Hoe mijn mateloze gedrag me een fentanylverslaving gaf

Max van Rijsewijk uit Arnhem is 27 en worstelt al lang met mateloos gedrag. Als tiener bleef hij op feestjes als laatste van de groep wakker, nam hij drugs en stak hij al zijn vrije tijd in de paardensport. Na een ongeval met de auto kreeg hij oxycodon voorgeschreven, een middel dat toen nog bekend stond als “minder verslavend dan morfine”. Zijn mateloze gedrag leidde hem tot een opioïdverslaving. Max zit ondertussen in een safehouse in Nederland, hij vertelt ons over zijn relatie met oxy en fentanyl. 

Fentanyl werd uitgevonden in 1959 door de Belgische arts en farmacoloog Paul Janssen, als een sterke pijnstiller. Het is een synthetisch opiaat dat voornamelijk gebruikt wordt ter vervanging van morfine, maar ook als verdovingsmiddel tijdens operaties. Door de synthetische aard is fentanyl veel zwaarder dan natuurlijke opiaten zoals heroïne. Het middel is beschikbaar in de vorm van pleisters, zuigtabletten, neusspray, injecties en lolly’s. Uit een onderzoek van het RIZIV blijkt dat tussen 2006 en 2017 het aantal gebruikers van opiaten in België met 88 procent is gestegen – dit zijn enkel de cijfers uit voorschriften – goed voor zo’n 10 procent van de Belgische bevolking.

In Nederland is het medisch gebruik van fentanyl de afgelopen jaren stabiel gebleven. Maar in het laatste decennium is ook in Nederland het aantal mensen dat een opiaat bij de apotheek afhaalde (met name oxycodon) gestegen tot zo’n 600.000, een vervijfvoudiging ten opzichte van de jaren ervoor. Anders dan morfine worden oxycodon en fentanyl vaker voorgeschreven na minder zware ingrepen, zoals het knippen van amandelen of na het trekken van een verstandskies.

Professor Marcel Bouvy, Hoogleraar Farmaceutische patiëntenzorg aan de Universiteit van Utrecht, zegt zich zorgen te maken over de stijging van het aantal opiaten dat op recept te krijgen is:  “We weten dat zo’n vijf procent van de bevolking aanleg heeft voor verslaving aan opiaten.”  Er is volgens hem te weinig zicht op het gebruik van de middelen door patiënten.

Dit is het verhaal van Max.

“Ik was al best extreem in mijn jonge jaren. Toen ik 15 of 16 was, nam ik de trein op zaterdagavond, na mijn werk, om te gaan stappen in Amsterdam. Het waren toen vooral recreatieve drugs, zoals pilletjes en coke. Toen ik mijn partner leerde kennen, zijn we dat ook samen beginnen te doen, want die hield ook wel van een feestje. Daar leerden we mensen kennen die meer middelen gebruikten dan wij, ook GHB. Ik merkte toen al dat ik de grenzen aftastte. Ik was vaak de enige van de groep die niet wist te stoppen, ik had er moeite mee als het feestje afgelopen was. De rest kon wel zeggen van ‘morgen moeten we werken, dus we gaan nu naar bed en zijn we morgen fit,’ maar ik werd daar heel ellendig van. 

In maart 2016 had ik een auto-ongeluk. Ik was gehaast aan het rijden tijdens de avondspits, zo’n 100 km per uur op een weg waar je maar 70 mag. Ik had ook al een paar rode wijntjes op, dus ik was onder invloed. Ik had iets op de grond laten vallen en probeerde dat te pakken. Ik ben 4 keer over de kop gevlogen met de auto. Daardoor heb ik mijn rug op acht plekken en ook vijf ribben gebroken, ik had een klaplong en de zenuwen in mijn rug waren beschadigd. Dat ik daar levend ben uitgekomen is een wonder, ik had echt een engeltje op mijn schouder. 

In het ziekenhuis is het normaal dat er regelmatig pijnscores worden afgenomen, dat gebeurt een paar keer per dag. En telkens wanneer die score boven de 6 of 7 op 10 lag, kreeg ik een tabletje. Ik wist eigenlijk niet wat ik toegediend kreeg, totdat mijn moeder het vroeg. “Oxycodon,” zeiden ze, “een middel dat minder verslavend is dan morfine.” Zo hebben ze dat verkocht. Het is misschien een beetje naïef van mezelf dat ik er niet meer informatie over heb gezocht. Want achteraf blijkt het veel verslavender te zijn. 

Na vijf dagen mocht ik naar huis met de boodschap om bedrust te nemen. Eigenlijk had ik een revalidatietraject moeten starten, maar dat is nooit gebeurd. Ik kreeg een grote tas morfine mee, goed voor een hele maand. Dat maakte me in het begin enorm ziek; misselijk en wazig. Maar ik nam het toch omdat het tegen de pijn hielp. Twee maanden later, hoewel alles mooi aan het genezen was, had ik nog steeds pijn. Dus om te helpen kreeg ik fentanyl, en werd ook mijn dosering oxy verdubbeld. Ze vertelden me dat ik meer zou nodig hebben voor het gewenste effect, dat was ‘normaal,’ zeiden ze. Maar ik merkte best snel dat ik afhankelijk werd; ik werd ‘s ochtends ziek, zwetend, trillend wakker en moest naar de wc met diarree. Als ik de medicijnen nam was dat voorbij, en binnen de twintig minuten voelde ik me heel goed, uitstekend zelfs. 

De medicijnen vulden een leegte, begreep ik na een maand of twee. Het maakte me verslaafd, want er was - eerlijk gezegd - een gat achtergebleven toen ik stopte met de paardensport. Ik ben misschien ook wel te vroeg het huis uitgegaan om alleen te gaan wonen. Dat gaf me opeens de zorgen van een volwassen leven, nog voor ik er klaar voor was. En die medicijnen, daar werd ik euforisch van, het nam mijn pijn weg. Ik was dus psychisch en lichamelijk verslaafd. Ik durfde wel doordeweeks al wat meer medicatie te nemen, waardoor ik niets meer had voor het weekend. Daardoor werd ik in het weekend doodziek, echte afkickverschijnselen. Het begon met hartkloppingen, zweten, trillen, angst, depressie, huilbuien en ik had overal pijn. Ze kenden me op den duur ook bij de wachtdienst van de huisarts omdat ik vaker probeerde in het weekend de medicatie (Max kreeg een voorschrift van Oxycodon en Fentanyl, nvdr.) te halen wanneer het op was. 

Na een tijdje heb ik mijn leven weer opgepakt en ben ik opnieuw gaan werken. Ik ging 7 op 7 werken om alles te kunnen betalen. Maar op een gegeven moment kreeg ik ook gewoon mijn medicatie in de apotheek niet meer mee, dat moet ook eens stoppen natuurlijk. Ik had al alle smoesjes gebruikt: mijn tas was verloren, gestolen... En dus moest ik erdoorheen, ziek zijn. Ik kon niet eens naar buiten. 

Daarna begon ik met zoeken op de zwarte markt om het weekend door te komen. Rond diezelfde periode bereikte ik de maximale dosering van beide middelen bij de arts, en dus werd er niet meer voorgeschreven dan wat ik al kreeg, maar mijn lichaam had meer nodig. Ik verkocht uiteindelijk mijn eigen doosjes Fentanyl duurder door om zwaardere dosissen te kunnen kopen. Ik verkocht aan mensen uit België, Nederland, Duitsland. Het waren ook echt de meest uiteenlopende profielen: een piloot die verkocht aan iemand die bij de recherche werkt, een ambulancier, een verslavingsarts… Al mijn geld ging er uiteindelijk aan op. ‘s Nachts pakte ik dan de auto van Arnhem naar Den Haag en dan had ik net genoeg Fentanyl kunnen kopen voor een dag. Dus de dag erop moest ik er weer om zoeken.

