Rebecca Gomperts onderzoekt een nieuwe anti-hormonale pil

Arts en activist Rebecca Gomperts (57) strijdt ruim dertig jaar genadeloos voor de goede zaak: ze voer in de jaren negentig mee op het campagneschip van Greenpeace, werkte als arts een tijd in een abortuskliniek in Eindhoven en ging daarna de wereld rond met haar organisatie Women on Waves – ook wel bekend als de abortusboot – om abortuspillen uit te delen aan vrouwen zonder toegang tot goede zorg. Later hielp ze vrouwen ook online, via Women on Web en Aid Access. Dat noeste werk om de keuzevrijheid van vrouwen te vergroten werd afgelopen jaren verzilverd met allerhande onderscheidingen, waaronder een Lovie Award en de Aletta Jacobsprijs. Time Magazine riep haar in 2020 uit tot een van de 100 invloedrijkste mensen van het jaar. 

Maar tijd om te mijmeren over de vooruitgang die ze heeft geboekt is er niet, want het volgende avontuur dient zich alweer aan. Misschien minder flitsend dan een abortusboot, maar minstens zo ambitieus: het onderzoeken en ontwikkelen van het middel mifepriston, hetzelfde ingrediënt dat wordt gebruikt voor de abortuspil, als anticonceptiemiddel. 

Mifepriston neem je één keer per week in een lage dosis of als morning-afterpil, is het idee. De pil bevat geen hormonen als oestrogeen en progestageen, die bij de reguliere pil voor beroerde bijwerkingen kunnen zorgen, zoals psychische klachten, minder zin in seks en een verhoogd risico op trombose en borstkanker. Dat zou welkom zijn, vooral nu blijkt dat steeds minder jongeren zin hebben om de pil te gebruiken, juist vanwege die hormonen. 

De veelbelovendheid van het middel als anticonceptie is eerder onderzocht, maar snoeihard bewijs is er nog niet. Gomperts heeft de handen ineen geslagen met het Leids Universitair Medisch Centrum en het Karolinska-instituut uit Zweden om de werking, effectiviteit en veiligheid van lang gebruik van een lage dosis mifepriston te beproeven. De eerste fase van het onderzoek is begonnen, in 2026 hopen de onderzoekers op een sluitend antwoord.

We spraken Gomperts over waarom het middel de keuzevrijheid van vrouwen kan vergroten, het stigma dat hangt aan de abortuspil (en dus mifepriston) en over de toekomst, nu er een barre conservatieve wind door Europa waait. 

VICE: Ha Rebecca, je deelde over de hele wereld abortuspillen uit, met boten, met drones. Nu ben je de academische wereld ingedoken. 
Rebecca Gomperts: Ja, dat klopt, ik heb net een cursus marktregistratie gedaan [ze lacht]. Het is een nieuw veld, er zijn veel reglementen, het is een hoop drek waar je doorheen zwemt. Maar daarom ook leuk. Het doel is repurposing, waarbij gekeken wordt of geregistreerde medicijnen, zoals mifepriston, voor andere doeleinden gebruikt kunnen worden. Patiëntengroepen en belangengroepen als Women on Waves zetten zich daarvoor in. Het is belangrijk dat we niet alleen aan farmaceutische bedrijven overlaten wat beschikbaar komt of niet.

Hoe werkt mifepriston precies? 
Het is een anti-hormoon. Tijdens je cyclus maakt je lichaam het hormoon progesteron aan, waardoor de baarmoederwand en het slijmvlies zich kunnen voorbereiden op de innesteling van een eicel. Mifepriston blokkeert progesteron-receptoren. De ovulatie wordt uitgesteld, net als bij een morning-afterpil, en de eicel kan zich niet meer innestelen, net als bij een spiraal. Je zou mifepriston wekelijks kunnen gebruiken als voorbehoedsmiddel, en als morning-afterpil als je minder vaak seks hebt. 

