Stemmen in je hoofd hoeven je leven niet te beheersen

De eerste keer dat Rai Waddingham een stem in haar hoofd hoorde, vertelde die haar dat ze zichzelf van kant moest maken. Het bleef alleen niet bij één stem — het waren er drie. "Ik logeerde die nacht bij een vriendin en hoorde een paar mannen over me praten. Ze zeiden dingen als 'Ze is dom,' 'Niemand vindt haar aardig' en 'Ze zou zichzelf af moeten maken'. Ik dacht eerst dat het mijn vrienden waren, omdat er drie jongens in dat huis woonden, dus ging ik naar beneden om hen te confronteren met hun uitspraken. Maar ze sliepen allemaal, wat heel raar was. Ook klonken de stemmen die ik gehoord had als mannen van middelbare leeftijd."

Op dat moment was Waddingham negentien jaar oud. De stemmen stopten niet, en ze kreeg al snel het idee dat iemand haar met camera's in de gaten hield. Wie zou de middelen hebben om haar huis onder cameratoezicht te plaatsen? De regering. En aliens, natuurlijk. Er ontstond een verdraaide logica in haar gedachten en ze werd al snel meer en meer paranoïde, en angstig voor de mensen om haar heen. Een dokter plaatste haar uiteindelijk in een psychiatrische instelling, waar schizofrenie bij haar werd geconstateerd, en ze uiteindelijk een "gigantische hoeveelheid medicatie" toegediend kreeg.

Nu, twintig jaar later, hoort Waddingham ongeveer dertien stemmen — meer dan ooit. Het originele trio is nog altijd aanwezig om over haar te praten, maar er zijn andere vaste gasten die regelmatig hun zegje doen. Zoals Bunny, een grappige maar nieuwsgierige vijfjarige ("Ze maakt de hele tijd grapjes".) Het grote verschil is dat Waddingham niet meer naar zichzelf kijkt als iemand met een psychisch probleem. Ze laat zich door de stemmen niet meer uit het veld slaan. "Toen ik in het ziekenhuis lag, was ik doodsbang voor de stemmen omdat ze m'n zelfvertrouwen kapot maakten," zegt ze. "Ik hoor nu nog altijd dezelfde stemmen als toen, maar ze zijn veel minder agressief. Ik geloof niet meer wat de stemmen letterlijk zeggen, het is nu meer symbolisch."

Mensen die nergens last van hebben zijn vaak sceptisch over het fenomeen, maar het horen van stemmen komt vaker voor dan je zou denken: tussen de vier en de acht procent van de bevolking ervaart wat "auditieve hallucinaties" worden genoemd. Wereldwijd zijn dat ongeveer 600 miljoen mensen. En hoewel 40% van ons op een bepaald punt in het leven stemmetjes zal horen, zullen veel van hen, zoals Waddingham, gezonde en normale levens leiden. Een bekende misvatting, wellicht gevoed door krantenkoppen over "gekken onder invloed van drugs" die je vaak tegenkomt, is dat mensen die stemmetjes horen per definitie psychoses ervaren. Het is waar dat dit een van de meest voorkomende aspecten is, maar bij de meerderheid van de mensen die stemmen horen wordt géén schizofrenie geconstateerd. Voor hen is het horen van stemmen een dagelijkse ervaring die niet wordt geassocieerd met psychische problemen.

Neem bijvoorbeeld Nikki Mattocks. Zij hoorde haar eerste stemmetje toen ze veertien jaar oud was. Vijf jaar later geeft ze aan tot wel twintig verschillende stemmen per dag te horen. "Het is erg verwarrend," zegt ze. "Ze zeggen dingen als 'Je bent lelijk,' 'Je bent dik' of 'Je bent dom.' Ik werd er eerst doodsbang van — ik kreeg paniekaanvallen, en probeerde zelfmoord te plegen om maar van de stemmen af te zijn. Maar nu ben ik eraan gewend. Ik functioneer net als ieder ander mens. Ik hoor ze op dit moment en ik praat nog steeds met je, omdat ik heb geleerd hoe ik ermee om kan gaan."

Soms zijn de stemmen zo luid dat Mattocks haar vrienden niet kan horen praten, maar dan blijft ze simpelweg stil tot het over gaat. "Ik heb gelukkig erg geduldige vrienden," zegt ze lachend. Drinken kan ook onvoorspelbaar uitpakken. "Ik ging laatst uit, en de eerste twee of drie uur was het hartstikke gezellig," legt ze uit. "Maar toen begon ik te ontnuchteren, en voelde ik me weer rot. De stemmen in mijn hoofd worden niet bepaald aardiger als ik dronken ben, maar eerder heel vreemd. Ze kunnen de geluiden veranderen — ik hoor dan bijvoorbeeld willekeurig gebons, alsof ze me bang willen maken." Om hiermee om te gaan gaat Mattocks nooit van huis zonder haar koptelefoon. Ze vergelijkt het met een stop die je in een afvoer doet om het water niet te laten weglopen: de muziek houdt de aanhoudende stroom geluid op zijn plaats, en op afstand, al is dat maar voor even. Waddingham heeft gemerkt dat het opschrijven van dingen of direct praten met haar stemmen helpt. Maar dit praten doet ze wel in haar hoofd: "Mensen kijken me raar aan als ik hardop met ze praat. Dat is ook wel sneu, vind je ook niet? Ik zou eigenlijk van die Bluetooth-oortjes moeten kopen. Niemand zou het verschil merken."

