Over menstruatieproducten wordt altijd een beetje krampachtig gedaan – het zijn dingen die altijd een beetje verborgen moeten blijven, die weggemoffeld moeten worden in je boodschappenmandje. Vooral tampons worden gepromoot met hoe klein en discreet ze zijn. Maar voor er tampons waren, was de enige optie voor vrouwen om hun maandelijkse bloedverlies op te vangen met grote canvas verbanden, een soort kussentjes, die op hun plek werden gehouden door logge, zware riempjes. Soms met een extra rubber onderbroek eroverheen, zodat het bloed dat door het kussentje heen lekte, niet op de kleding terecht kwam. Maar grote rubberen onderbroeken en kussens met riempjes pasten niet bij de luchtige modetrend van de jaren twintig. De Nieuwe Vrouw had iets nodig om haar menstruatie mee op te vangen, zonder dat het activiteiten als tennis of stemmen in de weg stond.
Artsen hadden toen al veelvuldig vagina’s volgestopt met watten, maar nooit met het doel om menstruatiebloed op te vangen. De watten werden ondergedompeld in een bepaalde drug (opium, azijn) en naar binnen gebracht zodat het lichaam het medicijn sneller opnam. En soms werden tampons gebruikt om andere vaginale vloeistoffen of afscheiding op te vangen, maar ze werden altijd onder dokterstoezicht ingebracht; het idee dat vrouwen dit iedere maand zelf zouden doen was ongekend. In het begin van de jaren twintig was er een medewerker van Kimberly-Clark (het moederbedrijf van Kotex) die een prototype van de tampon pitchte. Maar zijn baas sabelde het idee neer: “Nooit zou ik zo’n raar ding in een vrouw willen zien.” En inderdaad was John Williamsons eerste tampon nogal vreemd: een soort condoom met gaten, die opgevuld waren met gevoerde kussentjes.
Videos by VICE
Op de menstruatietampon werd voor het eerst patent aangevraagd in Amerika, door Earle Haas uit Colorado begin jaren dertig, en iets later door Judith Esser-Mittag uit Duitsland, in de jaren veertig. De uitvinding van Haas werd later de beroemde Tampax-tampon, en die van Esser-Mittag werd o.b., wat staat voor ‘ohne binde’, wat ‘zonder verband’ betekent.
“Er is altijd een impuls geweest om een valse realiteit rondom menstruatie te creëren.”
Haas werd bekend door de inbrenghuls bij zijn tampon, iets wat in Europa veel minder voet aan de grond kreeg. Hij ontwierp de huls zodat vrouwen zichzelf niet hoefden aan te raken, daar beneden. Veel dokters vreesden er toen nog voor dat tampons ingezet zouden worden als masturbatiemiddel, of dat vrouwen er zelfs hun maagdenvlies mee zouden doorprikken. In 1944 schreef de aartsbisschop van Dublin naar de minister van Volksgezondheid, John Charles McQuaid, over de gevaren van tampons. “De bisschop heeft medische bewijzen onder ogen gekregen en raadt het ten zeerste af om tampons te gebruiken, helemaal als het ongehuwde vrouwen betreft.” Ook waren er doktoren die tegen tampons waren omdat ze tegen de clitoris konden komen en dat seksueel genot zou kunnen opleveren, maar het grootste gevaar werd gezien in het doorprikken van het maagdenvlies, een mythe die tot in de jaren negentig werd geloofd.
Ondanks dat werd de vraag naar tampons enorm, helemaal na de Tweede Wereldoorlog. Veel vrouwen gingen werken, en hadden iets nodig dat ze mee konden nemen. Een vrouw van wie je het nooit verwacht werd boegbeeld voor het destigmatiseren van tampons: Anne Frank. In haar dagboek schreef ze: “Ik kan niet wachten, het is zo een belangrijk moment. Helaas zijn maandverbanden niet meer te krijgen, en de tampons van mamma zijn alleen bedoeld voor vrouwen die al een kind hebben gebaard.”
Dit fragment doet vermoeden dat vrouwen in Nederland alleen tampons gebruikten nadat ze getrouwd waren en moeder waren geworden. In de jaren zestig werd Anne Franks dagboek vertaald in het Japans, en daar ontstond een heuse gekte rondom de beroemdste onderduiker. Er werden verschillende manga en anime-versies van haar leven gemaakt, en als je ongesteld was, kon je daarnaar verwijzen als ‘Anne’s day‘. Er was zelfs een tampon die naar haar vernoemd werd, afkomstig uit de o.b.-fabriek, en die werd geleverd met een soort vingercondooms, zodat je hand niet vies werd tijdens het inbrengen.
