Hoe de pandemie Antarctica heeft veranderd

Matt Williams kwam op 15 januari 2020 aan op Antarctica om het Australische onderzoeksstation Mawson te leiden. Twee maanden later ging Australië in lockdown. Maar waar daar alles op slot ging, veranderde er voor Williams eigenlijk maar weinig: hij bleef werken, ging naar het plaatselijke ijscafé, raakte bevriend met een pinguïn die hij Smudge noemde, vierde Pride en nam zelfs een lekkere duik in het ijswater.

Zo zag de wereld er ook uit voor veel andere bewoners van Antarctica, het enige werelddeel dat de pandemie min of meer oversloeg. De onderzoekers zaten midden in de besneeuwde bergen, op uitgestrekte plateaus en bevroren stranden, en kregen slechts iets mee van de quarantaines, mondkapjes en ziekteverschijnselen via de verhalen die zich op duizenden kilometers afstand van hen afspeelden.

De wetenschappers van het poolstation hoefden geen afstand van elkaar te houden. Naar Antarctica verhuizen betekent tegenwoordig niet alleen dat je jezelf moet voorbereiden op temperaturen onder het vriespunt. Na een proces van quarantaines en tests kun je je namelijk ook voorbereiden op iets wat veel mensen nu een luxe zouden noemen: een wereld zonder coronamaatregelen.

Wat corona betreft was Antarctica het afgelopen jaar een van de veiligste plekken op aarde. Maar dat neemt niet weg dat het continent nog altijd gebukt gaat onder diplomatieke spanningen en milieuproblemen. De meeste internationale vergaderingen werden geannuleerd of online gehouden, wat eraan heeft bijgedragen dat de spanningen over visrechten, financiering en bouwwerkzaamheden alleen nog maar verder zijn opgelopen. Dat maakt het bestuurssysteem van het continent, dat sowieso al kwetsbaar en ingewikkeld is, alleen nog maar fragieler. “De pandemie heeft bestaande ontwikkelingen in een stroomversnelling gebracht,” zegt Alan Hemmings, een hoogleraar aan de Universiteit van Canterbury in Nieuw-Zeeland die gespecialiseerd is in het bestuur van Antarctica.

Om na een Antarctisch verblijf weer thuis te komen was deze keer ook heel anders dan normaal, zegt Williams, die op 13 april terugkeerde naar Tasmanië. “Een paar weken na mijn thuiskomst zat ik nog steeds in een soort reactiemodus en moest ik nog steeds aan allerlei dingen wennen. Toen we vertrokken zag de wereld er anders uit dan de wereld waarin we terugkwamen.”

Traub en haar collega’s gaan verder wel elke ochtend naar de sportschool, en de kok van het onderzoeksstation zorgt goed voor ze. Er worden elke dag verse donuts en bagels gemaakt en het weekmenu van april luidt: “maandag: kip-piccata, dinsdag: zalm- en tacobowls, woensdag: gyros, donderdag: pho en foeyonghai, vrijdag: Zweedse gehaktballetjes en zaterdag: barbecueribs.” 

Ook zijn er filmavondjes. “Er zijn nu drie marathons bezig,” zegt Traub. “Van alle Stanley Kubrick-, David Fincher- en Marvel-films. Op dit moment kijken we 2001: A Space Odyssey, Zodiac en Thor. Traub werkt daarnaast een dag per week als vrijwilliger in de hydrocultuurkas van het station.

Traub heeft een TikTok-account met meer dan een miljoen volgers. “Mijn ouders blijven om updates vragen, dus het leek me handig om dat maar via social media te doen,” zegt ze. “Ik had geen idee dat het zo groot zou worden.” Traub laat haar dagelijks leven zien, dat voor de meeste van haar volgers nogal een ver-van-mijn-bedshow is: van wetenschappelijke experimenten tot wandelingen tussen de gletsjers. De ene dag verzamelt ze het afval van het station, dat teruggestuurd moet worden naar de Verenigde Staten, de andere dag controleert ze de inventaris en bevoorraadt ze de verschillende afdelingen.

Haar collega Katharine Smith, eveneens logistiek medewerker, is sinds september op Antarctica. Het is de derde keer dat ze voor een langere tijd op het continent verblijft, en naast dat ze de relatieve vrijheid erg fijn vindt vergeleken met de lockdown die ze daarvoor had meegemaakt, vindt ze het verontrustend om te zien hoeveel invloed de pandemie heeft op de grofweg honderd stations.

“Om te voorkomen dat het virus hier zou komen, zijn er heel weinig mensen hierheen gekomen en zijn veel werkzaamheden op pauze gezet,” zegt ze. “Bij het station McMurdo waren dit jaar hooguit 400 mensen, terwijl er meer dan 1000 terechtkunnen, en bij Amundsen-Scott waren er maar 61 van de 150 plekken bezet.” Dat maakt het ook lastig om onderzoek te doen. “De meeste activiteiten en programma’s zijn vooruitgeschoven,” zegt Martin Wolf, een Duitse astro-deeltjesfysicus die momenteel in het Amundsen-Scott South Pole Station werkt en neutrinodeeltjes onderzoekt.

Toch heeft Smith haar tijd optimaal benut. “Ik heb weerballonnen gelanceerd, een Delta-truck bestuurd, Mercurius voorbij zien komen, ik ben in de cockpit van een LC-130  naar de Zuidpool gevlogen, en ik heb veel pinguïns en pasgeboren zeehonden gezien,” zegt ze. “Je beschouwt dat soort dingen al snel als iets vanzelfsprekends, omdat je er de hele tijd mee te maken hebt. Ook zit ik hier nu al zo’n acht maanden in een coronavrije bubbel. Het leven hier voelt voor mij heel normaal.”

“Ik denk eerlijk gezegd dat ik even wat meer tijd voor mezelf moet inplannen,” zegt Erin Heard, de Amerikaanse wintermanager bij McMurdo die de pandemie vooral op Antarctica heeft doorgebracht. “Ik ben best sociaal geweest.”

Op andere stations klinken dezelfde geluiden. “Veel mensen zeggen dat we echt de beste tijd hebben uitgekozen om hierheen te gaan, naar de meest geïsoleerde plek op de planeet. En dat is ergens ook wel waar,” zegt Williams. “Pas na zestien maanden moesten we ons voor het eerst aan maatregelen houden. We zijn ook nooit echt bang geweest voor onze eigen gezondheid: we wisten dat we geïsoleerd genoeg waren om niet besmet te raken.”

Mike Brian, die de leiding heeft over het Britse Rothera Research Station, zat op Antarctica toen de pandemie uitbrak, en is sindsdien een paar keer heen en weer gegaan. Hij heeft collega’s die de pandemie bijna volledig op Antarctica hebben doorgebracht. “Ze hebben de hele situatie bijna volledig gemist,” zegt hij. “Tegen de tijd dat ze weer naar huis gingen, konden ze al gevaccineerd worden.”

In Rothera hadden mensen vergelijkbare routines als hun Amerikaanse collega’s: na het werk keken ze films, gingen ze sporten en maakten ze wandelingen langs de kust. “We deden ook vaak de ceilidh, een traditionele Schotse dans waarbij je lichamelijk contact moet maken,” vertelt Brian. “We konden gewoon naast elkaar zitten en op een ontspannen manier met elkaar omgaan. We voelden ons erg bevoorrecht.”

Dit alles betekent niet dat het een makkelijk jaar voor ze was. De opa van Traub is bijvoorbeeld aan het virus overleden. “Hij zat bij de eerste duizend doden van Californië, wat heel hard aankwam bij mijn familie,” zegt ze. Een paar maanden later studeerde ze af en omdat ze haar parttime baan bij de lokale brouwerij kwijtraakte, moest ze weer bij haar ouders gaan wonen – totdat ze naar Antarctica vertrok. Haar broer was eerstehulpverlener en stond dus aan de frontlinie van de pandemie, en haar ouders werden in december allebei positief getest.

“Met de pandemie, politieke spanningen, demonstraties en natuurrampen voelden het soms alsof de rest van de wereld in elkaar stortte,” zegt Heard. “Ik voelde me er verder van verwijderd dan normaal, bijna alsof ik op een andere planeet zat.”

Ook de Australische onderzoekers zagen dat het thuisfront het niet makkelijk had. “We konden eigenlijk niet veel meer doen dan toekijken hoe iedereen eronder te lijden had,” zegt Williams. “We konden ze een hart onder de riem steken, maar hadden totaal geen besef van hoe het echt was. Dat woog erg zwaar op ons.”

“Je kunt hier alleen op je ‘ijsfamilie’ terugvallen, want er is niks dat je eraan kunt doen – je zit gewoon vast,” zegt Smith.

“Je kunt je hier nauwelijks eenzaam voelen,” voegt Brian toe. “We zijn dan wel geïsoleerd van de rest van de wereld, maar vormen ook een hechte gemeenschap. Iedereen kent elkaar.”

Alle stations hebben strikte procedures ingesteld voor bezoekers en nieuwe werknemers. Traub moest drie coronatests doen om naar de Amerikaanse stations te mogen. En voor haar aankomst moest ze een maand in quarantaine in een verblijfplek van de Nieuw-Zeelandse overheid. Eenmaal aangekomen bij McMurdo werd bij iedereen een week lang elke dag de temperatuur en gezondheid gecontroleerd. En toen was er eindelijk vrijheid.

“De maatregelen zijn hier veel serieuzer genomen dan thuis,” zegt Smith. “Ook als er deze zomer een vlucht aankomt zal ‘code geel’ intreden, wat betekent dat we gescheiden eten, mondkapjes dragen, afstand houden en dat bepaalde evenementen niet doorgaan. Iedereen houdt zich aan de regels en niemand doet er moeilijk over om een mondkapje te dragen.”

Tot nu toe heeft dit goed gewerkt, want bij de Amerikaanse stations is al die tijd niemand besmet geraakt. “Het lijkt soms alsof ik hier veel beter af ben dan in de States,” zegt Traub.

De Australiërs hanteren vergelijkbare regels. Zij hebben ook intercontinentale vluchten tussen stations geannuleerd en hebben een noodplan klaarliggen voor als er een crisis uitbreekt. “Het hebben ons gigantisch ingespannen – wat natuurlijk ook noodzakelijk was,” zegt Williams.

Daarnaast willen veel landen iets van het continent: Australië is bijvoorbeeld in het oosten een landingsbaan aan het bouwen, wat volgens wetenschappers de menselijke impact op het continent met 40 procent zal verhogen. Het coronavirus vond uiteindelijk ook zijn weg op Antarctica. In december 2020 meldde het Chileense poolstation Basis General Bernardo O'Higgins Riquelme tientallen besmettingen, waarschijnlijk veroorzaakt door een Chileens marineschip. En in januari 2020 kwam de Nieuw-Zeelandse marine erachter dat een Russisch schip in een beschermd gebied zat te vissen, wat Rusland overigens nog altijd ontkent. 

Het zou niet de eerste keer zijn dat Rusland zoiets doet, ondanks dat vissen in de Antarctische wateren niet bepaald gewaardeerd wordt. Rusland, maar ook China, worden ervan beschuldigd geprofiteerd te hebben van de weinige hoeveelheid toezicht die er het afgelopen jaar was. China bouwt momenteel de grootste krill-visboot ter wereld en heeft onlangs een voorstel tegengehouden om de visserij bij de Pine Island-gletsjer te in te perken – ondanks dat vissen op krill slecht is voor het ecosysteem. Rusland wil zijn inkomsten uit de export van zeevruchten verdubbelen, deels door ingeblikt krill uit Antarctica te verkopen. Academici hebben gewaarschuwd dat dit weleens een voorproefje zou kunnen zijn van wat ook er met de mijnbouw, die momenteel nog is verboden door het Verdrag inzake Antarctica, kan gebeuren.

Dat verdrag is meteen ook de manier waarop dit continent wordt bestuurd. Het is ondertekend door 29 landen, ook wel ‘consultatieve leden’ genoemd. Voor bijna elke beslissing die over het continent wordt genomen moet er een consensus zijn. De landen komen elk jaar samen bij conferenties om zaken als de visserij, het bestuur en de milieubescherming te bespreken . De pandemie heeft alleen nogal wat zand in de motor gestrooid en ervoor gezorgd dat veel voorstellen en projecten stilstaan – de vergaderingen moesten immers online plaatsvinden, of zijn uitgesteld.

En persoonlijk contact is juist belangrijk wanneer je het eens moet worden over onderwerpen waar veel verdeeldheid over heerst, zegt Klaus Dodds, hoogleraar geopolitiek aan de Royal Holloway, University of London. “Online is het veel makkelijker om dwars te liggen, omdat je de ander niet onder ogen hoeft te komen,” zegt hij. “Diplomatiek succes vindt vaak juist plaats in de wandelgangen.”

De wetenschappers, werknemers en bestuurders raakten het afgelopen jaar onderling natuurlijk ook van elkaar afgezonderd. “De pandemie heeft niet alleen gevolgen gehad voor diplomatieke vergaderingen, maar ook voor het proces dat eraan voorafgaat, zoals input verkrijgen uit de wetenschappelijke gemeenschap.”

Kevin Hughes, vicevoorzitter bij het Comité voor milieubescherming (CEP), wil de jaarlijkse bijeenkomst van dit comité in juni houden. Het zou eerst in Parijs plaatsvinden, maar het is nu toch online. Er is veel te bespreken, aangezien veel voorstellen en onderzoeken zijn vertraagd wegens “onoverkomelijke logistieke problemen,” aldus Hughes.

