Ik las voor het eerst over anorexia in de memoires Good Girls Do Swallow, waarna ik direct naar de apotheek ging om laxeermiddelen te stelen. Elke overlevende van een eetstoornis herinnert zich de eerste keer dat ze haar eigen ziekte in een serie, film of boek tegenkwam, en veel van hen worden daar enorm door getriggerd. Bij de 25-jarige Natalia was het de verhaallijn van het personage Hannah in de Britse soap Hollyoaks, die aan anorexia leed. Bij de 24-jarige Lily was het, net zoals bij mij het geval was, een boek dat de ziekte verheerlijkte en tips gaf hoe je jezelf ziek kon maken. Bij de 25-jarige Sophie, die aan een eetbuistoornis leed, was het een verhaallijn over een 13-jarig jochie dat bij de voorstelling Waterloo Road voedsel mee naar binnen smokkelde. (Hun achternamen zijn op hun verzoek achterwege gelaten om hun privacy te beschermen.)
De veelbesproken Netflixfilm To The Bone, waarin een uitgemergelde Lilly Collins de hoofdrol speelt, werd gepresenteerd alsof het de eerste film over anorexia was. Maar de ziekte heeft al veel vaker haar opwachting gemaakt in populaire cultuur, in films als Thin, Perfect Body en The Best Little Girl in the World, om er maar eens een paar te noemen. Dan is er nog de verhaallijn van Cassie in het tienerdrama Skins, de ballad Ana’s Song van de Australische band Silverchair en het liedje She’s Falling Apart van Lisa Loeb. Altijd wanneer eetstoornissen in populaire cultuur worden geportretteerd, wordt de dunne lijn tussen het demystificeren van een gevaarlijke, ongrijpbare ziekte en het juist romantisch of aantrekkelijk maken ervan bewandeld.
En dus is de vraag: is het überhaupt een optie dat populaire cultuur op een goede manier met eetstoornissen omgaat? Hoe belangrijk is het dat we deze verhalen vertellen, gezien het risico dat er iets getriggerd wordt bij kwetsbare mensen?
Sinds deze week is er een nieuwe serie te zien op BBC3, die Overshadowed heet. Het gaat over Imogene, een tiener die een youtubekanaal runt. Gedurende acht korte afleveringen zien we haar wegzakken in een eetstoornis. Misschien wel het meest interessante aan deze serie is dat het anorexia personifieert: de ziekte wordt gespeeld door Eva O’Connor, tevens co-auteur van de serie. Anorexia uitbeelden als apart persoon, die Imogene uitdaagt en beheerst, is een slimme manier om een van de belangrijkste elementen van een eetstoornis te verduidelijken: voor de persoon die aan de eetstoornis lijdt, wordt de eetstoornis vaak een afzonderlijke entiteit. O’Connor heeft acht jaar met anorexia geleefd en vindt dat zij om deze reden verantwoordelijke, ontroerende televisie over eetstoornissen kan maken.
“Het gevaar dat we het zouden verheerlijken, sexy zouden maken of dat we mensen zouden beledigen, was er eigenlijk helemaal niet, omdat je weet hoe je de ziekte uit moet beelden als je het zelf hebt gehad,” zegt O’Connor. “We waakten ervoor dat we geen tips zouden geven over hoe je een eetstoornis zou moeten krijgen. We hebben de hoofdrolspeelster geen gewicht laten verliezen, en we hebben geen gewicht, nummers of calorieën genoemd.”
Beat, een Engelse organisatie die mensen met eetstoornissen bijstaat, beaamt dat de serie op een verantwoorde manier in elkaar is gezet. Een woordvoerder zei hierover: “Overshadowed beeldt duidelijk de psychologische wanhoop uit, die het hoofdpersonage en degenen om haar heen in de behandeling voelen. Het beschrijft ook goed welk algemener effect een eetstoornis heeft op een familie. De film maakt duidelijk dat anorexia en andere eetstoornissen ernstige geestelijke aandoeningen zijn, en dat het geen keuze is of over diëten of ijdelheid gaat.”