In 1975 bracht Procter & Gamble de ultra-absorberende en compleet synthetische tampon ‘Rely’ op de markt. Die zaten vol met carboxymethylcellulose (CMC) chips, waardoor ze zo absorberend waren – een vrouw kon er bij wijze van spreken ééntje inhouden gedurende haar hele menstruatieperiode. “De fabrikant uit de VS had op zich kunnen bedenken dat er iets niet helemaal in de haak was, op het moment dat Japan de tampon weigerde, omdat er te veel chemicaliën in zaten,” zegt Ashley Fetters in de Atlantic. Maar consumenten wisten dit niet, aangezien tamponfabrikanten nooit op de verpakking hoefden te zetten wat er allemaal in zat.
“Iedereen heeft het recht te weten wat zij of hij in haar lijf stopt,” zegt Meika Hollender, de baas van het duurzame en helemaal natuurlijke menstruatiemerk Sustain. “En het feit dat het niet gereguleerd is dat er een ingrediëntenlijst op de verpakking moet staan, is idioot.” In 1976 worden tampons door de FDA (de Amerikaanse voedsel- en warenautoriteit) aangemerkt als medisch middel, in plaats van als cosmetisch, en dat was het jaar voordat ze cosmetische bedrijven wel verplicht stelden om een ingrediëntenlijst op te nemen bij hun producten. Tegen 1980 gebruikte één op de vier vrouwen Rely, en elke andere tampon die toen op de markt kwam, had z’n eigen superabsorberende synthetica in gebruik.
1980 was ook het jaar waarin het toxic shock syndrome, oftewel tamponziekte werd gekoppeld aan tampongebruik. Dat is, zoals alle vrouwen wel weten, een bacteriële infectie die levensbedreigend kan worden, en nadat Rely op de markt kwam, kwam het syndroom opeens veel vaker voor. In 1980 werden er bij CDC, de GGD van de VS, 812 gevallen gemeld van de tamponziekte, waarvan 38 met dodelijke afloop. Als gevolg hiervan nam Procter & Gamble Rely uit de handel.
Veel organisaties die zich inzetten voor de gezondheid van vrouwen bekommeren zich nog steeds om het gebrek aan transparantie wat betreft de inhoud van een tampon. Er zou bleek in kunnen zitten, en ftalaten door geurtoevoegingen kan het hormoonstelsel aantasten. “Er is altijd een impuls geweest om een valse realiteit rondom menstruatie te creëren,” zegt Hollender. “Ik denk dat de geparfumeerde tampon hier een goed voorbeeld van is: ‘je bent onfris als je ongesteld bent, met een riekende vagina, dus laten we deo en parfum op je tampon spuiten zodat je jezelf kan zijn en niemand voor het hoofd stoot’.”
Ook al heeft de FDA dioxinelevels onderzocht in tampons, en “niet meer dan 0,2 procent van de maandelijks toegestane doses” gevonden, microbioloog Philip Tierno uit New York blijft sceptisch. “Tegenwoordig is die hoeveelheid laag in vergelijking met toen fabrikanten andere bleekmiddelen gebruikten, maar het zit er nog steeds in, en de effecten zijn cumulatief,” zei hij vorig jaar in TIME.
Er zijn al een aantal acties op touw gezet om tamponfabrikanten te verplichten eerlijk te zijn over wat er precies in zit, en Hollender en Sustain steunen het idee van de groep Women’s Voices for the Earth. “Ook zouden we graag willen dat er onderzoek wordt gedaan naar de langetermijneffecten van oudere maandverbanden en tampons, want dat bestaat nog helemaal niet.”
De ‘Robin Danielson Feminine Hygiene Product Safety Act‘ werd in mei 2017 geïntroduceerd door het Amerikaanse Congreslid Carolyn Maloney, en is vernoemd naar een vrouw die stierf aan TSS in 1998. Dit wetsvoorstel is al tien keer voorgesteld aan het Huis van Afgevaardigden, en is er nooit doorheen gekomen. En gezien de huidige discussie over de gezondheidszorg in de VS, zal dit binnenkort ook niet snel gebeuren.
