Als partner van Black History Month Belgium biedt VICE een reeks artikels aan rond de thema’s die dit jaar centraal staan: het verleden en de toekomst van zwarte culturen.
Culturele toe-eigening is een onderwerp dat al jaren leidt tot debat en verdeeldheid. Denk bijvoorbeeld aan Adele en haar Afrikaanse dotjes, of de vele modelijnen die hevig geïnspireerd zijn op de kledingstijlen van andere culturen. Of aan muziekstijlen die een zwarte oorsprong hebben, maar waar vervolgens vooral witte mensen rijk van zijn geworden, zoals techno.
Videos by VICE
Wanneer is iets precies culturele toe-eigening, en wat valt ertegen te doen? In het kader van Black History Month Belgium nodigden VICE en Beursschouwburg Selene Alexa (pr-specialist, talentbegeleider en fotograaf), Eric Cyuzuzo (sociaal-cultureel organisator), Jonathan Zegbe (creative marketeer) en Akua Naru (hiphopartiest en oprichter van The Keepers) uit om over dit onderwerp te praten. Of om preciezer te zijn: hoe we cultureel toegeëigende, zwarte esthetiek in de muziek en de mode weer in het juiste perspectief kunnen plaatsen.
Bekijk de talk hieronder, die gemodereerd werd door Rachael Moore.
De uitingen in de talk reflecteren de meningen van de individuele sprekers en zijn niet noodzakelijk die van VICE.
Grijze zone
De term culturele toe-eigening is ergens in de laatste decennia van de twintigste eeuw ontstaan. Er bestaat nog altijd geen duidelijke en ondubbelzinnige consensus over de definitie – ook binnen de betrokken gemeenschappen zelf heerst er verdeeldheid. Wel zijn er een aantal elementen die meestal een rol spelen:
- De historische relatie tussen dominante en gedomineerde culturen. De geschiedenis zit vol onrechtvaardigheden als gevolg van discriminatie en onderdrukking, en die zijn er nog altijd. De toegeëigende culturele elementen waar het hier om draait, hebben meestal een historisch, of spiritueel karakter waar totaal aan voorbij wordt gegaan.
- Erkenning. Mensen die zich schuldig maken aan culturele toe-eigening, krijgen vaak alle krediet en worden geprezen om hun originaliteit, terwijl de mensen die deze cultuur hebben gecreëerd er geen erkenning voor krijgen. “Onze inspanningen worden te vaak geïmiteerd, of zelfs geplagieerd, zonder dat er rekening wordt gehouden met ons of met wat ons toekomt,” zegt Moore.
- Het financiële aspect. Het is problematisch wanneer cultureel erfgoed voor commerciële doeleinden wordt gebruikt, terwijl die cultuur daar zelf helemaal niks van terugziet. “We voeden de wereld terwijl we zelf verhongeren,” zegt Akua Naru daarover. Ongelijkheid is nog altijd een probleem: zwarte kunstenaars worden niet alleen gekopieerd door hun witte collega’s, maar hebben het vaak ook niet breed. “Als je je mijn esthetiek dan toch wilt toe-eigenen, mag je ook mijn rekeningen en de manier waarop ik gediscrimineerd word meenemen.”
Een argument dat vaak wordt aangehaald door mensen die zich een cultuur toe-eigenen, is dat ze een eerbetoon aan die cultuur willen brengen – ze uiten hun waardering. In de praktijk is culturele toe-eigening echter vaak gebaseerd op valse stereotypen, en doet het de historische en culturele betekenis ervan geen eer aan. Waardering betekent ook dat je snapt dat je niet zomaar alles van een andere cultuur over kunt nemen – dat je respect en begrip toont voor de drie aspecten die we hierboven hebben genoemd. Het gebruiken en vervormen van zwarte esthetiek is geen eerbetoon.
In de muziek
Alle muziek, van blues, jazz en hiphop tot disco en techno, komt vroeg of laat van zwarte artiesten. En hun ontstaan is nauw verbonden aan het tijdperk van de slavernij – een tijd waarin zwarte mensen eigendom waren van hun ‘witte meesters’.
Hiphop ontstond in de jaren zeventig in de Verenigde Staten, en was in eerste instantie een manier voor minderheden om een vuist te maken tegen de systematische onderdrukking. Tegenwoordig is het een wereldwijd dominant – of zelfs mainstream – muziekgenre geworden. Dat kunnen we volgens Cyuzuzo bijvoorbeeld merken aan hiphopfestivals als Fire Is Gold, die geproduceerd worden door en voor witte mensen.
Diezelfde evolutie vond ook plaats bij techno, dat ontstond in Detroit. De meeste bewoners van deze stad werkten in de auto-industrie: zwarte, jonge arbeiders – afstammelingen van slaven – brachten hun dagen door tussen het constante lawaai van de autofabrieken. Uit hun handen is technomuziek geboren. Maar tegenwoordig wordt het genre vooral gespeeld en beluisterd door witte mensen die nauwelijks stilstaan bij de oorsprong.
“We voeden de wereld terwijl we zelf verhongeren.” – Akua Naru
Er is niks mis mee als genres vermengd raken, maar het gaat te ver als de halve geschiedenis – en de hele essentie – van een genre wordt uitgewist. Het probleem is dat zwarte mensen in de muziekindustrie niet erkend worden als grondleggers van deze muzieksoorten. En de verantwoordelijkheid om hier meer bewustwording voor te creëren ligt niet alleen bij de industrie zelf, maar ook bij het publiek. Alleen zo kunnen we voorkomen dat er verschrikkingen plaatsvinden zoals AfroHouse, een evenement bij het Africa Museum waarbij witte bezoekers ‘Afrikaanse’ pakjes aantrokken.
In de mode
Wanneer modeontwerpers zich willen onderscheiden, putten ze vaak inspiratie uit andere culturen. Denk bijvoorbeeld aan Jean-Paul Gaultier en zijn Bambara-collectie, of de controverse rond de collectie van Stella McCartney, die haar witte modellen Afrikaanse wax prints liet dragen.
Volgens ons discussiepanel wordt zwarte esthetiek die als inspiratie dient nauwelijks op waarde geschat – zowel wat kleding als casting betreft. “Om ‘zwarte’ items te promoten maken grote merken vaak gebruik van witte modellen,” zegt Cyuzuzo. “Zwarte modellen verkopen niet.”
“Om ‘zwarte’ items te promoten maken grote merken vaak gebruik van witte modellen. Zwarte modellen verkopen niet.” – Eric Cyuzuzo
Daar komt nog eens bij dat áls ontwerpers zwarte modellen gebruiken, ze vaak alsnog witte fotografen inhuren. En je kunt je afvragen of zij de zwarte huidskleur wel net zo goed in beeld kunnen brengen. “We hebben geen controle over de manier waarop we afgebeeld worden,” benadrukt Alexa, die zoveel mogelijk vrouwen van kleur in haar werk probeert op te nemen.
Ook hier kun je het publiek noemen. Denk bijvoorbeeld aan de kledingvoorschriften van WeCanDance, waar bezoekers zich uit moesten dossen in safari-thema. Veel accessoires van de festivalgangers zijn eigenlijk replica’s van traditionele of spirituele artefacten uit andere culturen. Door zich te verkleden ontheiligen, vercommercialiseren en parodiëren ze bepaalde elementen van cultureel erfgoed waar ze vaak niets van afweten.
“We hebben geen controle over de manier waarop we afgebeeld worden.” – Selene Alexa
Nog zo’n voorbeeld zijn cornrows, die ooit aangetroffen zijn op schilderijen uit het hoogplateau Tassili n’Ajjer in de Sahara, die dateren van 4000 voor Christus. Ook zijn er illustraties uit de Oudheid met krijgers en helden die hun haar in een cornrow dragen. En in de koloniale tijd werden cornrows gebruikt om boodschappen over te brengen en vluchtroutes uit te stippelen.
Tegenwoordig denken mensen vaak dat de cornrow gewoon maar een kapsel is, maar er gaat dus een hele geschiedenis achter schuil. Het is een traditie, die al generaties lang binnen families wordt doorgegeven en verankerd zit in onze cultuur. En toch vindt men het normaal wanneer er op een hiphopfestival een kraampje wordt neergezet waar je je haar kan laten vlechten.
“Als zwarte mensen hebben wij altijd invloed gehad op de wereld om ons heen. Onze invloed is overal. Wij innoveren in kunst, mode, muziek, literatuur en zelfs beauty.” – Rachael Moore
Het panel benadrukt dat ze zich ook bewust zijn van hoe inspirerend de zwarte esthetiek is, en hoe trots ze daarop zijn. Creativiteit is een belangrijk onderdeel van hun identiteit, zegt Moore. “Als zwarte mensen hebben wij altijd invloed gehad op de wereld om ons heen. Onze invloed is overal. We innoveren in kunst, mode, muziek, literatuur en zelfs beauty.”
Gatekeeping
In 2017 kwam er een speciale commissie bijeen van de VN-Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom (WIPO), om het intellectueel eigendomsrecht rondom cultureel erfgoed zo uit te breiden dat de toe-eigening van inheemse culturen verboden zou worden. Moet dat ook gebeuren met zwarte cultuur? De panelleden vinden het moeilijk om tot een unaniem antwoord te komen. Jonathan Zegbe erkent bijvoorbeeld dat het belangrijk is om zijn kunst te beschermen, maar vindt de strijd ook vermoeiend.
Akua Naru is erg actief op dit gebied: ze stichtte het project The Keepers, een online archief waarin het werk van vrouwelijke hiphopartiesten wordt verzameld. Met haar project wil ze het “collectieve geheugenverlies” tegengaan en ervoor zorgen dat dit deel van de geschiedenis niet langer vergeten kan worden. “Als een zwarte vrouw die rapt, word ik voortdurend geconfronteerd met dit probleem,” legt ze uit.
Culturele toe-eigening is een complex thema omdat het gaat over verdeeldheid, kwetsen en uitsluiten. Erover in dialoog gaan kan lastig zijn, vaak ook omdat mensen niet in staat zijn om buiten hun eigen referentiekader te treden. Maar dat neemt niet weg dat het voortkomt uit een koloniale manier van denken: witte mensen die het idee hebben dat ze in een wereld leven waarin ze alles voor het grijpen hebben. Dat maakt het ook niet makkelijk om te begrijpen dat sommige dingen niet van jou zijn, zoals dat ook geldt voor bepaalde pijnlijke momenten uit de geschiedenis.
Het belangrijkste is dat de zwarte geschiedenis ondertussen niet vergeten wordt, en zwarte mensen de ruimte en de kans krijgen om op te eisen wat hun toekomt.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.