Er is eerder onderzoek gedaan naar mifepriston als anticonceptiemiddel, in de zeroes, met veelbelovende resultaten. Waarom kwam dat toen niet van de grond?
Er zijn veel kleinere onderzoeken geweest. Ik denk dat de farmacie er niet in wil investeren omdat het patent ervan af is. Een onderzoek kost miljoenen euro’s, en in principe zou elk bedrijf het middel dan kunnen verkopen. In die tijd wisten onderzoekers ook niet goed wat het effect was op de architectuur van het baarmoederslijmvlies. Maar in de laatste twintig jaar is zoveel meer onderzoek gedaan. Mifepriston wordt in veel landen in hoge doses gebruikt voor het behandelen van het Cushingsyndroom, een hormoonziekte. Maar ook voor vleesbomen, goedaardige knobbels in het spierweefsel van de baarmoederwand, en endometriose. We weten dus dat de verandering van het slijmvlies op lange termijn geen kwaad kan. 

Nu is het moment om dit weer op te pakken, dachten jullie. 
Daar zijn we zeven jaar geleden mee begonnen. Het plan was een grote studie, die laat zien dat het veilig is, dat het goed werkt en dat deze variant ontzettend belangrijk is voor vrouwen. Maar zo’n onderzoek is ontzettend duur. We hebben nu het bedrag bij elkaar door crowdfunding, een fonds en een groep genereuze rijke vrouwen. 

We hebben alle literatuur doorgespit en ons afgevraagd: wat is nou de beste hoeveelheid? Het beste gebruik? Wekelijks? Als morning-afterpil? Gecombineerd is het een flexibele anticonceptiemethode, waar ontzettend veel behoefte aan is. Het onderzoek is afgelopen najaar van start gegaan, en in totaal moeten duizend vrouwen het middel een jaar lang gebruiken. Dan weten we precies de effectiviteit en veiligheid, en kunnen we het gaan registreren. Ik denk dat het nog drie jaar gaat duren.

Waarom is het belangrijk dat dit op de markt komt? 
Nou, omdat hormonale anticonceptie best veel bijwerkingen kan hebben. Er is een verhoogd risico op borstkanker, depressie, en op minder zin in seks. Eén op de tweeduizend vrouwen die een anticonceptiemiddel met oestrogeen gebruikt, krijgt trombose. Studies laten zien dat mifepriston de verspreiding van sommige kankers juist vertraagt of voorkomt. 

Er is al een niet-hormonaal anticonceptiemiddel, namelijk het koperspiraal. Waarom dan toch dit alternatief?
Ja, dat is een hartstikke goed middel. Maar heel anders. Niet iedereen verdraagt het. Het spiraal geeft een verhoogd risico op buitenbaarmoederlijke zwangerschappen. Je bent afhankelijk van hulpverleners, het inbrengen is voor sommige mensen pijnlijk, het weghalen soms ook, en anderen krijgen er weer buikkrampen van. Bovendien: niet iedereen wil een spiraal. Je neemt meestal een spiraal als je voor langere tijd, jaren meestal, niet zwanger wil worden. Het gaat er bij mifepriston om dat je de keuze vergroot, en het flexibeler wordt.

Een voorbehoedsmiddel is ook afhankelijk van je levensfase. Als je ouder bent, of kinderen hebt, heb je behoefte aan een ander voorbehoedsmiddel dan wanneer je jonger bent. Als je veel seks hebt, heb je behoefte aan een ander voorbehoedsmiddel dan wanneer je weinig seks hebt. En dat verandert. Veel mensen willen niet elke dag een pil slikken, want als je 'm vergeet, dan werkt-ie niet. Je moet dus een beetje van alles hebben. Mifepriston is een hele belangrijke aanvulling op wat er is.

Wat is precies het verschil tussen een morning-afterpil en dit middel? Soms is het idee, tenminste binnen mijn generatie, dat het niet goed is om de morning-afterpil vaak te gebruiken, omdat het een ‘hormoonbommetje’ zou zijn.
Dat klopt niet. En mifepriston is qua werking niet zo verschillend van EllaOne, de meest effectieve morning-afterpil, die ook geen oestrogeen of progesteron bevat. Je kan het middel innemen tot vijf dagen na onbeschermde seks. De verwachting is dat dit ook kan bij mifepriston. Maar je kan het alleen per stuk kopen, en het kost minstens 10 euro per pil.