Videos by VICE
Toen ik de mensen met eetstoornissen die ik voor dit stuk sprak vroeg wat zij van een televisieserie verwachten, was dat een serie die niet te veel nadruk legt op gewicht, iets dat bewijst dat eetstoornissen niet om ijdelheid gaan. “Ik zou willen dat men meer nadruk legt op en aandacht geeft aan de levenservaringen die er vaak voor zorgen dat mensen een eetstoornis ontwikkelen, in plaats van dat de nadruk op de eetstoornis zelf wordt gelegd,” zegt Nathalie. “En veel minder nadruk op gewicht. Ik ben erg tegen beelden van mensen met een laag lichaamsgewicht, omdat ik denk dat die absoluut iets kunnen ontketenen en ik het er niet mee eens ben dat ze gebruikt worden om de ernst van iemands eetstoornis aan te duiden.”
En inderdaad, gewicht is enkel een van de manieren om de ernst van een eetstoornis in te schatten. Het hebben van ondergewicht is geen vereiste voor het hebben van een eetstoornis; ook mensen met een gemiddeld gewicht kunnen aan een eetstoornis lijden. “Het lijkt me fijn als de makers niet weer gebruik zouden maken van die standaard representatie van eetstoornissen: een obsessie met gewicht en eten, en de wens om dun te zijn,” zegt Emmy Brunner, CEO van de Recover Clinic en oprichter van de Recover & Me-app. “Eetstoornissen zijn veel gecompliceerder dan dat. De relatie met eten is meer een metafoor voor wat iemand voelt. Vaak is er sprake van zelfhaat en ontzeggen ze zichzelf iedere vorm van liefde en zelfzorg.”
Dit is de waarheid die Sophie, die voorheen aan een eetbuistoornis leed, graag terug wil zien in populaire cultuur: “Ik denk dat het cruciaal is om te praten over wat de aanleiding is geweest van het ontwikkelen van een eetstoornis – niet alleen over de wijdverspreide dieetcultuur en het stigma dat op gewicht ligt, maar ook over dingen als seksueel misbruik, omgang met trauma, een laag zelfvertrouwen en genderkwesties. Er zijn zoveel dingen die ervoor kunnen zorgen dat iemand een verstoorde relatie met eten ontwikkelt, en juist die dingen moeten we aanpakken.”
Sophie twijfelt er sterk aan of er wel goede televisie over eetstoornissen gemaakt kan worden. Ze ergert zich ook aan het feit dat het enige beeld dat we te zien lijken te krijgen magere, witte meisjes zijn die aan anorexia lijden. “In de werkelijkheid is het voor mensen die worstelen met eetstoornissen of eetgestoord gedrag, of mensen die vatbaar zijn voor triggers, onmogelijk om een goede serie over dit onderwerp te maken. Maar ik denk niet dat deze series bedoeld zijn voor deze mensen. Ze bestaan eerder om bewustzijn te creëren bij een groep mensen die misschien niet weet hoe een eetstoornis er uitziet, of zelfs niet gelooft dat het echt bestaat; om professionals in de gezondheidszorg bewust te maken van de behandelmethodes; om de maatschappij en de regering te laten zien welk alledaags gedrag eetstoornissen verergert… Dat zijn de mensen die we moeten bereiken om te laten zien hoe verschrikkelijk deze dingen zijn.”
Lily, die als tiener anorexia overwon, is het daar mee eens. “Een film die een eerlijk beeld schetst van hoe een leven met anorexia is, wordt behoorlijk saai. Anorexia laat je lichaam slinken, maar ook je leven. Je gaat niet meer uit eten met vrienden, je interesse in alles wat niet met eten of sporten te maken heeft valt volledig weg, je persoonlijkheid krimpt tot niets – want je hebt gewoon geen energie om te lachen, of in de keuken te dansen, of überhaupt te leven. Als je een film zou maken over de tijd waarin ik anorexia had, zou het letterlijk gaan over hoe mijn moeder en ik zes keer per dag ruzie maakten, afgewisseld met beelden van mij waarin ik een beetje voor me uit zit te staren, en besluit nog een trui aan te trekken.”
Kijken hoe iemand het leven langzaamaan achter zich laat, is nou niet de meest boeiende tv om naar te kijken – en misschien is dat wel de reden dat zoveel makers van populaire cultuur de ziekte verheerlijken. Eetstoornissen behoren tot de mentale aandoeningen die de meeste dodelijke slachtoffers maken – 20 procent van de mensen die aan een eetstoornis lijdt, overlijdt vroegtijdig – en worden tegelijkertijd heel slecht begrepen. Populaire cultuur maakt op grote schaal content over eetstoornissen en daar zitten bepaalde risico’s aan verbonden, maar misschien is het – als we naar een serie als Overshadowed kijken – zeker mogelijk om dat op een tactvolle manier te doen.
