommige gevallen werden daar ook kinderen bij verwekt. In 2015 richtte toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Theresa May de Undercover Police Inquiry op om een reeks aantijgingen te onderzoeken die volgens haar neerkwamen op bewijs van “historische mislukkingen”. 

Undercover politie-operaties worden beheerst door de Regulation of Investigatory Powers Act 2000 (Regulering van Onderzoeksmachtenwet, afgekort RIPA). De Code of Practice on Covert Human Intelligence Sources (Gedragscode omtrent Geheime Menselijke Inlichtingsbronnen, afgekort CHIS) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, die onder de eerder genoemde wet is geschreven, geeft gedetailleerde uitleg over wat undercoveragenten wel en niet mogen doen wanneer ze worden ingezet. Naast de RIPA worden undercoveroperaties ook bestuurd door een aantal andere wetgevingen, zoals de Human Rights Act 1998, de Police and Criminal Evidence Act 1984 and the Prosecution of Offenders Act 1985. Politieagenten moeten zich ook aan de nationale gedragscode voor undercoveragenten houden, die is ontwikkeld door de National Undercover Working Group en het College of Policing (beroepsorganisaties die zich bezighouden met de regulering en verbetering van (undercover) politiewerk).

Ondanks dat er een stevig kader van wettelijke regulatie bestaat, is het onwaarschijnlijk dat undercoveragenten voor hun acties worden veroordeeld als die acties binnen het toepassingsgebied van hun undercoverrol liggen. 

“Undercover politiewerk heeft zich met de tijd moeten veranderen en aanpassen aan een behoorlijk uitdagende omgeving. Maar het is nog steeds effectief,” zegt Richard Carr, voormalig hoofdinspecteur van de politie in Merseyside (Noordwest-Engeland) en docent aan het Liverpool Centrum voor Geavanceerde Politiestudies. “Ik denk dat undercover politiewerk een essentieel onderdeel van algemeen politiewerk is. Maar het moet ethisch en proportioneel worden uitgevoerd. Je moet je aan de regels houden. Het moet allemaal worden goedgekeurd.”

“Sommige van de mensen die erin verstrikt raken zijn gewoon onschuldig. En ik weet niet of dat hier het geval is, maar het betekent niet dat undercover politiewerk ineffectief is,” voegt hij toe. “Het betekent dat deze operatie niet zo ethisch gedegen was als je zou willen.” 

Maar door Chinhemba’s geval worden er wel vragen gesteld over waar de grens moet worden getrokken bij politiewerk. “Ik wil niet overkomen als iemand die anti-politie of anti-overheid is of iemand die geen spijt heeft van de fouten die hij heeft gemaakt,” zegt hij. “Ik probeer niet te zeggen dat ik goede dingen heb gedaan.” 

“Wat ik probeer te zeggen is dat het politiewerk beter had kunnen worden uitgevoerd. Ze hadden mensen kunnen bereiken om te zeggen: ‘Die gozer hoeft niet naar de gevangenis. Hij kan worden gerehabiliteerd in de gemeenschap. Deze gast zit in een kwetsbare situatie.’ Ik had niet 15 maanden in de gevangenis hoeven zitten.” 

@camillapatini / @niche_t_

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE UK.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.