De korte film ‘Jordy in Transitland’ is een dromerig transsprookje

Still uit Jordy in Transitland

Transgenders zijn steeds zichtbaarder in de media en op het witte doek, maar de verhalen die verteld worden kunnen nogal eenzijdig zijn. Vaak gaat het alleen maar over de fysieke transformatie – waarbij de nuances en complicaties van het trans zijn onder het tapijt worden geveegd – of ligt de nadruk heel erg op het idee dat transgenders óók mensen zijn.

In zijn nieuwe korte film Jordy in Transitland, die te zien is op de VICE Night op het Nederlands Film Festival, probeert Willem Timmers juist de draak te steken met het beeld van transgenders als patiënten. De film is een dromerige zoektocht naar wat vrouwelijkheid betekent, en vermengt documentaire en fictie, sprookje en werkelijkheid, en animatie en live-action. We zien hoofdrolspeler Jordy in de periode voordat hij Jody werd – in zijn slaapkamer, maar ook lopend door een prachtig bos en een kaal en industrieel gebouw. Ondertussen vertelt Jordy in de voice-over over de dingen waar hij mee zit.

Eigenlijk komt regisseur Willem uit een hele andere hoek. Hij studeerde eerst antropologie en toerisme, en werkte een tijdje als reisbegeleider toen hij zijn eerste idee kreeg voor een documentaire. Dat werd de surprisehit Framing the Other, over westerse toeristen in Ethiopië, die draaide op meer dan vijftig filmfestivals over de hele wereld.

Ik sprak Willem voor de première van Jordy in Transitland over zijn nieuwe film.

VICE: Ha, Willem! Je maakte eerder documentaires over de gloeilamp en Chinese toeristen in Nederland. Hoe past je nieuwe film in je oeuvre?
Willem Timmers: Ik probeer altijd zo weinig mogelijk een eigen oordeel in mijn films te verwerken, en waar ik graag naartoe werk in mijn films is een situatie met een clash tussen twee tegenstrijdige personen of belangen. Dat laatste is bij Jordy in Transitland niet gelukt, dus in die zin past het niet echt bij wat ik al heb gemaakt. Maar misschien zou je Jody’s gedwongen keuze om een vrouw te worden of een man te blijven kunnen zien als een innerlijke clash.

Gedwongen? Op welke manier dan?
Zij voelde die druk steeds meer. Jody was er een tijd lang van overtuigd dat ze gewoon een hele vrouwelijke homo was, maar moest uiteindelijk drie keer uit de kast komen: eerst als homo, toen als travestiet, en nu ook nog eens als transgender.

Waarom sprak dit onderwerp je eigenlijk aan? Heb je iets met transgenders?
Eigenlijk puur omdat ik Jody ken. Laatst vroeg iemand of ik nog meer films zou willen maken over dit thema – of ik een soort transgoeroe wil worden. Ik heb dat totaal niet. Maar het was wel een uitdaging om er een ander soort verhaal van te maken.

Willem (links) met zijn cameraman en Jody (rechts)

Hoe ging het maakproces?
Ik kende Jody al zes jaar en zag haar innerlijke strijd. Toen we net het plan hadden om een film over Jody te maken, had ik nog geen vernieuwende invalshoek en werd de pitch ook afgewezen voor fondsen; in die tijd werden net de eerste films en tv-programma’s over dat onderwerp gemaakt voor het grote publiek. Een jaar later hebben we het idee weer uit de ijskast gehaald. Sindsdien voelt het niet heel erg documentair, en zit er veel meer fictie in. Jordy zit in die film op de grens – je denkt als kijker: is ze al meer vrouw dan man? En is dit nou een documentaire? Je weet niet of je het moet geloven. Maar dat doet er ook niet echt toe.

Wat is er dan vernieuwend aan de film?
We hebben heel duidelijk het imago van transgenders als patiënten in de film gegooid – vooral in de scène op het einde waarin zij in de operatiezaal ligt. De film eindigt met Jody liggend op een operatietafel in een industrieel gebouw, die een statement maakt van: ‘Ik lig hier al, ik ben er klaar voor, maar ik moet juist die medici en psychologen ervan overtuigen dat ik het echt wil. Het uiteindelijke besluit ligt buiten mijn macht.’

Ook vonden we het allebei belangrijk dat het niet over het fysieke aspect zou gaan, maar juist over de periode daarvoor, waarin je nog tussen die genderhokjes zweeft. Die zoektocht van Jody is eigenlijk interessanter dan de transitie. De operatie is fysiek zwaar, maar voor haar is het juist een moment van wedergeboorte. Ze kon niet wachten tot ze daar lag. Dat vond ik een interessant aanknopingspunt. Het serieuze mag er wel een beetje vanaf. Alle programma’s over transgenders willen steeds heel duidelijk laten merken dat transgenders ook mensen zijn.

Noem eens een voorbeeld van zo’n programma.
Hij is een Zij gaat bijvoorbeeld over Arie Boomsma die probeert het normale in de transgender te zien, maar hij zoomt juist in op hun fysieke transitie en hoe zij zich voelen binnen een vriendengroep. Nederland weet dit onderhand wel. Het is een beetje hetzelfde als met de feministenbeweging en de homo-emancipatie: eerst heb je hele traditionele vrijheidsstrijders aan het voorfront, maar op een gegeven moment is het een beetje doorgesijpeld naar de rest, en dan moet er een ander geluid komen, vind ik. Die oerfeministen worden tegenwoordig toch ook echt wel met de nek aangekeken. Met deze film willen we juist iets anders doen.

Jij en Jody hebben uiteindelijk samen aan de film gewerkt. Zij spreekt bijvoorbeeld ook de voice-over in. Hoe ging dat?
Ik heb haar erg betrokken bij hoe we het verhaal willen vertellen. We hebben eerst alle beelden geschoten in de hoop dat we er daarna een audiovertelling onder konden plakken die erbij zou passen. Ik heb veel geprobeerd: van opgenomen psychologische consults tot interviews. Ik heb ook geprobeerd om de film zonder audio te laten werken, maar [coproducent] VPRO Dorst vond dat het zonder audio niet de diepte in gaat. Uiteindelijk hebben we ervoor gekozen om Jody dagboekfragmenten te laten voorlezen.

Je gebruikt ook voor het eerst animatie in je documentaire. Waarom?
De keren dat ik met Jody sprak, merkte ik dat er een groot verschil zat tussen hoe zij en ik de wereld zien, maar ook over hoe zij zichzelf ziet, bijvoorbeeld. Eerst had ik het idee om animaties op haar lichaam te plaatsen om dat te visualiseren. Ik dacht dat het gebruik van animatie een vrijheid zou creëren om die verschillen te laten zien.

En?
Dat is deels gelukt. Ik had heel sterk een idee van hoe die animaties eruit moesten zien, maar in Nederland zijn er weinig animatoren die heel mooi kunnen animeren voor weinig geld. Maar het is wel geworden wat ik wilde.

Bedankt, Willem!

Jordy in Transitland wordt vertoond tijdens de VICE Night op het NFF op dinsdagavond 27 september. Meer informatie over het programma en tickets vind je hier .