Hoe klimaatverandering de kans op nucleaire oorlog zal vergroten

Stephen Hawking suggereerde onlangs dat de beschaving op een kritiek punt staat in haar korte (op kosmologische tijdschaal) bestaan. We leven in de "gevaarlijkste tijd voor onze planeet" vanwege klimaatverandering, de zesde massa-extinctie, en opkomende technologieën – en als het niet lukt om heel voorzichtig en verstandig door te gaan, volgt onze soort de dodo in de vergetelheid.

Om het publiek te waarschuwen voor de grootste gevaren voor de mensheid, maakte het Bulletin van de Atomische Wetenschappers de Doomsday Clock in 1947. De tijd op deze klok laat zien hoe dicht we op een wereldwijde catastrofe zitten. De klok stond het dichtst bij middernacht (aka de ondergang) in 1953, nadat de VS en de Sovjet-Unie thermonucleaire wapens tot ontploffing brachten. De wijzers stonden het verst weg in 1991, toen de klok op een geruststellende 17 minuten voor 12 stond, vanwege het einde van de Koude Oorlog.

Helaas tikken de wijzers de afgelopen jaren weer vooruit, en op 26 januari kondigde het Bulletin aan dat de klok nog verder naar voren werd gezet tot een tweeënhalve minuut voor de ondergang. De enige keer dat de klok een hoger dreigingsniveau liet zien was in 1953 – een feit dat je onzeker moet maken over, in ieder geval, onze toekomst op Aarde. Terwijl het Bulletin oorspronkelijk alleen rekening hield met de dreiging van nucleaire wapens, is klimaatverandering recent aan de lijst van globale, transgenerationele risico's toegevoegd. Gezien de roekeloze uitspraken van Donald Trump over nucleaire uitbreiding en het ontkennen van klimaatverandering door de Republikeinen, zou het geen verrassing moeten zijn dat de "ondergang" waarschijnlijker is dan een jaar geleden.

Om de beslissing van het Bulletin beter te begrijpen, Skypete ik met Dr. Lawrence Krauss, een theoretisch natuurkundige en kosmoloog aan de Arizona State University die ook zetelt in de Raad van Sponsors van het Bulletin. Hij is een van de toonaangevende experts – waaronder 15 Nobelprijs-laureaten – die beslissen of de klok naar voren of naar achteren moet.

Motherboard: Mustafa Kibaroglu schreef pas in het Bulletin: "Het is overdreven idealistisch om te denken dat de mensheid, als het over onbeperkte nucleaire wapens bezit, altijd zal proberen om een nucleaire oorlog tegen te houden." Denk je dat een nucleair conflict onvermijdelijk is zolang nucleaire wapens bestaan?

Lawrence Krauss: Ik weet niet of een nucleair conflict onvermijdelijk is, maar ik denk dat het gebruik van nucleaire wapens dat wel is. Ik denk dat het gebruiken van nucleaire wapens per ongeluk of expres tegen een burgerbevolking onvermijdelijk is zolang we die wapens hebben. We zouden moeten streven naar een wereld zonder nucleaire wapens.

Hoe kan het ontploffen van één enkel nucleair wapen de wereld veranderen?

Het zou de sluizen openzetten en de drempel om het vaker te doen verlagen. Het probleem is ook in zekere mate afhankelijk van waar het gebeurt. Als er een nucleaire bom ontploft in de eerste wereld, zou 9/11 erbij verbleken. De impact op de wereldwijde economie en de wereldwijde politieke situatie zou in niets lijken op die van de afgelopen tijden. Zouden we zo'n aanval overleven? Ja. Maar de sluis openen – of beter, de doos van Pandora openen – zou ongelooflijk gevaarlijk zijn.

De nucleaire deal met Iran is stevig bekritiseerd door Republikeinen. Toch ziet het Bulletin dit als een van de twee "lichtpuntjes in een donkere wereldsituatie met de potentie voor een catastrofe." Waarom steunen jullie deze deal, die door Trump zelf werd gelabeld als "de slechtste deal ooit."

Nou, ik denk dat hij de deal niet eens heeft gelezen. Het punt is dat Iran de motivatie had om een nucleair wapen te maken, en de mogelijkheden had om dit ook echt te doen. De Iran-deal verwijderde die mogelijkheden op een controleerbare manier. Het hele punt van het tegengaan van verspreiding is het bieden van een stimulans om geen nucleaire wapens te maken, in plaats van te zeggen: "We willen niet dat je ze hebt, ook al hebben wij ze wel, en daarom willen we in staat zijn om je te controleren." De Iran-deal trok ons op dat moment terug van de rand, op het moment dat er geen andere oplossing was. Ik bedoel, een militaire interventie was een ramp geweest. De nucleaire deal was een diplomatieke overwinning.

Dus: kunnen we ons verbeteren op de lange termijn? Kunnen we proberen om betere verificatieprocessen tot stand te brengen? Ja. Maar deze deal was diplomatiek op zijn best. Het bracht ons terug van de militaire afgrond en het doel om de nucleaire dreiging van Iran te beperken werd bereikt.

Toen het Bulletin schreef dat "tenzij de uitstoot van kooldioxide drastisch wordt verminderd, zal de opwarming van de aarde de toekomst van de mensheid bedreigen," wat werd er bedoeld met "de toekomst van de mensheid"? Hebben we het over uitsterven van de mens, het instorten van de menselijke beschaving of het verval van onafhankelijke samenlevingen?

Het is niet dezelfde soort dreiging als nucleaire wapens, die de mensheid snel kunnen vernietigen – of tenminste de beschaving zoals wij die kennen. Toch zal de opwarming van de Aarde een enorme bedreiging betekenen voor de moderne beschaving, niet alleen lokaal maar globaal. Als miljoenen mensen bijvoorbeeld van huis moeten vluchten, zal het resultaat enorme sociaal-politieke druk betekenen. Als stormen regelmatig economische schade toebrengen aan de eerste wereld, zal er een nieuwe manier van leven moeten worden uitgevonden. Als bepaalde delen van de wereld onbewoonbaar worden, dan zal de planeet op een fundamentele manier veranderen.

Deze uitdagingen zijn denk ik ernstig genoeg om te beschouwen als serieuze uitdaging voor de beschaving. Zou de mensheid kunnen uitsterven door de opwarming van de aarde? Het is onwaarschijnlijk. Maar de toekomst van de menselijke beschaving zal zeker in gevaar komen. Hou in gedachten dat de voorspellingen over de stijging van de zeespiegel in de nabije toekomst conservatief zijn: het zou in werkelijkheid om meters kunnen gaan. En het veranderen van de Noord-Atlantische oceaan, zodat Europa kouder wordt, kan ernstige en langdurige effecten hebben op de manier waarop mensen leven. Met 'de toekomst van de mensheid in gevaar brengen' bedoelt Bulletin dat het leven onherroepelijk zal veranderen op manieren die ongewenst zijn. Volgens mij zouden de socio-politieke problemen die komen kijken als een derde van de wereldpopulatie ontheemd raakt – hetgeen oorlogen en geweld zou kunnen verergeren – zeer serieus genomen moeten worden. We hebben nu maar een paar vluchtelingen die de VS binnenkomen als gevolg van een lokale oorlog in Syrië en we kunnen dat al bijna niet aan. Wacht maar tot er twee miljard vluchtelingen aan de poort staan te rammelen.

Voortbouwend op wat je net zei, zie je klimaatverandering als iets dat gaat zorgen voor meer conflicten? Hoe erg maak je je zorgen dat klimaatverandering de waarschijnlijkheid op nucleaire oorlog in de toekomst zal vergroten?

