Noord-Korea is al jarenlang gehuld in een dikke mist van raadsels en mysteries. Documentaires die die bubbel proberen te doorprikken, zijn zo goed als altijd vreselijk saai. Journalisten brengen telkens weer dezelfde ‘nieuwe’ feiten aan het licht, en dat doen ze quasi altijd op dezelfde manier. Alsof ze een mysterie proberen te ontrafelen dat iedereen al lang kent.
Een video van een stel accordeonisten die in Pyongyang – de hoofdstad – Take On Me spelen, vertelt ons eigenlijk een pak meer dan veel van die documentaires tesamen. Namelijk dat westerse muziek van hoge kwaliteit zich een weg heeft gebaand langs de streng bewaakte grenzen van Noord-Korea. Betrouwbare informatie bemachtigen zonder contact te hebben met iemand die in Noord-Korea woont, blijft bijzonder moeilijk. Om voor de hand liggende redenen zijn bijna alle foto’s die je online terugvindt door toeristen geplaatst. Een ordinaire saaie boel, waar het instagramaccount van Zoe Stephens keihard tussenuit springt. Ze bezorgt ons een zeldzame blik achter de schermen van een land achter slot en grendel.
Videos by VICE
Zoe (27) komt oorspronkelijk uit Groot-Brittannië en woont nu in China. Sinds een paar jaar is ze reisgids in Noord-Korea. In haar vrije tijd post ze op haar YouTube-kanaal video’s van eten, dieren en wazige timelapses. De voorbije jaren is het aantal toeristen die een ticket boeken naar Noord-Korea flink toegenomen. Sommigen stellen zich de vraag of dit voor de totalitaire staat niet gewoon vorm van propaganda is. Maar volgens Zoe kan je perfect ethisch verantwoord op reis naar Noord-Korea.
VICE: Hey Zoe. Hoe ben je ooit reisgids in Noord-Korea geworden? Zoe: Ongeveer zes jaar geleden was ik als uitwisselingsstudent in Japan. Het Verenigd Koninkrijk was toen in alarmfase omdat er net een reeks terroristische aanslagen had plaatsgevonden. Toen mijn klasgenoten erachter kwamen dat ik uit het Verenigd Koninkrijk kwam, kreeg ik te horen dat dat land gevaarlijk was. Ik was er niet goed van: sinds wanneer is het Verenigd Koninkrijk oorlogsgebied? Al snel kwam ik tot het besef dat de media in Japan een hele grote invloed heeft. Ik vond dat interessant, en vroeg me af welke landen nog zoal ‘gevaarlijke bestemmingen’ waren. Zo kwam ik bij Noord-Korea terecht. Een half jaar later reisde ik er voor het eerst naartoe. Na die reis trok ik terug naar het Verenigd Koninkrijk, om mijn studies Moderne Talen af te werken. Ik behaalde mijn diploma en werd aangenomen door Koryo Tours, een reisagentschap gespecialiseerd in ongewone bestemmingen. Sindsdien ben ik al zo’n dertig keer op reis geweest naar Noord-Korea.
“De reactie van mijn moeder heeft me extra gemotiveerd om naar Noord-Korea te gaan.”
**Was je bang toen je de eerste keer vertrok?
**Eigenlijk niet. Ik kreeg de kans om met mijn eigen ogen te ontdekken wat de macht van de media was. Ik had heel veel gelezen over toerisme in Noord-Korea en het reisbureau had me ook gerustgesteld. Mijn vader vond het eigenlijk best cool, mijn moeder iets minder. Toen ik haar zei dat ik wilde vertrekken, barstte ze in tranen uit. Ze zei dat ik haar hart brak. Ik zei dat ze eerst wat online moest lezen voor ze met zo’n woorden kwam. Maar ze antwoordde dat ze “Noord-Korea niet eens wou googelen”. Haar reactie gaf me extra motivatie om te vertrekken. Hoe kun je zo’n uitgesproken mening hebben over een land waar je niets van afweet?
Hoe werd je er ontvangen? De ontvangst in Noord-Korea deed me denken aan die in Japan. De Noord-Koreanen doen echt hun best om je een leuke tijd te bezorgen en de mooiste kanten van het land te laten zien. Je gaat er waarschijnlijk van uit dat dit betekent dat ze de slechte kantjes ‘verbergen’. Maar heb je dat gevoel ook wanneer ik spreek over Japan?
Nee, dat klopt. Was het gemakkelijk om vrienden te maken? Overal waar ik kom maak ik vrienden, dat is wie ik ben. Noord-Korea is niet de gemakkelijkste plaats om vrienden te maken, maar ik doe altijd en overal mijn best. Er zijn daar een handvol mensen om wie ik heel veel geef.
