Elon Musk – “The Real Life Iron Man”. Alleen al in de laatste maand schepte hij, tweet voor tweet, een wereldbeeld dat steeds minder lijkt op het onze. Hij is een socialist, zei hij onlangs op Twitter, hoewel hij wel gelooft dat bedrijven moeten voorzien in de noden van een maatschappij en hij eigenlijk niet vindt dat zijn werknemers bij Tesla een vakbond moeten oprichten.
Later die dag beweerde hij een “Utopisch Anarchist” naar het maatschappelijk model dat scifi-schrijver Iain M. Banks heeft beschreven in zijn Culture-boekenreeks. Hij negeert dan even het essay uit 1994 van diezelfde schrijver, A Few Notes on the Culture, waarin Banks uitlegt dat hij “persoonlijk overtuigt is” dat een “planeconomie productiever en wenselijker is dan een markteconomie.” Dit socialistische vergezicht strookt natuurlijk niet echt met de Muskiaanse twitterorkest van de afgelopen tijd.
Videos by VICE
Maar ja, aan de andere kant: Musk heeft zich altijd al onttrokken van de dagelijkse kleine-mensenpolitiek. Hij is een man van een fantastische toekomst, eentje die bijna helemaal uit zijn eigen hoofd voortkomt.
“De Irak-oorlog, de presidentsverkiezingen en de schuldencrisis domineren vandaag de headlines, maar het zal allemaal niets meer dan een voetnoot zijn in de annalen van de geschiedenis,” schreef Musk in een columnpje voor Esquire in 2008. Misschien zijn de War on Terror en de Schuldencrisis wel kleine spikkels op Musks kosmische radarsysteem, maar het klinkt nog altijd door in de levensloop van miljoenen mensen.
Er zweven ook nog minder zichtbare realiteitsvervormingen in een baan rondom Musk. Op 26 mei tweette hij dat “de Singaporese [overheid] geen supporter is van elektrische voertuigen.” Het is inderdaad waar dat Tesla in het bijzonder problemen ondervindt zijn auto’s naar Singapore te exporteren, maar het ligt ook weer niet zo simpel.
Mensen die een elektrische auto kopen krijgen van de overheid wel 20.000 dollar korting op de aanschaf. En er is een bedrijf, BlueSG, dat in samenwerking met de overheid een deelservice voor elektrische auto’s levert en in 2020 1000 auto’s op de weg wil hebben. De realiteit is dus niet zoals Musk hem voordoet.
Nog een voorbeeld: Toen Musk de domeinnaam Pravda.com probeerde te kopen, voor een site waarmee lezers het waarheidsgehalte van nieuwsmedia konden beoordelen, pretendeerde hij totaal niet te weten dat de URL al in het bezit is van Ukrayinska Pravda, een Oekraïens nieuwsmedium. De medeoprichter van Ukrayinska Pravda is Georgiy Gongadze, een dissidente journalist die is gekidnapt en onthoofd; een voormalig Oekraïens veiligheidsambtenaar, generaal Olexey Pukach, heeft er later een levenslange gevangenisstraf voor gekregen. Pavel Sheremet, ook een journalist bij de krant, is in 2016 opgeblazen met een autobom. Sheremet heeft onder anderen de International Press Freedom Award gewonnen in 1998.
Musk probeert niet alleen een domeinnaam te kopen. Hij schept met die ene daad meteen een heel universum van gebeurtenissen die ermee te maken hebben. Zijn twitterfeed is het middel waarmee hij dat universum om zich heen verzamelt. Vervorming van de realiteit door associaties is zijn supermacht. Hij vergroot er zijn eigen Iron Man-mythe mee.
Musk is populairder dan andere miljardairs als Mark Zuckerberg, Jeff Bezos of, in mindere mate Bill Gates, en dat komt door zijn scheppende vermogen. Hij presenteert aan de lopende band spannende utopische vergezichten: het koloniseren van Mars, supertunnels om het “zielverpletterende” verkeersprobleem in Los Angeles op te lossen. Zijn visies zijn ambitieus en nastrevenswaardig, en hij gelooft ook echt dat veel van zijn ideeën ook echt haalbaar zijn.
Musk is niet in een vat van chemische superkracht gevallen. Nee, Musk is in staat om zijn eigen realiteit te scheppen. Eentje die ons allemaal overstijgt en ons het gevoel geeft dat hij groter en beter is dan wij. Omdat hij veel geld heeft, natuurlijk. Terwijl de rest van de wereld in de rij moet staan, is hij er in zijn eentje toe in staat de wereld naar zijn hand te zetten – net als een superheld.
En met zijn kracht houdt hij ons een intergalactische mensheid voor. Nu wendt hij zijn kracht aan tegen de media, en tegen vakbonden. Hij is boos, omdat in mei naar buiten kwam dat het niet zo fijn is om in een Tesla-fabriek te werken. Er lopen een aantal zaken bij de klachtenbank van de National Labor Review Board, de Amerikaanse vakbondsbeweging . Er lijkt een vakbondsbeweging op gang te komen bij Tesla, ondertussen beweert Musk dat zijn werknemers geen vakbond willen.
Hierin lijkt hij aan te sluiten bij een lange, en vooral menselijke, geschiedenis van bedrijven die hun financiële macht inzetten tegen de media. Dit zijn geen aspirationele vergezichten meer. Hiermee openbaart hij zich als een traditionele industriebaron die de geloofwaardigheid van de media opoffert voor eigen gewin. Het is een reactie op de toegenomen kritiek die media hebben op technologiebedrijven.
Hiermee openbaart hij zich als een traditionele industriebaron die de geloofwaardigheid van de media opoffert voor eigen gewin.
In het midden van de oliecrisis in de jaren zeventig – de Amerikaanse economie had het zwaar, maar oliebedrijven maakten gigantische winsten – werden de maatschappij, media en politici steeds kritischer over de belangen van grote bedrijven.
Vooral Mobil Oil vond dat de berichtgeving in de media oneerlijk en bevooroordeeld was tegen de olie-industrie. Als reactie hierop begon het bedrijf met een campagne om “een welwillend, gezaghebbend imago op te bouwen om het bedrijf te beschermen tegen kritiek.” Dit valt te lezen in een paper uit 2010 van Vanessa Murphree en James Aucoin in het blad American Journalism. Het oliebedrijf kocht advertentieruimte op en gebruikte het om de media aan te vallen – vaak waren ze gericht op specifieke artikelen. Het doel was om “het de media onmogelijk te maken om de energiecrisis en de olie-industrie goed te verslaan,” schrijven Murphree en Aucoin.
Ze probeerde een nieuwe realiteit te scheppen, een beetje vergelijkbaar met Musk. Het grote verschil is dat Musk populair is en het Mobil Oil van de jaren zeventig helemaal niet. Iedereen luisterde naar hem toen hij zei dat hij de mensheid naar Mars kon krijgen met de kracht van de vrije markt. Mensen luisteren ook naar hem als hij beweert dat socialisme alleen voor rijkeluiskinderen is en dat vakbonden slecht zijn.
Het is dan ook niet vreemd dat vaak wordt gezegd dat de volgelingen van Musk iets weg hebben van een sekte. Zelfs nu Tesla duizenden mensen aan het ontslaan is, tweeten werknemers die hun baan zijn verloren dat ze nog steeds in Tesla en Musk geloven.
“CEO’s hebben altijd geprofiteerd van hun toegang tot de media en het publiek om te voorkomen dat hun werknemers een vakbond oprichten; Musk is niet anders met zijn verhaal,” vertelt Enda Brophy in een e-mail. Brophy is een universitair docent aan de School of Communication van Simon Fraser University. “Wat er is veranderd, is het medialandschap waar hij zijn tirades onmiddellijk kan delen met – in zijn geval – miljoenen volgers.”
De volgelingen van Musk zijn op zichzelf ook een online verschrikking geworden. Sommige van hen trollen en vallen mensen – vooral vrouwen – lastig als ze zich hun Elon afvallen. Een onderzoeker die ik sprak voor dit stuk, vroeg of ik haar niet wilde citeren nadat duidelijk werd dat ze misschien door de fans van Musk zou worden aangevallen als ze kritisch was.
Elon Musk beweerde onlangs dat Big Oil achter de negatieve berichtgeving omtrent Tesla zou zitten – en hij heeft gelijk dat zakelijke adverteerders inderdaad enige invloed (direct of indirect) op media-aandacht kunnen uitoefenen. Maar het is twijfelachtig of dit inderdaad de oorzaak is van de negatieve berichtgeving over Tesla. Maar dit is het punt: hij wil dat wij de media controleren op uitspraken, omdat ze zogenaamd zouden zijn beïnvloed door oliebelangen, maar zelf gebruikt hij zijn twittermegafoon om dingen te roepen die aantoonbaar onwaar of oncontroleerbaar zijn.
Het is moeilijker om kritisch te zijn op Musk dan op Mobil, omdat zijn belangen zo oerpersoonlijk zijn. Zijn belangen zijn niet rationeel en 100 procent zakelijk, althans dat lijken ze niet te zijn. Zijn belangen zijn persoonlijk, en dat is veel moeilijker te controleren. Het is moeilijker in te zien waarom hij iets zegt. Zijn geld en zijn mythologie zorgen daarvoor.
Florian Zollman, lector in journalistiek aan de Universiteit van Newcastle, auteur van Media, Propaganda and the Politics of Intervention, adviseert het publiek “altijd kritisch te kijken naar elk publiek statement.”
“Als iemand kritisch is op de media, moet je altijd achterhalen waarom iemand dat doet. Waarom is deze persoon niet gelukkig met de berichtgeving? Dient zijn kritiek het publieke belang, of vooral zijn eigen zakelijke belang?”
Musk zet zijn superkracht in voor eigen gewin, en de strijd is niet eerlijk. De enige superkracht die wij hebben is dat we in de echte wereld leven, en niet in een persoonlijke fantasie. We kunnen hem daarmee confronteren. De realiteit, dat is zijn Kryptonite. Wat betekent het om mens te zijn? Wij moeten hem vertellen in welke wereld wij leven, opdat hij niet vervreemd van zijn menselijkheid. Zodat hij niet in zijn eentje op Mars achterblijft als een moderne Doctor Manhattan.