Er wordt gezegd dat mifepriston een niet-hormonaal voorbehoedsmiddel is, maar omdat je de werking van progesteron blokkeert, ben je wel stiekem wel met hormonen aan het morrelen, nietwaar?
Ja, dus je mag het eigenlijk niet zo zeggen. Het is een anti-hormoon.

Zijn er bijwerkingen van mifepriston bekend?
Je menstruatiepatroon verandert, de meeste vrouwen zullen helemaal niet meer menstrueren. Sommige mensen kunnen wel last krijgen van tussentijds bloedverlies, een beetje spotting. Dat kan vervelend zijn.

Hoe komt dat, die bloedingen?
Normaal gebeurt dat elke maand, het baarmoederslijmvlies bouwt op, en dan wordt het afgestoten. Op het moment dat dat systeem geen cyclus meer is, maar je hebt wel baarmoederslijmvlies, dan kan het voorkomen dat dat af en toe wordt afgestoten. 

Wordt ook onderzocht welk effect mifepriston heeft op psychische klachten en zin in seks? Dit zijn vaak redenen waarom mensen af willen van de pil.
Ja, dat vragen we ook uit. De vrouwen kunnen invullen via een app hoe ze zich voelen, en elke drie maanden wordt een vragenlijst met vragen over psychische klachten uitgerold. Wij denken dat het geen effect heeft, er is geen reden om aan te nemen dat het psychische klachten veroorzaakt. Het oestrogeen en progesteron-niveau in het bloed blijft met het wekelijkse gebruik van mifepriston hetzelfde. In mei kunnen we de eerste tussenanalyse doen, dan hebben we meer duidelijkheid. 

Mifepriston wordt ook gebruikt als onderdeel van de abortuspil. Ik las dat eventuele geldschieters voor dit onderzoek twijfelden, omdat ze bang waren dat vrouwen deze middelen in huis halen en dan doorverkopen of het gebruiken voor illegale abortussen.
Ja, dat is typisch. Hieruit blijkt zo'n enorm wantrouwen naar vrouwen, en of ze wel of niet verantwoord kunnen omgaan met dit soort middelen. Weet je, in de supermarkt kan je ook bleekmiddel kopen. Dan ga je er ook van uit dat iemand dat goed opbergt, zodat kinderen het niet kunnen innemen. Dat is gewoon het leven. Als je een heel belangrijk nieuw anticonceptiemiddel gaat beperken omdat je denkt dat vrouwen het misschien gaan gebruiken om een abortus te nemen, is dat nogal stom. Zeker omdat de abortuspil binnenkort gewoon via de huisarts verkrijgbaar is. Als die argumenten worden opgevoerd tijdens het registreren, dan zullen we dat moeten aanvechten. Dat gaan we ook doen. 

In een interview met Vrij Nederland zei je dat een zwangerschapsafbreking genormaliseerd moet worden. Bedoel je dat de lading die we nu toekennen aan zwangerschapsafbreking wel wat minder mag? 
Ja. We zitten met een soort residu van de geschiedenis. De realiteit is veranderd. Vroeger, in de jaren vijftig of zestig, kwam je er vaak pas veel later achter dat je zwanger was, er waren weinig middelen. Tegenwoordig hebben we allemaal seksuele voorlichting gehad, gebruiken we apps en heel gevoelige zwangerschapstesten. Als je overtijd bestaat de mogelijkheid dat dat een zwangerschap wordt, maar het wordt allemaal behandeld als ‘een abortus’. Wat mij betreft is dat geen afspiegeling van deze tijd. 

Abortuspillen, of overtijdpillen, moeten in de apotheek beschikbaar worden. Mensen moeten naar binnen kunnen gaan om het te kopen als ze tot negen weken overtijd zijn, met goede voorlichting. En natuurlijk is een abortus, qua ingreep, na twaalf weken anders. Je hebt een grotere kans op bloedverlies, en er is een vrucht die je kan zien als je een miskraam hebt. Dat is een heel andere beleving. De beleving van het nemen van die medicijnen op verschillende momenten moet je laten aansluiten op hoe het beschikbaar is in de maatschappij, en bij de drogist. 

De afgelopen maanden zijn er meerdere stukken in de Volkskrant en NRC verschenen over natuurlijke anticonceptie, en de risico’s daarvan. Hoe kijk jij naar dit soort methodes?
Weet je, ik vind dat prima. Natuurlijke anticonceptie is wat minder effectief, maar als iemand zich daar goed bij voelt, en het oké vindt om een keer per jaar een overtijdbehandeling te doen, of een zwangerschapsafbreking, dan is er toch geen probleem? We moeten er ook een beetje vanaf dat een abortus voor iedereen zo verschrikkelijk is, of dat het ten koste van alles moet worden voorkomen. Iedereen mag dat zelf weten. 

Sommige vrouwen op TikTok beargumenteren dat de pil chemische troep is, dat het te veel negatieve bijwerkingen heeft. Er wordt door experts aan de bel getrokken vanwege misinformatie. 
Dat heeft de medische wereld ook aan zichzelf te danken. Als je mensen die klagen over bijwerkingen niet serieus neemt, dan nemen mensen het heft in eigen hand. Natuurlijk is er misinformatie op het internet, dat is vervelend. Ik heb de TikTokfilmpjes niet gezien. Maar als iemand neutraal en goed is geïnformeerd, waaronder door een huisarts, de opties heeft bekeken en vervolgens kiest voor natuurlijke anticonceptie via temperatuur, een app of periodieke onthouding, dan is dat prima. Maar dan moet iemand ook weten: het werkt niet altijd, dus soms moet je kiezen voor een zwangerschapsafbreking. 

Tijdens de afgelopen verkiezingen boekten conservatieve partijen als NSC en PVV flinke winst. Maak je je zorgen over je onderzoek en het uiteindelijk kunnen registreren van mifepriston?
Het is lastig dat er tegenwoordig weer een enorme backlash is tegen het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. En niet alleen vrouwen, alle genders. Als de registratieprocessen aanbreken, dan hoop je dat je te maken krijgt met een wetenschappelijk geïnformeerde instantie, en niet met politiek. Dat is ook het gevecht dat zich nu in de Verenigde Staten uitspeelt, waarbij de FDA (Food and Drug Association, red.) heeft toegestaan dat de abortuspil via de post mag worden verstuurd. Dat proberen conservatieve groepen nu tegen te houden. Het conservatieve hooggerechtshof gaat daar binnenkort een beslissing over nemen. Ik hoop altijd dat instanties in Europa wat minder beïnvloed worden door politiek.

Wanneer is het zelfbeschikkingsrecht van mensen die zwanger kunnen worden op het gebied van anticonceptie voltooid, volgens jou?
Als iedereen in staat is om het zo te organiseren dat ze zich er goed bij voelen. Dat het past bij hun leven. Dat kan een combinatie zijn van methodes, iemand kan ook kiezen voor regelmatige zwangerschapsafbrekingen. En als de zwangere zelf kan bepalen wanneer de vrucht beschermwaardig is. Als die keuzevrijheid wordt gerespecteerd, en gefaciliteerd, dan is het goed.

Met mifepriston komen we daar iets dichter bij, denk je. 
Ja, dan wordt het een stuk makkelijker, je hoeft niet meer elke dag de pil te slikken, en je kan het gebruiken in combinatie met een app, als voorbehoedsmiddel en nabehoedsmiddel. 

Ten slotte: waarom niet inzetten op meer onderzoek naar anticonceptie voor mannen?
Er wordt een gel ontwikkeld in het Verenigd Koninkrijk, maar de vraag blijft: gaan mannen het gebruiken? Vrouwen dragen de consequenties van een ongewenste zwangerschap, een bevalling is een van de gevaarlijkste momenten in ons leven. Het kan werken als de man zo toegewijd is dat-ie elke dag een gel smeert, maar als hij het vergeet dan heeft hij er geen last van. Ik ben er niet tegen, maar ik denk niet dat we hiermee de meeste kwaliteit en winst kunnen behalen. Uiteindelijk heeft een mannenpil niet veel invloed op het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen.