De misstanden bij The Voice laten zien dat we toe zijn aan een tweede #MeToo

Waarschuwing: in dit artikel komen beschrijvingen voor van seksueel geweld.

Deze week barstte een bom in de Nederlandse entertainmentwereld: het razendpopulaire programma The voice of Holland is tijdelijk stopgezet. Dat gebeurde nadat RTL4 een mail kreeg van BOOS, met daarin aantijgingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en machtsmisbruik binnen het programma. 

Het nieuws bracht een kettingreactie teweeg: zo erkende bandleider Jeroen Rietbergen dat er sprake is geweest van ‘ongepast gedrag’ – in de aflevering van BOOS blijkt dat er negentien klachten over hem zijn binnen gekomen. Er zouden twee aangiftes zijn gedaan tegen rapper en jurylid Ali B (die volhoudt absoluut niets misdaan te hebben). Twee oud-kandidaten van The Voice vertelden in Beau over het machtsmisbruik en grensoverschrijdende gedrag dat ze hebben ervaren toen zij aan het programma meededen. Linda de Mol, Waylon en andere betrokken BN’ers reageerden allemaal door “enorm geschrokken” te zijn en in hun statements te benadrukken dat ze er helemaal niets van hadden doorgehad. 

Hoewel de bal verrassend snel aan het rollen is geraakt nadat het nieuws naar buiten kwam, en het verfrissend is om te zien dat de aantijgingen serieus genomen worden, laten de reacties op het nieuws ook zien hoeveel we nog te leren hebben over machtsmisbruik.

Zo reageert een Facebook-gebruiker op het nieuwsbericht dat ze “alle respect heeft voor de slachtoffers, maar dat je in haar tijd tenminste je mond leerde opentrekken als iemand zoiets deed”. Iemand anders vraagt zich af waarom “de slachtoffers niet eerder met hun verhaal kwamen”, en weer een andere reaguurder zegt dat “haar dochters die man gelijk een dreun hadden gegeven” en vraagt zich af waarom “vrouwen alles maar laten gebeuren”. Een volgende persoon concludeert dat Nederland een “watjesmaatschappij” is geworden – niet omdat daders watjes zijn die hun smerige fikken thuis moeten houden, maar omdat de slachtoffers zich niet genoeg zouden hebben verzet. Dat zijn pijnlijke reacties op dergelijk nieuws, vooral als je bedenkt dat bijna driekwart van de Nederlandse vrouwen wel eens te maken heeft gehad met seksuele intimidatie, 45 procent van de Nederlandse vrouwen te maken heeft gehad met seksueel geweld en een tiende van de Nederlandse vrouwen is verkracht. 

Dertig procent van de verkrachte vrouwen stapt uiteindelijk naar de politie. In 2019 leidde slechts 102 van de 1224 aangiften tot een veroordeling. Van de duizenden jaarlijkse slachtoffers, kan slechts een minimaal deel rekenen op de bescherming van de wetten zoals die er nu zijn. Dat we lessen trekken uit verhalen zoals die nu aan het licht zijn gekomen over The voice of Holland is niet alleen belangrijk voor de slachtoffers van nu, maar ook voor die van de toekomst.

De Volkskrant ontdekte dat deelnemers van The voice of Holland een contract moesten ondertekenen waarin stond dat ze ruim 10.000 euro moesten betalen als ze “met derden” zouden spreken over hun ervaringen. Maar zelfs al was er niet zo’n contract geweest, dan nog is het begrijpelijk en normaal dat je als slachtoffer niet meteen “je mond open trekt”. Zeventig procent van alle slachtoffers van verkrachting of seksueel geweld in Nederland (en dat zijn er naar schatting zo’n 100.000 per jaar) bevriest tijdens het delict, waardoor ze zich niet kunnen verzetten en er dus ook geen sporen van dwang zijn. Ook een vermeend slachtoffer van Ali B vertelt dat ze verstijfde toen hij haar begon aan te raken. Tot voor kort kon een verkrachting waarbij niet expliciet ‘nee’ werd gezegd meestal niet vervolgd worden in de rechtbank. Pas sinds vorig jaar is ‘seks onder dwang’ waarbij geen ‘nee’ is gezegd strafbaar geworden. 

De term ‘seksueel geweld’ is niet alleen een lastig begrip voor de wet – ook voor slachtoffers is het soms moeilijk om erachter te komen dat ze slachtoffer zijn. VICE sprak Gillian, die door haar docent aangerand werd. Ze beschrijft hoe ze maandenlang voorbereid werd op het geweld dat uiteindelijk zou plaatsvinden. Door de manipulatie van de docent en het feit dat hij een autoriteitsfiguur was, besefte ze een lange tijd niet dat ze een slachtoffer was. Ze spande uiteindelijk een rechtszaak tegen hem aan, maar omdat er niet genoeg bewijs was, heeft ze die verloren. In #BOOS vertelt een slachtoffer van Ali B dat ze zichzelf de schuld gaf van wat haar overkomen was. Pas toen iemand anders haar er op wees dat er sprake was geweest van verkrachting, besefte ze dat haar iets ergs was overkomen. Terwijl ze in de aflevering haar verhaal doet, vindt ze het nog steeds lastig om het woord ‘verkrachting’ te gebruiken.

Wat het ook lastig kan maken voor slachtoffers om hun verhaal te vertellen is het idee dat het voordelig kan zijn voor je carrière om met hoger geplaatsten te flirten of naar bed te gaan – “jezelf naar de top neuken”. Zeker in de entertainmentwereld bestaat dat idee al heel erg lang. Maar dat zoiets überhaupt zou kunnen, is vooral een teken van een ontzettend problematisch klimaat dat gecreëerd is door daders, en zeker niet door slachtoffers. Ook in de aflevering van #BOOS benadrukt Tim Hofman steeds hoe de machtsposities van de vermeende daders een grote rol hebben gespeeld bij het misbruik. Zo zegt een van de slachtoffers dat Jeroen Rietbergen aan haar liet weten dat “het programma niet blij zou zijn met hun contact”, waarmee geïmpliceerd werd dat het gevolgen zou kunnen hebben voor haar carrière als ze zich zou uitspreken. Een vermeend slachtoffer van Ali B vertelt dat ze geen nee durfde te zeggen vanwege zijn machtige positie. Nadat hij haar verkracht had, zei hij: “als je volgend jaar mee wil doen, moet je het laten weten en ik zorg dat je ver komt.” En zelfs John De Mol eindigt zijn slappe pleidooi door te zeggen dat hij “hoopt dat de slachtoffers geleerd hebben sneller aan de bel te trekken”. 

Ook reacties op het verhaal van Nienke, een ex-deelnemer van The Voice, die haar verhaal vertelde in het programma BEAU, illustreren dat er nog veel misverstanden bestaan over seksueel grensoverschrijdend gedrag en hoe dat in z’n werk gaat. Ze vertelt dat ze door Rietbergen werd gecharmeerd, net zoals dat bij Gillian gebeurde. Hij zou haar appjes gestuurd hebben en uiteindelijk “even gevoeld” hebben toen hij de studio liet zien. Nienke was op dat moment 19 jaar. “Ik begrijp niet waarom ze hier pas vijf jaar later mee komt”, schreef iemand in een comment onder het fragment. “Als je over zoiets komt praten, kan je beter iets aantrekken wat hoger gesloten is”, schreef een ander. Kortom: als slachtoffer kan je een heleboel dingen verkeerd doen als je je verhaal vertelt.

Criminoloog Chantal van den Berg onderwijst aan de Vrije Universiteit (VU) het vak ‘Victimology’. Aan VICE vertelde ze eerder dat victim-blaming ontzettend vaak voorkomt, en dat het een manier is om als maatschappij deze brok aan informatie te verwerken. “Als je een verhaal leest over seksueel geweld, of iemand vertelt je over haar of zijn ervaring, dan kan je denken: ik ben ook kwetsbaar, dit kan mij ook overkomen,” vertelde ze. “Dat wil je natuurlijk niet. Dus ga je, bewust of onbewust, op zoek naar manieren om hiermee om te gaan, waarbij je het voor jezelf als het ware goedpraat. Zo van: maar dat kan mij niet overkomen, want dit gaat over iemand anders. Iemand die misschien wel een kort rokje aanhad en dat doe ik zelf nooit.”

En om op de hypothetische vraag van reaguurders te antwoorden die zich afvragen waarom je in godsnaam in het openbaar zou praten over dit onderwerp: volgens onderzoek van de VU en het NSCR geeft het slachtoffers “verlichting” wanneer zij hun verhaal delen. Zo zou het de slachtoffers helpen om hun ervaring te verwerken, en zou het hun gevoel van schaamte kunnen verlichten. En ook het “helpen van anderen” en “bewustwording creëren” worden genoemd als belangrijke motivatie om naar buiten te komen met een verhaal over seksueel geweld. Ook het vermeende slachtoffer van Ali B, die aangifte tegen hem doet wegens verkrachting, vertelt dat ze wist dat ze niet de enige was, maar het toch spannend vond om als eerste die klacht in te dienen. Haar beweegreden om uiteindelijk toch actie te ondernemen, is om andere slachtoffers te helpen.

Uit de aflevering van BOOS blijkt dat het doen van aangifte ook niet altijd van een leien dakje gaat. Toen ex-jurylid Marco Borsato aangeklaagd werd door een vrouw die toen ze vijftien was onzedelijk door hem zou zijn betast, klaagde Borsato haar op zijn beurt aan wegens ‘smaad en laster’. Het resultaat? Het verhaal van het vermeende slachtoffer werd in twijfel getrokken. “In de praktijk blijkt dat ongeveer vijf procent van de aangiftes vals te zijn. Dat betekent ook dat 95 procent de waarheid zegt,” vertelde Ivonne Meeuwsen, coach en expert op het gebied van hulpverlening na seksueel misbruik, eerder aan VICE. In BOOS wordt gezegd dat Borsato als jurylid van The Voice Kids ook een hoop andere kinderen op een ongepaste manier heeft aangeraakt.

Ook al vond de aanranding tien jaar geleden plaats, Gillian gaat nog steeds elke dag de strijd aan met haar trauma’s. “Dankzij #MeToo heb ik de moed gevonden om mijn verhaal alsnog te vertellen. Ik wil mezelf kenbaar maken en me aansluiten bij de duizenden andere vrouwen – en mannen – die te maken hebben gehad met seksueel misbruik, en die met hun verhalen pogingen blijven wagen om dit geweld te stoppen,” schreef ze destijds op VICE. 

Voor #MeToo was deze zaak rondom The voice of Holland misschien nooit aan het licht gekomen. Bijna vijf jaar geleden was het doodzwijgen van seksueel geweld dagelijkse kost, maar tegenwoordig wordt het onderwerp serieuzer genomen. Slachtoffers krijgen steeds vaker een platform om hun verhaal te vertellen, en steeds vaker nemen ze ook het heft in eigen handen en delen ze hun eigen verhaal op social media. Misschien is het nu tijd voor een tweede golf, waarin we niet alleen slachtoffers een podium geven, maar ook korte metten maken met victim blaming en kortzichtige, schadelijke misvattingen over seksueel geweld.