“Vaarwel Joop, we zullen je missen,” lees ik in een link ergens in een artikeltje, met een foto van de bekende entertainmentmagnaat erbij. Joop van de Ende ook al dood? Karl Lagerfeld, Keith Flint; de iconen uit mijn jeugd glippen als los zand tussen mijn vingers door. Ik klik op het linkje. Joop blijkt helemaal niet dood, maar hij heeft vaarwel gezegd tegen de musicalwereld en “Hallo!” tegen bitcoin. Een verrassende keuze. Het blijkt dan ook geen nieuwsbericht te zijn, maar domme klikspam, waarin ik uiteindelijk word gevraagd om lid te worden van een dubieus bitcoin-spaarprogramma. Ik ben er weer eens in getrapt.
In het artikel over Joop van den Ende speelt ook ene John de Mol een rol, die als twee druppels water op Ali B lijkt. Ook hij is multimiljardair geworden dankzij bitcoin. Puur om mensen hun gegevens en geld af te troggelen, wordt er een alternatief universum opgetrokken waarin je eindeloos kunt ronddwalen en je de onwaarschijnlijkste verhalen vindt.
Videos by VICE
Zo belooft een advertentie te vertellen hoe Roy Donders “eindelijk weer succes” kreeg. Helaas linkt de advertentie direct door naar een nep-webshop, waar je iets kunt kopen wat volgens de tag in de categorie ‘printers’ valt, maar verdacht veel lijkt op een cd. Alsof verwarring scheppen over je product de sleutel tot rijkdom is. Volgens een ander verhaal werd Dave Roelvink rijk met gokken, en stopte Tiësto met zijn dj-carrière om te “investeren”.
De slordigheden in de ads zijn wel een beetje vreemd. Zou iemand écht denken dat Ali B John de Mol is? Of dat een cd een printer is? Het lijkt alsof er een niet zo intelligente kunstmatige intelligentie achter zit, die tot op zekere hoogte het spel van het kapitalisme snapt, maar niet helemaal. Doe zoals de celebs en ga van musicalmagnaat tot cryptomiljardair!
Ik vroeg me af waar dit soort content vandaan komt, hoe wordt het gemaakt en wat de celebs er zelf eigenlijk van vinden dat hun beeltenis wordt gebruikt om mensen naar schimmige sites te lokken.
Het doet me denken aan een project van ontwerpersduo Arvid en Marie. Ze doen veel onderzoek naar kunstmatige intelligentie en verplaatsen zich daarbij ook in het perspectief van de robot. Laatst maakten ze een bed dat eruitziet zoals de algoritmes van Alibaba.com denken dat een bed eruitziet. Die algoritmes krijgen een heleboel eigenschappen van een bed gevoerd, zodat ze die bedden kunnen verkopen aan mensen. Dat bed zag er zo uit:
Zou wat ik zie dan een door bots bedachte, uncanny polderversie van de American Dream zijn? Ik besluit contact op te nemen met ontwerper annex algoritmefluisteraar Arvid Jense, en hij moet lachen bij het zien van de screenshots van Roy Donders. “Waarschijnlijk reageren deze advertenties op de grootste interesses van mensen,” zegt hij. “Je zult wel ergens gegevens hebben achtergelaten.” Het zegt dus blijkbaar iets over mijn muzieksmaak dat ik juist deze celeb te zien krijg. Of de advertenties door robots gemaakt zijn kan Jense niet met zekerheid zeggen. “Het zou kunnen dat deze advertentiemakers een database hebben met Nederlandse BN’ers en hun producten, waar willekeurig een variatie van een clickbait-kop boven wordt geplakt,” zegt hij. “Als het écht een goed algoritme is, maakt het voor elk land iets specifieks. Dan worden de teksten automatisch vertaald en worden ergens populaire mensen vandaan gescraped.” Toch denkt Jense aan de tekst te zien dat er sowieso ook mensenwerk bij komt kijken bij deze advertenties. “Het lijkt erop alsof degene die het geschreven heeft de celebs wel kent.” Dat zou verklaren waarom Joop van den Ende terecht ‘mediamagnaat’ wordt genoemd in de advertentie, en niet ‘printer’.
Wat Jense zegt, wordt bevestigd door Giorgio Patrini, hoofdonderzoeker en eigenaar bij Deeptrace, een startup die gericht is op het opsporen van online bedrog. Volgens hem is het niet rendabel om een AI te maken voor dit soort clickbaitadvertenties, omdat het net zo makkelijk is om het gewoon even snel te typen. “Oplichters die aantrekkelijke zaken als rijk worden, gokken en seks promoten, hoeven geen hoogwaardige content te maken. Hun marges zijn klein, omdat de meeste mensen hier niet in trappen.”
