“Het houdt niet op, totdat je iets doet” is de prangende boodschap die sinds 2013 wordt gebruikt in spotjes tegen partnermishandeling. Inmiddels is die slogan weer afgestoft voor een nieuwe overheidscampagne, want door het gedwongen thuisblijven tijdens de coronacrisis is het aantal mensen dat slachtoffer wordt van een gewelddadige partner of huisgenoot wereldwijd enorm toegenomen.
Maar juist dat doen van ‘iets’ is niet altijd even makkelijk. Want wanneer is een situatie zo grimmig dat je aan de bel moet trekken, en wat gebeurt er als je eenmaal aan die bel getrokken hebt?
Videos by VICE
Nicole van Gelder doet promotieonderzoek aan het Radboudumc, en is daarvoor in 2018 gestart met SAFE-project, een online omgeving voor vrouwen die te maken krijgen met partnermishandeling. Ze kunnen er op een laagdrempelige manier informatie en ondersteuning vinden. “Partnergeweld is eigenlijk het grootste geweldsprobleem in Nederland,” zegt Van Gelder. “Toch is het lastig om precieze cijfers te geven, want er is vaak sprake van onderrapportage. Lang niet iedereen durft met zulke ervaringen naar buiten te komen.” Volgens Van Gelder is het bovendien moeilijk voor mensen om zichzelf als slachtoffer te zien, vooral als er geen sprake is van een beuk of agressiviteit. “Als we over partnergeweld praten, is er vaak een focus op lichamelijk en seksueel geweld,” volgens Van Gelder. “Het woord ‘geweld’ doet ons denken dat er iets fysieks aan de hand is, maar geweld kan ook psychologisch of economisch zijn. Daarom zie je dat het de term ‘partnergeweld’ steeds vaker wordt vervangen door ‘partnermishandeling’.”
Slachtoffers van psychologisch geweld worden bijvoorbeeld uitgescholden, vernederd, geïsoleerd, gemanipuleerd of door hun partner in de gaten gehouden via apps. Economisch geweld, daarnaast, is een relatief nieuw en weinig onderzocht onderwerp, zegt Van Gelder. “Je moet dan denken aan een partner die al je uitgaven in de gaten houdt. Het kan ook nog verder gaan: het wordt je verboden om nog te werken of te studeren, je partner zorgt ervoor dat je ontslagen wordt of neemt je bankpasje in beslag.”
Als je op een dergelijke manier door je partner wordt behandeld, voelt het misschien niet alsof je in direct gevaar bent – maar psychische mishandeling kan minstens zo schadelijk zijn. Van Gelder: “Ik heb weleens met een vrouw gepraat die door haar ex zowel fysiek als psychologisch mishandeld werd. ‘Die blauwe plekken zijn allang genezen, maar van die dagelijkse vernederingen heb ik nog altijd last,’ zei ze daarover.”
SAFE is opgezet door het Radboudumc om het slachtoffers van partnermishandeling makkelijker te maken om hulp te vinden, vertelt Van Gelder, juist ook degenen die zich schamen of eraan twijfelen of hun situatie wel ernstig genoeg is om hulp in te mogen schakelen. “We weten dat vrouwen gemiddeld zeven jaar in een gewelddadige relatie blijven zitten, en dat is heel lang.” Als vrouwen bij SAFE inloggen, vinden ze daar informatie over partnermishandeling, en diverse mogelijkheden om steun te zoeken, waaronder een hulpdatabase. Ook zijn er tips over hoe je met bijvoorbeeld incognitovensters kunt internetten zonder dat een controlerende partner ziet wat je allemaal opzoekt.
Het is belangrijk dat SAFE online is, zegt Van Gelder, zodat het vrouwen een eenvoudige weg biedt om voorzichtig een beginnetje te maken aan het veranderen van hun situatie, als dat is wat ze willen. “Het is een grote stap om naar iemand toe te gaan, en je verhaal te doen aan iemand die tegenover je zit en je aankijkt. Veel slachtoffers zijn bang over veroordeeld te worden – want waarom zijn ze nog steeds samen met iemand die ze zo slecht behandelt? Ook een noodnummer bellen kan beangstigend zijn, want het is lang niet bij iedereen bekend wat er dan vervolgens gebeurt. Het kan voelen alsof ze dan de controle uit handen geven, en door de situatie waar ze in zitten ervaren ze vaak al zo weinig controle,” legt ze uit. “Een website is 24 uur per dag beschikbaar, ook als je midden in de nacht op de wc zit, en in het geval van SAFE is het anoniem te gebruiken.”