In oktober was ook de jaarlijkse conferentie van de Commissie voor de instandhouding van de levende rijkdommen in de Antarctische wateren (CCAMLR), die zich bezighoudt met visserij, vaart en bescherming van zeeleven in de Zuidelijke Oceaan, voor het eerst digitaal. Hoewel het al heel wat was dat de conferentie überhaupt doorging, waren veel aanwezigen ontevreden met de relatief lege agenda. Ook zou er te weinig worden gedaan aan het tegengaan van de klimaatverandering en de bedreiging van zeegebieden. “De online meeting leende zich niet voor discussies,” zegt Birgit Njåstad, voorzitter van het CEP. En dat heeft grote gevolgen. Meerdere gebieden in Antarctica waren door het CCAMLR goedgekeurd om beschermd te worden, maar dat is er door de pandemie nog altijd niet van gekomen.

Hughes erkent wel dat niet meteen alles opgelost zou zijn als de meetings niet meer online zouden zijn. Naast dat de internetverbinding, taal en tijdsverschillen problemen kunnen vormen, zou het ook tegen kunnen vallen hoeveel de landen met elkaar voor elkaar krijgen. “Ik denk dat we moeten waarderen wat we nu voor elkaar kunnen boksen, en hopen dat we in 2022 in Duitsland wel fysiek kunnen afspreken en door kunnen pakken.”

Het onderzoek op Antarctica zelf is ook flink beperkt geweest. Westerse landen hebben hun onderzoeksprogramma’s flink teruggeschroefd. “Er zullen niet zoveel activiteiten meer zijn als normaal gesproken,” zegt Hughes. De Verenigde Staten en Groot-Brittannië doen bijvoorbeeld samen onderzoek op de Thwaites-gletsjer, waaraan ze de impact van klimaatverandering op het smeltende ijs kunnen aflezen, maar hun samenwerking is volgens Hughs “min of meer tot stilstand gekomen.”

“Het was eigenlijk een soort onderhoudsperiode,” zegt Brian, die hier namens de Britten bij betrokken is. “We konden het minimale doen dat nodig was, maar er is geen twijfel dat het onderzoek klappen heeft opgelopen.”

Tot slot hebben de mensen op Antarctica zelf het ook lastig. Daniela Liggett, universitair hoofddocent aan de Universiteit van Canterbury in Nieuw-Zeeland, vroeg in een enquête aan dan 400 onderzoekers welke invloed de pandemie had op hun werk, familie en psychische gezondheid. Ze gaven aan dat ze minder productief waren geworden en meer last hadden van angstklachten. In het paper dat Liggett vervolgens schreef voor het Wetenschappelijk comité voor Antarctisch onderzoek, stelde ze dat onderzoekers die aan het begin van hun carrière stonden – vooral vrouwen – het hardst getroffen waren, en sommigen van hen zelfs overwogen om er alweer mee te stoppen. “Ze zagen niet echt vooruitzichten om onderzoek te kunnen doen en een baan te vinden,” zegt ze. “Ik vrees dat we snel het punt bereiken dat er onderzoekers met pensioen gaan, maar er vanwege de pandemie en bezuinigingen niet genoeg jongere onderzoekers zijn om die gaten op kunnen vullen.”

Een van de eerste dingen die Traub wil doen als ze thuiskomt is gevaccineerd worden. “Hopelijk is alles weer wat normaler als ik eenmaal weer thuis ben.”

Voor Antarctica duurt het nog wel even voordat alles weer terug bij het oude is. In de zomer voor de pandemie gingen er meer dan 74.000 toeristen naar het continent, maar in 2020 maar een handjevol. Het is volgens Hughes ook nog onduidelijk of het jaartje rust ook positieve effecten zal hebben op de natuur, aangezien die langzaam herstelt. Wat de toekomst zal brengen is nog erg in het ongewis, voor zowel de onderzoekers en de diplomaten als het land zelf. “De vraag is vooral, aangezien de overleggen waarschijnlijk nog wel even online zullen blijven: hoe staan de leden van het Verdrag tegenover innovatie, en zijn ze bereid om te leren van het afgelopen jaar?”

Williams komt er nu in Australië pas voor het eerst achter hoe het is om in een pandemie te leven. “Aan het eind van onze expeditie ging alles in één keer van nul naar honderd. We moesten terug naar een wereld die totaal veranderd was: afstand houden, mondkapjes, bewegingsbeperkingen, de overheid die onze bewegingen bijhoudt en andere verwachtingen van sociaal contact en intimiteit.”

Sommige collega's van Brian stonden zelfs niet echt te springen om het continent te verlaten. “Je kunt je niet verbergen voor de rest van de wereld, maar ze stonden niet bepaald te popelen,” zegt hij. “Het was ook wel echt vreemd. Ik kan oprecht zeggen dat ik me net een buitenaards wezen voelde dat op een nieuwe planeet aankwam.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.