Ik ben er zeker van dat als ik het onbeperkt had kunnen krijgen, ik dood was geweest. Dus moest ik altijd plannen en berekenen om met zo weinig mogelijk zoveel mogelijk te doen. Er waren manieren om fentanyl te nemen zodat het sneller werkte. Ik moest denken “zo laat moet ik zoveel milligram nemen om niet ziek te worden, dan moet ik nog voldoende hebben voor de volgende nacht, heb ik genoeg geld om te kopen” enzovoort. Dat ging zo lang door, tot ik het niet meer trok, mijn familie had ook door dat het niet zo goed ging. Dat was echt slopend. Ik leefde daardoor ook echt een dubbelleven, om alles geheim te houden. Ik was zo druk met het liegen, ik kon ook niets meer doen. 

Ik heb me voor de eerste keer laten opnemen in 2018, in een kliniek waar men vroeg of ik wou leren gereguleerd te gebruiken of stoppen. Als je zoiets vraagt aan een verslaafde, weet je wat ze zullen antwoorden. Elke verslaafde wil dat zoiets kan, maar het werkt gewoon niet. Er is een verandering gebeurd in mijn hersenen, mijn dopaminereceptoren zijn uitgerekt. Ze zijn te gewoon veel dopamine te krijgen, en dus als ik een ander middel zou gebruiken, zou dat weer onmiddellijk hetzelfde probleem zijn. De rem was kapot. Na die opname viel ik dan ook om de haverklap terug. Ik mocht mijn traject uiteindelijk niet afwerken omdat ik de regels had overtreden. Mijn verslaving bleef, want ik zocht altijd iets ter vervanging: kalmeringstabletten, alcohol, ...

Na anderhalf jaar ben ik teruggevallen. Dat gebeurde toen mijn medicatie op was en ik het nergens kon vinden. Dus toen heb ik heroïne geprobeerd. Ik kende iemand die dat verkocht, en omdat ik zo’n tolerantie had voor fentanyl, wist ik dat heroïne me minder ziek zou maken. Ik wilde gewoon mijn verplichtingen van die dag kunnen nakomen. Maar toen ik het probeerde, was ik nog steeds even ziek. Fentanyl is uiteindelijk veel gevaarlijker dan heroïne, maar heroïne is notoir, het heeft een naam. Ik schaam me kapot voor het feit dat ik zo afgegleden ben. 

Ze hebben me een aantal keren moeten ophalen ergens met de ambulance. Een keer had ik een verkeerd medicijn - Suboxone, een middel dat gebruikt wordt om de werking van opioïden te remmen - genomen waardoor ik zware afkickverschijnselen kreeg, ze hebben me toen opgenomen. Ik kreeg elk half uur 20 mg morfine toegediend en dat hielp helemaal niet. Alles bleef maar slechter en slechter gaan, ik deed iedereen rondom me pijn. Op een bepaald moment ben ik vrijwillig drie dagen in isolatie gegaan. De eerste dag had ik al mijn middelen en geld opgebruikt en had ik mezelf in een studio - boven de plek waar ik toen werkte, een kapperszaak - opgesloten. Ik was van plan uit te zieken, ik voelde me zo slecht dat ik niemand kon contacteren. Toen is er per ongeluk een foto van mijn middelen op mijn zakelijke Instagram beland (van de kapperszaak, nvdr.), waardoor iedereen wist wat ik aan het doen was. Maar ik was zodanig ziek dat ik mijn gsm niet kon aanraken. Uiteindelijk was de batterij plat en heeft de foto een hele dag online gestaan. 

Na drie dagen ben ik naar het huis van mijn moeder gevlucht. Ik schaamde mij zo voor mijn toestand dat ik me twee dagen lang verscholen heb in de schuur. Ze heeft me gevonden en om hulp gebeld. Dat was het moment dat ik dacht “ik geef het op, ik wil niet meer zo leven.” Ik was ontzettend mager, ik had mijn lichaam kapot gemaakt. Ik wist dat als dit nog eens zou gebeuren, dat ik zou sterven. Er zijn momenten geweest van pure wanhoop, wanneer ik nergens terecht kon, niet eens het ziekenhuis want die zouden me toch geen doos morfine meegeven naar huis. 

Een aantal weken voor dat incident had ik al met mijn moeder en partner afgesproken om hulp te gaan zoeken. Dat deed ik bij SolutionS, een van de beste klinieken in Nederland. Ik mocht binnen twee weken gaan. Ik weet nog dat ik toen dacht “oh, dat is best snel.” Ik verzon voor mezelf 100.000 redenen waarom het langer moest duren, want ik wou nog ‘van alles regelen’. Ik heb ze zelfs opgebeld om te vragen of dat langer kon. Ze vertelden me “Max, dit is de meest gevaarlijke periode want je moet afscheid nemen van je middelen.” En dat waren heel gevaarlijke middelen, oxycodon en fentanyl zorgen snel voor een overdosis. In de tijd voor een opname gaan mensen veel gebruiken, bij mij moest alles op.

Het raakt me wel om daarover te praten. Ik heb er vaak over proberen nadenken, maar dan duwde ik die gedachte zo snel mogelijk weer weg. Het is een verschrikkelijke verslaving, opioïden. Ik schuilde me ook achter het idee dat het medicijnen waren. Want ik schaamde me. Het woord medicatie klinkt ook minder erg dan drugs. Toen ik aan mijn moeder uitlegde welke middelen ik nam, schrok ze ook het meest van de heroïne, terwijl fentanyl veel gevaarlijker is. Er wordt echt anders gekeken naar iemand die verslaafd is aan drugs tegenover medicatie. 

Het heeft mijn relaties ook helemaal overhoop gegooid. Mijn partner heeft me zien afdalen, hij confronteerde me er ook vaak mee. Hij was zo vaak boos op me en heeft van alles geprobeerd om me te helpen. We gingen apart wonen en dan toch weer samen. Gelukkig zag hij het wel altijd als een ziekte, hij zag mij vechten. We zijn al tien jaar samen, waarvan ik er zeven gebruik, en hij heeft me zo vaak blauw gezien omdat ik van de trappen was gevallen of zoiets. Onze relatie is ook scheef gegroeid, want hij heeft zijn leven kunnen leiden terwijl ik de afgelopen jaren heb stilgestaan. Van zijn kant leeft er veel wantrouwen, maar mijn verblijf in het safehouse en de controles geven hem en mijn naasten veel rust. Hij heeft veel stress gehad door mij, mijn moeder ook. 

Mijn relatie met verslaving is wel veranderd. Nu zit ik al elf maanden – sinds 14 september 2022 – in een safehouse en heb ik mijn ziekte kunnen accepteren. Het is een ziekte voor altijd, maar ik leer er nu wel mee omgaan voor de rest van mijn leven. Hier geldt een zero-tolerance beleid. Het grote verschil met mijn vorige opname is dat ik ook niet langer wil gebruiken. Dat was nodig. Mijn relaties hingen aan een zijden draadje, dit is mijn laatste kans volgens mijn familie en partner. Alle credibiliteit die ik eerdere keren had opgebouwd ging ik steeds misbruiken, want ik dacht ‘dat kan wel een keertje.’ De vorige keer was ik clean, maar nu ben ik in herstel. 

Kunnen accepteren dat ik iets niet meer zal kunnen doen blijft wel een moeilijke. In 2018 zat het idee “ik mag niets meer” in mijn hoofd, ik had zwaar zelfmedelijden: “de rest van de wereld mag dat wel, en ik niet”. Het programma dat ik nu volg verschilt van de vorige kliniek. Ik volg het programma van de NA - Narcotics Anonymous - en volg ook meetings. Ik haal enorm veel energie uit praten met anderen die eenzelfde ervaring hebben of nog steeds doorleven. Mijn TikTokaccount vormt daarvan de basis. Het lijkt me mooi om andere mensen te kunnen helpen, dus een opleiding in de zorg - om zelf in de kliniek te werken - lijkt me een goed pad. Hier krijg ik de tijd om een nieuw leven te starten, een toekomstplan te maken, en ervaringsdeskundige klinkt als een mooie manier om terug te geven aan de maatschappij, stap 12 van het plan. 

We kiezen er niet voor om verslaafd te raken, maar wel om te herstellen. Wat ik tijdens mijn verslaving heb gedaan, probeer ik vandaag goed te maken, ik stel mezelf verantwoordelijk, want ik wil me niet langer verschuilen achter mijn ziekte. En hoewel niet alle landen dit erkennen als een ziekte, is het dat wel.”

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.