Het Nederlands Film Festival in Utrecht is begonnen, en daar draait onder meer de korte documentaire ‘Gioia’. Gioia Norina Melody Fiorito (34) heeft een bipolaire stoornis en belandde twee keer met een psychose in een psychiatrische opnamekliniek. Ik sprak Gioia over hoe het is om te genezen van een psychose, en hoe het is om weer te moeten leren wat ‘normaal’ is na een periode waarin je niet meer kan functioneren in de maatschappij.
Ik vraag me mijn hele leven al af of wat ik doe normaal is. Toen ik vijf was en ik en mijn zusje naar school gingen, spraken we niet goed Nederlands; onze moeder is Engels. Dat was de eerste confrontatie met anders-zijn. Ik moest me aanpassen. Mijn zusje en ik moesten gedwongen naar logopedie, want als we ‘goed wilden functioneren’ moesten we goed Nederlands leren spreken. Toen leerde ik al dat er mensen zijn die je normaal vinden of juist niet, alleen al door de manier waarop je je uitdrukt.
Videos by VICE
Mijn moeder zei altijd dat Nederlanders minder geaard zijn omdat ze op water wonen, ze zijn meer mentaal bezig en hebben hun voeten niet op de grond. Ik zie het vooral als geremdheid. Over mijn zusje en mij werd gezegd dat we lesbisch waren, omdat we elkaars hand vasthielden of aanraakten. Daardoor ben ik al van kinds af aan bezig met de vraag wat ‘gewoon’ is: wat ik moet eten, welke kleren ik moet dragen, hoe ik me hoor te gedragen en welke boeken ik moet lezen.
In mijn middelbare schooltijd en als student was ik een vrolijk mens: ik was heel grappig en organiseerde vaak feesten. Ik maakte theater, zong en danste, ik hield van moppen vertellen en was heel extravert. Ik ging naar festivals, rookte en blowde veel, en mijn dag- en nachtritme liepen door elkaar. Ook na mijn studietijd ging ik er gewoon mee door, omdat ik me niet wilde laten kennen.
Ik was ook altijd al iemand die extremen opzocht, en intens was. Nu weet ik dat dit ook komt door mijn bipolaire stoornis. De stemmingsstoornissen die daarbij horen, dus dat ik periodes ken van melancholie en euforie, dat ben ik. Maar geen controle meer over jezelf hebben en dus niet meer voor jezelf kunnen zorgen en daardoor in een systeem van crisisopvang terechtkomen – als ik nooit drugs had genomen, was dat denk ik niet gebeurd.
Ayahuascatrip
In het jaar voorafgaand aan mijn eerste opname voor een manische psychose, ik was toen 27, heb ik een slechte ervaring gehad met ayahuasca. Ik was een vrouw tegengekomen, een lifecoach in opleiding, en zij was ervan overtuigd dat ayahuasca mij goed zou doen, het zou me vier jaar aan therapie besparen. Ze nam me mee naar een kerk in Amsterdam-Noord en daar kwamen we samen met wel 300 mensen, allemaal in het wit gekleed. We kregen een drankje met de drug, en kort daarna ging iedereen out – behalve ik en één andere man.
In het begin moest ik heel erg lachen, maar dat mocht niet van de mensen die als een soort wachters om ons heen stonden. Toen wilde ik dansen, bewegen, maar ook dat mocht niet. Toen werd ik bang en wilde ik weg, maar ook dat mocht niet. Ik ben uiteindelijk zeven uur lang in die kerk geweest, het was heel angstig. Na afloop werden we opgehaald met de taxi, en ik begon gelijk heel erg te flirten met de taxi-chauffeur. In de periode daarna werd ik steeds lijfelijker, seksueler – ik kan het niet anders omschrijven. Uiteindelijk mondde dat uit in een manische psychose.
Praten over het weer
Mijn gevoel van wat normaal is, hangt nu heel erg samen met uiterlijk. Ik heb krullen, en als ik mijn haar niet verzorg vind ik dat ik er al snel uitzie als ‘de gek’. Ik weet ook dat mensen het niet normaal vinden als ik niet rustig stil kan zitten of iemand uit laat praten. Met het OV reizen vind ik lastig, want ik word onrustig van veel mensen en veel geluid. Als ik niet zo goed slaap of ik heb veel aan mijn hoofd, ben ik gevoelig voor wat voor sfeer andere mensen om zich heen hebben. In het OV kan je daar niet van weg, je kan je hoogstens afsluiten door op je telefoon te kijken, oordoppen in te doen en een zonnebril op te zetten. Dus ik loop heel graag.
Ook weet ik dat mensen gek zijn op praten over het weer – het weer is heel normaal, het is eigenlijk altijd een veilig onderwerp. Ik vraag altijd aan mijn vriend wat voor weer het wordt, en hij helpt me dan met wat voor kleren ik het beste kan dragen. Als je geen jas aan hebt en je komt helemaal verregend en bibberend ergens aan, is dat armoedig. Het verstoort je hele dag.
Als je continu overprikkelt bent door alles en iedereen, kan je je niet goed openstellen. Dan moet je eerst jezelf beschermen. Eigenlijk kan je je pas openstellen als je heel goed bent in je afsluiten.
Als je herstelt van iets met je hersenen, zoals een psychose maar ook bij een burn-out bijvoorbeeld, moet je je stressbestendigheid weer opbouwen. Je moet zorgen dat je weer meer kan hebben en je prikkelregulatie in balans houden – ik denk dat zowel onderprikkeling als overprikkeling een probleem kunnen zijn. Maar er bestaat geen vast recept, iedereen moet voor zichzelf ontdekken wat werkt. Ik denk dat we vooral moeten ophouden met elkaar kant-en-klare oplossingen geven: ‘Weet je wat jij moet doen? Yoga. Weet je wat jij moet doen? Drie keer per week hardlopen. Jij moet meer lachen, meer ontspannen, mindfulness doen, stoppen met roken, positief denken.’ Je kan beter zeggen: ‘Wat voor mij hielp, is dit.’ Iedereen is uniek en heeft een unieke oplossing voor z’n eigen herstel.
Ik dacht zelf dat praten heel erg zou werken, maar voor mij was dat helemaal niet zo toen ik mentaal heel ziek was. Het ging allemaal om sport eigenlijk. Je kan jezelf niet gelukkig denken als je diep in een depressie zit en je helemaal uitgeput bent. De enige manier waarop ik nog positieve gevoelens kon oproepen, was door endorfine aan te maken. Niet door te denken, maar door heel veel te lopen of te fietsen in de fitness. En voor mensen met overgewicht is zwemmen een hele goeie, want het is een van de weinige dingen waar je wel van ontspant én je spieren traint.
Je eigen zorgmanager
Als je een verkeerde drugstrip hebt genomen, of je hebt een trauma, of je hebt iets meegemaakt waar je niet mee om kan gaan, kan medicatie zeker een tijdje helpen. Vooral om te slapen, en als je weer meer slaapt kan je weer meer verwerken en geef je je hersenen wat rust en minder prikkels. Het werkte voor mij als bescherming, het creëerde bijna een soort grens tussen het bewustzijn en onderbewustzijn, zodat ik niet meer het gevoel had dat ik aan het verdrinken was in mijn trauma’s.
Wat ik wel lastig vind aan een psychiatrische behandeling, is dat er tegen mij werd gezegd dat mijn hersenen na de psychose voor altijd beschadigd zijn. Ik zou moeten beginnen met rouwen, want degene die ik was, was er niet meer. Alsof ik mezelf moest begraven, zo hard werd het gezegd. Met zulke negatieve woorden traumatiseer je mensen ook. Ik wil liever geloven in de elasticiteit van het brein en geloven in herstel. Oké, misschien klopt het en word je nooit meer precies dezelfde, maar na een lange reis naar een ver land ben je ook niet meer dezelfde. En misschien wil je ook helemaal niet dezelfde persoon zijn die je was – wie zegt dat dat vooruitgang is?
Ik denk dat je eigenlijk het beste kan onderzoeken wat voor jou werkt. Als je daar beter in wordt, weet je dat je soms meer slaap nodig hebt, of dat je eerder weg moet gaan bij een familiefeestje, of jezelf juist moet uitdagen. Niemand kan dat voor je doen, medicijnen en dokters niet, je blijft je eigen zorgmanager, jij weet wat je nodig hebt. Je kan pas ja zeggen tegen het leven als je heel goed weet wat je niet wil. Dat is wel fundamenteel voor balans houden.
Natuurlijk werken er ook hele goeie mensen in de psychiatrie, en die zouden graag meer aandacht willen geven aan dit soort dingen, maar zolang er zoveel bezuinigd wordt is er niet genoeg tijd om mensen te blijven monitoren. Dat betekent dus dat je in je eentje het lijden moet aankunnen, er is uiteindelijk geen psychiater of ouder die de verantwoordelijkheid voor je kan dragen. Je hebt geluk als je een vriend hebt die zorgzaam is, of ouders die helpen of vrienden die lief zijn. Enerzijds kan je zeggen dat je verantwoordelijk bent voor jezelf, maar anderzijds is de hoeveelheid liefde en ondersteuning en begrip uit je omgeving ook doorslaggevend voor je herstel. Gelukkig heb ik goeie mensen om mij heen.
Depressie is een veilig maar grijs en grauw gebied
Een normale dag ziet er voor mij als volgt uit: opstaan, douchen, aankleden, naar buiten gaan, bewegen, boodschappen doen, afspraak maken, lunchen, naar huis gaan, even rusten, een boekje lezen of film kijken, een dutje doen, daarna weer afspreken met iemand, muziek maken of schrijven, knuffelen met mijn vriend, kaarsjes aan, massages, medicatie nemen, slapen.
Maar het is een gek moment om me te vragen naar het normaal-zijn: er is nu net een film uit over mij, Gioia, en daardoor heb ik het druk met interviews en fotoshoots. Dat wij hier nu zitten is alweer voorbij het normaal. Toen Laura [Stek, de regisseur] begon met mij interviewen, een paar jaar geleden, was ik vooral gewoon rustig thuis met mijn vriend. Ik deed boodschappen of ging naar de markt met mijn moeder: rust, reinheid en regelmaat, en weinig prikkels. Nu de film uit is, hebben we geen controle over wat er gebeurd.
Depressie is een soort vervlakking van een rijk gevoelsleven, een grijs grauw gebied van niks. Dat is misschien wel veilig, maar doordat Laura vragen durfde te stellen en heel veel tijd nam om naar me te luisteren, heb ik het idee dat er weer licht ging schijnen op wat ik allemaal onderdrukte. Er kwamen kwaliteiten naar boven die ondergesneeuwd waren: ik ben óók intelligent, belezen en muzikaal, ik hou van kunst en kan ook lachen. We hebben veel gelachen tijdens het maken van de film, over allerlei dingen.
Ik ben heel blij dat de film nu eindelijk af is en op tv is geweest, want mensen begrepen niet waarom ik dit zou doen. Waarom zou je een film laten maken over de meest kwetsbare periode in je leven? Er waren zelfs mensen die me niet geloofden: ze dachten dat ik gek was of dat het wanen waren. Veel mensen met waanbeelden denken inderdaad dat ze beroemd zijn, en zien zichzelf op televisie. Nu kan ik zeggen: zie je wel, er is toch echt een film.
Van 27 september tot en met 5 oktober moet je voor alles wat met Nederlandse film te maken heeft in Utrecht zijn, op het Nederlands Film Festival. Kom vooral ook naar de VICE Night op donderdag 3 oktober, waar we vier van de beste en leukste films laten zien. Ook de filmmakers schuiven aan voor een Q&A. Klik hier voor meer info en tickets.