Ik google toch nog een beetje verder op ‘algoritme’ en andere technische termen, en het lijkt onmiddellijk invloed op mijn celeb-keuze te hebben. “Sem geeft terug aan de Hollanders,” komt er die middag op mijn facebookfeed voorbij, met een foto van tech-expert Alexander Klöpping erbij. Ik klik, en kom op de facebookpagina van een soort boekenwinkel met één volger. Nog geen uur later komt Klöpping wéér voorbij, nu met zijn echte naam erbij. De ondertitel van de advertentie heeft het over een boek van Waylon, getiteld Voorbij Zingenh, alsof iemand zag dat ik op Alexander Klöpping had geklikt en snel even een Waylon-advertentie heeft aangepast. Jammer, want ik was best wel benieuwd wat Waylon na zijn zanghcarrière wilde gaan doen. De nieuwe ‘Alexander Klöpping’-advertentie linkt door naar eenzelfde soort crypto-scam als die van Joop van den Ende.
Oké, dus ik krijg een soort fake-news-roddelblad voorgeschoteld. Maar de celebs die ik op mijn scherm krijg, krijgen helemaal niks, behalve dat hun foto’s gekoppeld worden aan dubieuze praktijken.
Alexander Klöpping zelf vindt het allemaal een stuk minder amusant dan ik. “Ik vind het heel vervelend dat mijn naam en foto gebruikt worden door oplichters,” zegt hij in een e-mail. “Het is fake news, natuurlijk. Ik krijg de afgelopen dagen enorm veel reacties van mensen die deze advertentie te zien krijgen. Er heeft zich zelfs al iemand bij me gemeld via Instagram die erin getrapt is, de fraudeurs vervolgens niet te pakken kreeg en aangifte heeft gedaan bij de politie.” Inmiddels heeft de tech-expert er ook een lollige tweet aan gewijd: hij ziet toch ook wel in hoe absurd het is dat hij door bezorgde burgers wordt gespamd met spam die onder zijn naam verspreid is.
Ik vraag aan cybersecurity-expert Bert-Jaap Koops wat Nederlandse celebs hiertegen kunnen doen. “Gebruik van foto’s valt onder de inbreuk op het portretrecht,” legt hij uit. “Maar het gebruik van de naam van BN’ers zonder hun toestemming kan ook vallen onder artikel 231b Sr.” In dat artikel staat dat je niet zomaar iemand anders’ hoofd of naam mag misbruiken als iemand daar nadeel aan kan ondervinden. “Daar staat maximaal vijf jaar gevangenisstraf op, of een geldboete van maximaal 83.000 euro,” zegt Koops. Best een flinke straf dus, maar zie de schurk in kwestie maar eens te pakken te krijgen.
Het is goed om te weten dat je de advertenties kunt rapporteren en aangifte kunt doen. Je kunt daarnaast een adblocker installeren, je facebookaccount verwijderen en je er helemaal voor afsluiten. Misschien heb je dat allang gedaan. Maar ergens is het ook wel jammer om deze nepwereld te missen. De spam-advertenties zijn zo’n opzichtige vorm van oplichting dat het bijna een absurde, kneuterige meme is. Die schattigheid is misschien nog wel verleidelijker dan het geld dat volgens de advertenties in het verschiet ligt. In ruil voor je gegevens kun je ontsnappen naar een geruststellend eenvoudige realiteit.
Het echte kapitalisme is namelijk vele malen complexer dan in deze clickbait-artikeltjes. Miljardairs als Joop van de Ende geven juist hun geld weg om rijker te worden, in plaats van roekeloze risico-investeringen te doen. Met het verkopen van cd’s of printers word je niet rijker, je moet mensen juist ervaringen aansmeren. Ali B en John de Mol zijn niet één en dezelfde persoon, maar John wil wel in Ali investeren als hij zijn personal brand naar de beurs brengt.
Het enige dat in het echt geruststellender is dan in de dromerige spam-artikeltjes is dat Tiësto gewoon nog dj is. Gelukkig maar.
In een eerdere versie van dit artikel werd Giorgio Patrini onderzoeker aan het Amsterdam Machine Learning Lab genoemd, maar daar werkt hij niet meer.
Achtergrondfoto van muntjes via Flickr. Bewerking door de auteur
—
Hou je ook zo van geld? Like VICE Money en ontvang dagelijks gratis geldverhalen:
