Tot de Tweede Kamerverkiezingen op 15 maart zet ik maandelijks op een rijtje welk nepnieuws er ronddwaalt. Met in december: opvallend veel nepnieuws dat door de verspreiders verdedigd werd met het argument dat het “waar had kunnen zijn”.
December begon met het Sinterklaasfeest, gepaard met het koortsige debat over Zwarte Piet. Daar wisten sommigen een slaatje te slaan door Pro-Pietpagina’s op Facebook aan te maken, daarmee tienduizenden likes binnen te halen, om vervolgens allerlei clickbait te verspreiden die niks te maken had met Piet. Andere pagina’s verzonnen zelfs uitspraken van BN’ers die zogenaamd pro-Zwarte Piet zouden zijn.
Videos by VICE
Eind december werd deze post over Sylvana Simons op de pagina De Efteling is niet racistisch ruim 30.000 keer gedeeld. Hij is inmiddels verwijderd, vermoedelijk dankzij massaal rapporteren. Afgelopen maandag werd de post gewoon opnieuw geplaatst – en ook prompt weer weggehaald. Deel van het ‘succes’ van dit bericht is waarschijnlijk dat het (voor veel mensen) niet ondenkbaar is dat Simons dit zou zeggen.
Ook op Twitter worden nepuitspraken verspreid. Er zijn tientallen parodie-accounts van politici in omloop, zelfs een vrij onbekend Kamerlid als Helma Neppérus (what’s in a name) heeft de twijfelachtige eer. Een tweet van een nep-Jan Terlouw kort na diens veelgeprezen DWDD-optreden werd bijna duizend keer geretweet. Tot de maker er ‘parodie-akkount’ bij zette, was het best lastig om te weten dat het een neptweet was. Nog meer dan bij Simons was de uitspraak niet compleet ongeloofwaardig. Ook andere nepaccounts plaatsen tweets die niet waar zijn, maar wel waar hadden kunnen zijn, zoals @Denk_NL.
Ook echte accounts maakten zich hier schuldig aan. Neem Thierry Baudet, die een artikel zó afsneed at het leek alsof zijn Forum voor Democratie gepeild werd op vier tot zes zetels. In feite ging het om een intern (?) onderzoek. Gezien zijn bijschrift “ware woorden” zag Baudet het zelf wellicht als ironie, maar het blijft verneukeratief.
PVV-leider Geert Wilders gleed ook uit: hij tweette een filmpje van een vechtpartij in een azc in Apeldoorn die 2 december zou hebben plaatsgevonden. In werkelijkheid waren de beelden een jaar oud. Toen een AD-journalist hem daarmee confronteerde, reageerde Wilders dat hij dat niet wist maar hij het filmpje toch liet staan “want het is gebeurd”.
Maar Baudet en Wilders zijn niet de enigen die hoaxes verspreiden die “waar hadden kunnen zijn”. Uit onderzoek blijkt dat 14 procent van de Amerikanen ooit politiek nieuws heeft gedeeld op sociale media terwijl ze wisten dat het niet waar is.
(Van deze creatieve opvatting van de waarheid maak ik graag even gebruik door te onthullen dat Thierry Baudet een toupet draagt.) Nepnieuws blijft een lastig containerbegrip. Enerzijds heb je volledig verzonnen berichten, zoals het ‘nieuws’ dat een vluchteling die in Leeuwarden een vrouw van de trap zou hebben geduwd of het bericht dat VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer een Trump-fan zou zijn.
Anderzijds is er nieuws dat niet honderd procent is verzonnen, maar wel verdraaid of opgeblazen. Zo ontstond vorige maand het verhaal dat de NPO het woord ‘kerst’ had geschrapt uit een jaarlijks spotje. De Telegraaf meldde dat een basisschool die de kerstmaaltijd zou hebben omgedoopt tot ‘oudejaarsmaaltijd’, maar dat bleek al twintig jaar zo te zijn. Ongetwijfeld hebben ook hierbij veel mensen gedacht “het had waar kunnen zijn”.
Tot slot: de hoax van het bedrijf TONZON. Sommigen komt deze naam wellicht bekend voor. De ‘trefzekere radiatorfolie’ van TONZON ging op Twitter viral na een tweet van dartslegende Raymond van Barneveld. Het werd op de valreep een van de leukste memes van 2016.
nepbericht
Toen twitteraars doorkregen dat het artikel niet op de site van Bouwformatie stond, hield TONZON vol dat het echt was, onder meer door te suggereren dat Bouwformatie het misschien had verwijderd. In een andere tweet zei het bedrijf: “Het klimaat holt achteruit dus je weet maar nooit?” In andere woorden: het had waar kunnen zijn!