Dat probeerde ik te zeggen tijdens de persconferentie gisteren [26 januari, red.]. Deze dingen hangen allemaal samen. Er bestaan zelfs dwarsverbanden tussen kunstmatige intelligentie, cybertechnologie en nucleaire wapens – en als je internationale spanningen vergroot en landen bezitten nucleaire wapens, dan verhoog je duidelijk ook de kans op oorlog. Als je vervolgens ook nog de kloof tussen arm en rijk vergroot, zal die eerste groep proberen om de politieke macht te grijpen, en nucleaire wapens aanschaffen is een manier om dat te doen. Terrorisme is deels het resultaat van ideologie, maar ook van economische ongelijkheid en een gebrek aan hoop. Dus ja: klimaatverandering kan potentieel het aantal conflicten vermeerderen.

Stel dat alles helemaal in de soep loopt met het klimaat, bijvoorbeeld: de grondtemperatuur neemt wereldwijd ineens enorm toe. Zou jij dan voorstander zijn van stratosferische geo-engineering [het spuiten van chemicaliën in de stratosfeer die zonlicht terugkaatsen]?
Nee, op dit moment niet, omdat de onbekende factoren zwaarder wegen dat de bekende. Ik denk dat er andere vormen van geo-engineering zijn die veel relevanter zijn, en waar ikzelf bij betrokken ben. Helaas is het totale onderzoeksbudget dat is toegekend aan het onderzoeken van het vangen van koolstof misschien 10 miljoen versus 60 miljard per jaar voor het zoeken naar gas en kolen. We weten wat er gaat gebeuren als we koolstofdioxide in de atmosfeer verminderen, omdat dat is waar we waren: het klimaat zal terugkeren naar een veilig equilibrium. Maar om spelletjes te spelen met een complex systeem zonder de implicaties ervan te begrijpen, lijkt me een slecht plan.

In The Bulletin, het vakblad van de atomaire wetenschap, staat dat "Wijze ambtenaren moeten de mensheid van de afgrond wegsturen als ze zien dat het misgaat. Als zij het niet doen, moeten wijze burgers het doen." Hoe moeten burgers de maatschappij voor gevaar behoeden, volgens u?

Ten eerste, moeten ze er bewust van zijn dat er een probleem is. Dan moeten mensen hun volksvertegenwoordigers op hun plicht wijzen, door ze te bellen, te mailen, door deel te nemen aan een protest, en door naar de stembus te gaan.

Een van de onderwerpen waar wij als maatschappij veel bewuster van moeten zijn is het gevaar van nucleaire wapens. We zijn ongelofelijk inschikkelijk geworden over dit enorme gevaar. We denken er liever niet aan, of we vertellen onszelf dat ze al "70 jaar niet meer zijn gebruikt, dus we zijn veilig." Maar dat is niet zo.

Steven Pinker en anderen stellen – vrij overtuigend, vind ik – dat de wereld nog nooit zo vredig is geweest. Toch lijkt het alsof de wereld nog nooit zoveel potentie had voor een catastrofe. Ben je optimistisch over de toekomst?

Ik probeer niet optimistisch te zijn over de toekomst, vooral omdat ik geen voorspellingen probeer te maken. Zoals lezers me al eens hoorden zeggen, vermijd ik voorspellingen over alles minder dan twee miljard jaar in de toekomst. Ik word vaak begeleid door een vriend van mij, Cormac McCarthy. Toen ik opmerkte dat hij een prettige collega was en hoe dat verschilde van zijn nogal sombere verhalen, zei hij: "Ik ben een pessimist, maar dat is geen reden om somber te zijn." Ik heb dat een beetje overgenomen als mijn mantra. Ik denk dat er veel hoop is en, inderdaad, mogelijkheden voor zowel Trump als Poetin. Ik ben net klaar met het schrijven van een boek met de naam The Greatest Story Ever Told … So Far. Het gaat in een zekere manier over de mensheid op zijn best. Als je kijkt naar wat de mensheid kan doen, realiseer je je dat er altijd hoop is. We kunnen de donkere kant van onze natuur overwinnen.

Dus we zijn niet per se gedoemd, maar het zou stom en naïef zijn om de uitdagingen en bedreigingen niet te erkennen. Louis Pasteur zei dat "geluk in het voordeel van het voorbereide brein is," en ik denk dat dat de juiste manier is om vooruitgang te boeken.