De website van SAFE maakt deel uit van een onderzoeksproject, dat uit drie delen bestaat. “Het eerste deel van ons onderzoek ging over de ontwikkeling van de website. We hebben veel interviews afgenomen met experts, en met vrouwen die partnergeweld hebben meegemaakt, om te weten te komen wat er nodig is en waar behoefte aan is op zo’n online platform,” zegt Van Gelder. “We hebben ook goed gekeken naar buitenlandse initiatieven, die al wat langer bestaan, zoals het Australische platform I Decide.” Nu de SAFE-website online is volgt de tweede fase, waarbij gebruikers die inloggen gevraagd wordt of ze mee willen doen aan het onderzoek. Vervolgens vullen zij een aantal vragenlijsten in, over hoe ze de website gebruiken en wat ze van SAFE vinden. “Dit platform is een supernieuwe manier van hulp aanbieden, dus we willen graag weten of het werkt en hoe het beter kan.”
In de derde fase van het onderzoek zal er nog dieper ingegaan worden op hoe de site als hulpmiddel gebruikt is. Er zullen onder andere interviews gehouden met vrouwen die gebruik hebben gemaakt van het platform, al dan niet anoniem. Het is de bedoeling dat de website van SAFE ook na het onderzoek online blijft, en dat vrouwen in onveilige relaties er gebruik van kunnen blijven maken. “Het gaat niet alleen om het onderzoek, we willen ook echt iets betekenen in de maatschappij.”
Dat een online platform nodig is om slachtoffers te bereiken benadrukt ook hoogleraar Sabine Oertelt-Prigione, die net als Van Gelder betrokken is bij SAFE: “Ik denk dat er in Nederland op zich goede ondersteuning is voor slachtoffers van huiselijk geweld,” zegt Oertelt-Prigione. “Hulpverleners en zorgprofessionals zijn meestal goed op de hoogte van hoe ze signalen kunnen herkennen en slachtoffers kunnen doorverwijzen. Maar er zijn desalniettemin allerlei redenen waardoor zij niet elk slachtoffer kunnen bereiken. Zeker als iedereen wordt opgeroepen om zoveel mogelijk thuis te blijven.”
Volgens Oertelt-Prigione moeten slachtoffers van partnermishandeling vaak heel wat mentale obstakels overwinnen voordat ze een melding maken of actief hulp gaan zoeken. “Het is fijn dat mensen in acuut gevaarlijke situaties het codewoord ‘Masker-19’ kunnen zeggen in de apotheek, en dat ze dan in contact worden gebracht met hulpverleners. Maar vaak is het probleem bij partnergeweld ontzettend ingewikkeld: er kunnen kinderen bij betrokken zijn, misschien wil of kan het slachtoffer niet uit het gezin weg, er kunnen allerlei afhankelijkheids- en machtsrelaties spelen die het erg lastig maken om zomaar in te grijpen.”
Oertelt-Prigione zegt dat een online platform als SAFE niet alleen tijdens de coronacrisis een uitkomst is, maar dat deze vorm van hulp altijd beschikbaar zou moeten zijn. “Het is belangrijk dat slachtoffers ondersteuning kunnen krijgen gedurende een langere periode, zodat ze hun eigen situatie leren begrijpen en een plan kunnen maken,” zegt Oertelt-Prigione. “SAFE was het eerste online platform voor slachtoffers van partnermishandeling in Nederland. We zijn nog niet zo lang bezig, dus het is nog niet bij veel mensen bekend, maar een online platform kan een brug zijn tussen radeloos op de bank zitten, niet wetend of het zin heeft om een melding te maken, en actief op zoek gaan naar hulp.” Zo denkt ze dat er een aanzienlijke hoeveelheid slachtoffers te bereiken is die buiten het zicht van hulpverleners en huisartsen blijft.
Vooralsnog richt SAFE zich uitsluitend op vrouwen. Daar zijn verschillende redenen voor, zegt Van Gelder. Ten eerste vormen vrouwen de grootste groep slachtoffers die te maken krijgen met partnermishandeling. Als je voor mannen en vrouwen op hetzelfde platform hulp aanbiedt, is er bovendien een kans dat bepaalde mensen zich niet meer durven aan te melden, uit angst een partner of ex tegen te komen. “Het is belangrijk dat er wat dat betreft een gevoel van veiligheid is,” zegt Van Gelder. “Maar ook verschillen de behoeftes van mannelijke en vrouwelijke slachtoffers: voor mannen is het bijvoorbeeld nog een groter taboe om als slachtoffer gezien te worden. Je moet daar gevoelig voor zijn en daar goed op kunnen aansluiten, en op een gemengd platform gaat dat minder goed, zeker in zo’n vroeg stadium.”
Wel zegt Van Gelder dat ze hoopt dat er in de toekomst een diverse groep slachtoffers bij online platforms als SAFE terecht kunnen, juist omdat het een laagdrempelige manier van hulp zoeken is. “Ik zou het mooi vinden als er in de toekomst meer aandacht komt voor mannelijke slachtoffers, want iedereen die met partnergeweld te maken krijgt moet serieus genomen worden en hulp krijgen. En dat we ook niet langer alleen maar focussen aan heteroseksuele relaties, want ik merk dat er wat dat betreft nog een hoop mythes en taboes bestaan.”
