Op maandag 7 december bespreekt de Tweede Kamer in een commissievergadering een wetsvoorstel waarbij straks alle politiegegevens gebruikt kunnen worden om een VOG (verklaring omtrent gedrag) te weigeren, ook al heb je geen strafblad. Dat betekent dat wanneer de politie je bijvoorbeeld staande houdt simpelweg omdat je met een groep vrienden rondhangt of in een chique auto rijdt, je later geen VOG kan krijgen — wat ervoor kan zorgen dat een werkgever je niet wil aannemen. Het betekent ook dat etnisch profileren door de politie nog veel drastischere gevolgen zal hebben voor mensen van kleur, die vaak het doelwit zijn van niet-objectieve en onrechtvaardige staandehoudingen. De wet zou vooral bedoeld zijn voor overheidsberoepen die ‘een hoge mate van integriteit vragen’, zoals bij justitie, de rechtbank, politie en voor boa’s.
Advertentie
Nu nog kan een VOG alleen worden geweigerd als je een strafblad hebt. Wanneer de wet erdoor komt, kan dit dus op basis van enkel politiegegevens. ‘Politiegegevens’ is een heel breed begrip: het gaat over alle informatie die de politie over je heeft. Een groot probleem, volgens Jair Schalkwijk van Controle Alt Delete, een Nederlandse organisatie die zich al jarenlang inzet tegen etnisch profileren. “Als je bijvoorbeeld staande wordt gehouden en je moet je identiteitskaart laten zien en de politie maakt daar een registratie van, dan is dit al een politiegegeven,” vertelt hij aan VICE. “Wanneer de politie een chique auto met daarin een jongen met een donkere huidskleur staande houdt, kan de agent bijvoorbeeld een aantekening in het systeem maken dat er een vermoeden van witwassen is. Zo'n aantekening kan straks een rol spelen in het besluit om geen VOG te geven.” Schalkwijk werd over dit wetsvoorstel getipt door een advocaat die Controle Alt Delete volgde en de wet al een tijdje in de gaten hield. Het speelt namelijk al langer: in 2012 bedacht het ministerie van Justitie en Veiligheid al een uitzondering waarbij politiegegevens — en dus niet alleen een VOG — de doorslag zouden geven bij het aanstellen van boa’s. Deze tijdelijke, ‘bijzondere machtiging’ zou nu wettelijk vastgelegd kunnen worden. Politieagenten besluiten zelf wat ze wel en niet opschrijven. Ook mogen ze beslissen wie ze wel en niet staande houden. Schalkwijk geeft als voorbeeld een jongen die wordt bijgestaan door Controle Alt Delete. “Hij liep ’s avonds naar huis en werd tegengehouden door de politie. Hij moest zijn ID laten zien en vertellen waar hij naar op weg was, voor hij mocht gaan. Toen hij een klacht indiende, kwam hij erachter dat hij in het politiesysteem staat als ‘betrokkene bij een mogelijke inbraak’. De politie erkent dat hij geen verdachte is, maar het staat wel in het systeem,” aldus Schalkwijk. “Het jaar ervoor werd diezelfde jongen ook tegengehouden, omdat hij werd ‘verdacht van een straatroof’. De politie kwam er snel achter dat hij er niets mee te maken had en de echte dader werd snel gepakt, maar hij staat nog steeds in het systeem als verdachte. Als de mensen die de VOG beoordelen dat zien, zien ze enkel die twee aantekeningen. Hij zal dus geweigerd worden voor een VOG.” Amnesty International schrijft in een uitgebreid rapport dat ‘etnische minderheden in Nederland vaker onderworpen worden aan politiecontroles dan witte Nederlanders terwijl daar geen objectieve reden voor is’. De politie erkent ook dat etnisch profileren meer dan incidenteel voorkomt, maar, zo schrijven ze in een officieel statement, er is geen onderzoek dat dit bevestigt. Controle Alt Delete deed zelf kleinschalig onderzoek naar etnisch profileren in Amsterdam. Daaruit kwam dat van de tweeduizend respondenten 32 procent van de jongeren met een niet-westerse achtergrond aangaf benaderd te zijn door de politie, tegen 23 procent van de witte, Nederlandse jongeren. Bij volwassen mannen is het verschil nog groter: 22 procent van de witte, Nederlandse respondenten gaven aan afgelopen jaar benaderd te zijn door de politie, terwijl dat geldt voor 41 procent van de mannen met een niet-westerse achtergrond. En bijna de helft van de Marokkaans-Nederlandse mannen in Amsterdam gaf aan staande te zijn gehouden. Het gevaar is dus dat vooral mensen met een migratieachtergrond de schade gaan voelen van de nieuwe wet. “Dit bewijst nogmaals dat die politiecontacten echt een gigantische invloed hebben op je leven,” vertelt Schalkwijk. Dat het wetsvoorstel voor oneerlijke toestanden kan zorgen, wordt ook bevestigd door de Raad voor de rechtspraak. Zij gaven eerder al aan dat het een probleem zou kunnen zijn dat informatie die niet geverifieerd is, gebruikt zal worden voor zo’n VOG. De Autoriteit Persoonsgegevens ziet het voorstel als een inbreuk op de privacywet, en vindt ook dat er wettelijk vastgelegd moet worden hoe deze gegevens exact beoordeeld zullen worden. Schalkwijk hoopt alleszins dat de Tweede Kamer kritisch zal kijken naar het wetsvoorstel hoe dat er nu ligt. “Het argument: ‘als je niets te verbergen hebt, moet je gewoon meewerken’ gaat niet meer op. De impact van een politiecontrole wordt hiermee flink vergroot.”Eerder schreven we dat er op maandag 7 december in de Tweede Kamer gestemd wordt over het wetsvoorstel. Dat klopt niet: op 7 december wordt de wet besproken in een commissievergadering. Later wordt hierover gestemd.