**Hoe wordt er gefeest in Pyongyang?
**Het is niet de ideale plek om uit te gaan, maar ik grijp iedere kans om samen te zingen of te dansen. Noord-Koreanen drinken veel, dus het gebeurt regelmatig dat we ‘s avonds met de andere gidsen een soju of twee gaan drinken.
“Er zijn regels voor het maken van foto’s, maar die zijn niet zo streng als je denkt.”
**Wat doe je op je vrije dagen?
**Als ik eerlijk ben gebruik ik mijn verlofdagen om even bij te komen van al die rondleidingen. Het werk hier is heel intens. Ik heb wel eens een paar vrije dagen in de hoofdstad doorgebracht. Met een paar andere gidsen heb ik toen het filmfestival in Pyongyang bezocht. Achteraf zijn we samen iets gaan eten in een klein, onbekend restaurant. En ik ben ook eens gaan skiën in Masik-Ryong, op een paar uur rijden van Pyongyang.
**Kan je alleen op straat komen?
**Nee. Visumhouders mogen hier nooit rondwandelen zonder begeleiding. Buitenlanders die in Pyongyang werken en wonen, krijgen daar een speciale vergunning voor.
**Voelt het in Pyongyang soms alsof je afgezonderd bent van de rest van de wereld?
**Ja en nee. Natuurlijk voel ik me geïsoleerd wanneer ik geen internet heb, maar dat gevoel is na een paar uur alweer weg. Je went eraan. ‘s Avonds in het hotel kan je altijd nog het laatste nieuws checken. En verder is het een goed excuus om even offline te zijn, een zeldzaam fenomeen dezer dagen.
**Hoeveel kost de wifi?
**Er is niet echt wifi in Noord-Korea. Er zijn wel een paar spots, in hotels bijvoorbeeld. Maar ik gebruik meestal een speciale SIM-kaart voor buitenlanders. Als buitenlander heb je wel toegang tot het internet, maar kan je niet bellen naar Noord-Koreaanse nummers.
Internet gebruiken is hier echt heel duur, duurder dan eerder waar ter wereld. Na een dag of drie zit ik al aan 50 euro. En mijn datagebruik beperkt zich tot wat e-mails checken, een postje op Instagram, een story misschien en dan nog een paar zoektermen in Google. Als ik niet oplet, verbras ik in een paar uur tijd 50 euro.
“Iedereen kan posten wat ik op sociale netwerken post. Ik heb geen privileges, ik post gewoon geen dingen die me in de problemen kunnen brengen.”
**Ik dacht dat de regering alles super strikt controleert, ook de foto’s die je maakt. Hoe kan het dat je zoveel post op sociale media?
**Dat is echt een misvatting. Iedereen kan hier posten op sociale media wat ie wil, ik word niet bevooroordeeld. Ik post gewoon geen dingen die me in de problemen zouden kunnen brengen. Als ik in Noord-Korea ben, post ik zonder problemen op mijn eigen Instagram-account en dat van Koryo Tours. Ik ben zelfs al een paar keer live gegaan. Er zijn inderdaad regels voor het maken van foto’s, maar die zijn niet zo streng als je zou denken: geen foto’s van het leger of openbare werken. En wees ook maar voorzichtig als je een foto maakt waarop iets staat dat met een van onze leiders te maken heeft. Zolang je je aan die regels houdt, kom je niet in de problemen.
**Maar je hebt veel foto’s genomen met militairen?
**De enige plaats waar je foto’s van het leger mag maken is in de DMZ (Demilitarized Zone of Korea, red.), het grensgebied tussen Noord- en Zuid-Korea.
De foto met die militair: volgens mij is het de eerste keer dat ik een glimlach zie op een Noord Koreaans gezicht, afgezien van de leiders dan. Dat kan, maar het is echt niet de eerste keer dat een Noord-Koreaan lacht.
**Het land is relatief gesloten voor westerse invloeden, maar kan blijkbaar niet ontsnappen aan de selfie-cultuur.
**De laatste jaren zijn smartphones meer toegankelijk geworden, ze zijn gedemocratiseerd. En daar horen tegenwoordig selfies bij. Veel gidsen – vaak vrouwen, die regelmatig met buitenlanders omgaan – vragen of ze met mij op de foto mogen. Ik zie ook dat ze veel foto’s van zichzelf en hun vrienden op hun telefoon hebben staan, dat was tot een paar jaar geleden niet het geval. Waarschijnlijk is dat te danken aan de blootstelling aan andere culturen enerzijds, en buitenlandse media anderzijds.