Op haar dieptepunt vond Weddingham veel steun bij het English Hearing Voices Network (HVN), een NGO die een hulpgroepen opzet en mensen de mogelijkheid geeft open te praten over hun ervaringen. Terwijl de traditionele aanpak zich erop richt symptomen te behandelen met medicatie, spoort HVN mensen juist aan om hun relatie met de stemmen te onderzoeken en te sturen. Het is een aanpak die werkte voor Waddingham: "Wat ik nu doe is mijn stemmen geruststellen. Ik zeg dingen als: 'Bedankt dat je me laat weten dat ik angstig ben — ik denk dat ik veilig ben, maar ik zal opletten.' Als ik ze erken, worden ze rustiger."

Het HVN is een onderdeel van de veel grotere International Hearing Voices Movement (HVM), die hun boodschap probeert de wereld in te sturen. De organisatie is in 1987 in Nederland opgericht door drie partners: een psychiater, een journalist en iemand die stemmen hoorde. Het HVM beschouwt zichzelf als een burgerrechtenbeweging. In plaats van de experts te laten omschrijven wat er precies aan de hand is, kiest de persoon die de daadwerkelijke stemmen hoort ervoor zelf de keuze te maken over wat voor hulp hij of zij nodig heeft. Het gaat om het starten van een gesprek, in plaats van dit juist af te sluiten, en ondanks het sterke verband dat wordt gelegd tussen het horen van stemmen en traumatische levenservaringen accepteert het HVM alle verklaringen voor het horen van stemmen en beschouwt het ze allemaal als belangrijk — al zijn ze soms pijnlijk.

Waddingham is bijvoorbeeld jarenlang seksueel misbruikt toen zij jong was. Ze weet dat de misbruiker van buiten haar familie kwam, maar hield haar verhaal voor zichzelf tot ze naar de universiteit ging. Mensen die een bepaald trauma hebben opgelopen lopen een veel groter risico om de grip op de realiteit te verliezen, stemmen te gaan horen en zich angstig te voelen. "Al mijn stemmen zijn onderdeel van mijzelf," legt Waddingham uit. "Ik heb jarenlang geprobeerd die gevoelens en emoties af te sluiten, maar dat is juist wat me zoveel problemen opleverde. Ik had zoveel slechtheid binnen mezelf gecreëerd, en dat paste helemaal niet bij me."

Als ze naar de toekomst kijkt is dat iets wat ze graag anders zou zien. Op dit moment praten we graag over een diagnose om er symptomen mee te verklaren: iemand voelt zich rot omdat diegene kampt met depressie. Maar we zijn minder goed in het stellen van de vraag: "Waarom voel je je rot? Wat speelt er in je leven?" En hoewel we beter zijn geworden in het praten over angststoornissen en depressies, rust er nog altijd een taboe op personen die stemmen horen. "Het lijkt wel een stap te ver voor veel mensen," legt de 31-jarige Jaabir uit, die afgelopen jaar zo'n zes maanden lang stemmen hoorden. Hij heeft al last van geestelijke gezondheidsproblemen sinds hij tiener was, wat werd versterkt door de dood van zijn vader op een jonge leeftijd. "Het is prima als je angststoornissen, depressie of borderline hebt — mensen kunnen dat wel begrijpen. Maar stemmetjes? Dan ben je pas echt ziek." Het is ook belangrijk van het idee af te stappen dat mensen die stemmen horen ook gewelddadig zijn, zegt Mattocks. "Ik hoor een heleboel stemmetjes, maar nog nooit heeft een daarvan me verteld dat ik iemand iets aan zou moeten doen. En zelfs als ik dat wel zou horen, betekent dat nog niet dat ik dat ga doen."

Ondanks het feit dat geestelijke gezondheid steeds beter bespreekbaar wordt, hebben we nog een lange weg te gaan. Mocht je ooit een stem in je hoofd hebben gehoord, dan is de oplossing niet erg ingewikkeld: laten we erover praten. Als meer mensen ervoor uit zouden komen en zouden zeggen: "Ik hoor stemmetjes, en dus?" beginnen we misschien het probleem en stigma van "gekkies" te tackelen.

De meest radicale verandering? Die is wellicht moeilijker op te lossen. "Last hebben van stemmen in je hoofd kan worden gekoppeld aan een heleboel dingen die gebeuren in de wereld: trauma, natuurlijk, maar ook armoede, racisme, slachtofferrollen en pesterijen," legt Waddingham uit. "Ik wil gewoon dat we in een maatschappij kunnen leven die mensen niet gek maakt."