“Omdat ik niet het stereotiepe beeld opvoer van een afschuwelijk land met kwaadaardige inwoners, steun ik zogezegd Noord-Korea.”
**Hoezo, via buitenlandse media?
**Buitenlandse media zijn grotendeels het land binnengesijpeld via illegale kanalen. Noord-Korea probeert de verspreiding van informatie tegen te houden, maar door de grens met China en het in- en uitreizen van het grondgebied is dat onmogelijk. Sommige westerse films zijn hier bijvoorbeeld ook toegelaten.
Wat je vertelt staat haaks op wat we te zien krijgen in andere media. Ben je je daarvan bewust? Het is niet per se mijn bedoeling om tegen de stroom in te gaan. Ik wil vooral een andere, onderbelichte kant van Noord-Korea laten zien. Er bestaan heel veel negatieve vooroordelen over Noord-Korea en de media dragen die ook uit. Zodra ik iets publiceer dat niet strookt met hun visie, voer ik zogezegd propaganda. Ze vinden me een idioot die zich laat tewerkstellen door een kwaadaardig regime. Omdat ik niet het stereotype beeld opvoer van een afschuwelijke land met kwaadaardige en gehersenspoelde inwoners, steun ik zogezegd Noord-Korea. Dat is gewoon niet waar, maar het zal nog een hele tijd duren vooraleer dit nieuwe beeld van Noord-Korea wordt geaccepteerd door de massa.
**Nu we het er toch over hebben, het is wel zo dat je nooit over politiek praat.
**Het behoort niet tot mijn beweegredenen. Als je meer wil weten over de Noord-Koreaanse politiek bestaan er betere bronnen. Reisbloggers uit Frankrijk, Rusland of zelfs Myanmar worden toch ook niet gevraagd om over politiek te praten. Waarom zou ik dat dan wel doen? Ik hoop gewoon dat ik Noord-Korea eens vanuit een andere hoek kan belichten. Weg van de leiders en raketten, het land is zoveel meer dan dat. Politiek is hier uiteraard een gevoelig onderwerp, maar dat is vooral zo voor de Noord-Koreanen zelf. Da’s nog een reden waarom ik er niet graag over praat. Ik heb mijn eigen mening, maar die houd ik voor mezelf. Ik weet waarom ik doe wat ik doe: omdat ik geloof dat toerisme in Noord-Korea niet alleen ethisch verantwoord, maar ook voordelig is. Niet alleen voor de toeristen, maar ook voor Noord-Korea zelf.
**Wat bedoel je met ‘ethisch’?
**Het komt erop neer dat reizen in Noord-Korea volgens mij meer voor- dan nadelen heeft. Het contact met buitenlanders, de kennismaking met nieuwe culturen, uitwisseling van informatie,… Die dingen zijn van onschatbare waarde in Noord-Korea. Het is een mes dat aan twee kanten snijdt. Wat buitenlanders weten over Noord-Korea hebben ze meestal via de media opgepikt. Maar als je kijkt door de ogen van een Noord-Koreaan, zal je meer bijleren dan je ooit had durven denken. Niet afreizen naar Noord-Korea omdat het zogezegd niet ethisch verantwoord is, zal er net voor zorgen dat een reeds geïsoleerde samenleving nog meer geïsoleerd raakt. Daarover heb ik trouwens een video van dertig minuten gemaakt.
“Niet afreizen naar Noord-Korea omwille van ethische redenen zorgt er net voor dat een reeds geïsoleerde samenleving nog meer geïsoleerd raakt.”
Welk seizoen raad je aan voor een reis naar Noord-Korea? De maand mei is mijn favoriete periode. Het weer is dan prachtig en op 1 mei is het Labor Day, een belangrijke feestdag in Noord-Korea. Overal worden er activiteiten georganiseerd en iedereen trekt naar de parken, de restaurants, de kermis, enzovoort. De sfeer is echt top, het is een unieke kans om te zien hoe de mensen zich hier ontspannen en amuseren.
1 mei 2019 is een van m’n mooiste herinneringen aan het land. We gingen gaan barbecueën in een park en een groep Noord-Koreanen stond een deuntje te zingen dat ik herkende. Ik liep naar hen toe en ze gaven me onmiddellijk de microfoon: een geweldige ervaring. Ook de rest van mijn groep werd warm onthaald. Iedereen stond samen te dansen en te zingen. Dat samenhorigheidsgevoel onder de mensen, da’s waarom ik dit doe. Het geeft mij de energie om door te gaan.
Volg Zoe op Instagram en YouTube.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.
