Nederlandse vrouwen vertellen over bazen en docenten die te ver gingen

Er lijkt een internationale revolutie gaande in de wereld van seksueel geweld tegen vrouwen. De hashtag #metoo, waarmee vrouwen aangeven dat ze ervaring hebben met seksueel grensoverschrijdend gedrag – van intimidatie tot aanranding en zelfs verkrachting – domineert al een paar dagen Twitter, de praatprogramma’s op Nederlandse en internationale televisie, en het gesprek op de werkvloer.

Die werkvloer is een vruchtbare plek gebleken voor verwerpelijk gedrag en machtsmisbruik, net als het klaslokaal van universiteiten en academies. In bijna alle sectoren zijn wel verhalen te vinden van (vooral) mannen die grenzen opzoeken en overgaan: van oneerbare voorstellen tot kruisgrijpen tot aanranding. Verwerpelijk is het sowieso, en in sommige gevallen gewoon hartstikke strafbaar. Maar de vraag ‘waar de grens dan precies ligt’ lijkt een vast onderdeel van het debat te zijn, net als het argument ‘of er dan niets meer mag’.

Maar als je seksuele intimidatie of geweld overkomt, voel je precies waar die grens ligt – doordat-ie wordt overschreden. We spraken drie vrouwen die in de begindagen van hun carrière in de cultuursector (film, muziek en kunst) te maken kregen met bazen en docenten die (veel) te ver gingen en hun macht misbruikten.

Iris*, 33, werkt in film- en televisiewereld

Tijdens mijn studie liep ik stage bij een filmproducent. Van tevoren werd ik al gewaarschuwd, een vader van een vriendin kende deze man en zei dat ik uit moest kijken omdat de producent een ‘vrouwenverslinder’ zou zijn, iemand ‘die er wel van houdt’. Ik dacht: die man is 55, twee keer zo oud als ik, en hij is vader en getrouwd, dus deze waarschuwing geldt niet voor mij. Maar ik was dus wel direct op mijn hoede. Overdag was hij heel aardig en professioneel, maar als er alcohol in het spel was vermeed ik hem een beetje.

Na afloop probeerde hij me plotseling te zoenen en zei hij: “Ik wil je al neuken sinds je voor het eerst bij ons kwam.”

Na mijn stage kreeg ik vrij snel een baan, ergens anders, en hij nodigde me uit voor een première om dit te vieren. In de filmwereld zijn sowieso veel feestjes en daar wordt veel geflirt en gezoend, maar dat zijn mensen van dezelfde leeftijd of met een gelijke status. De producent vroeg nadat het feest was afgelopen of ik nog ergens wat wilde drinken, en ik ging daarop in, ook omdat ik veel met hem had samengewerkt en dat goed was gegaan.

Toen we na afloop buiten stonden probeerde hij me plotseling te zoenen. Ik gaf aan dat ik niet wilde, en toen zei hij: “Ik wil je al neuken sinds je voor het eerst bij ons kwam.” Later die nacht stuurde hij nog twee berichtjes, of ik zeker wist dat ik niet wilde en of ik geen spijt had van mijn beslissing.

Door deze gebeurtenis begon ik te twijfelen aan mijn competenties: had hij me alleen aangenomen omdat hij met me naar bed wilde? En ik begon te twijfelen aan mijn rol hierin: had ik het uitgelokt, bijvoorbeeld door nog wat met hem te gaan drinken? Waar ligt de grens van dit soort gedrag? Maar nu weet ik: dit doe je niet. De grofheid van het voorstel laat het ook zien, je bent niet iemand aan het versieren als je zegt dat je ‘iemand wil neuken vanaf het eerste moment’.

De Nederlandse filmwereld is klein en ik wil het risico niet lopen dat het me kwalijk wordt genomen, daarom wil ik niet zeggen wie het is. Ook is het verneukeratief dat ik als vrouw twijfel aan mijn eigen verantwoordelijkheid van zijn gedrag, en dat ik denk: overdag is hij een aardige baas, hij is niet een slecht iemand, dus laat maar zitten. Het is natuurlijk geen aanranding, maar vanuit zijn machtspositie seksuele relaties aanknopen is net zo goed verwerpelijk.

Eline*, 30, werkt in de klassieke-muziekwereld

Door twee van mijn docenten heb ik persoonlijke ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het gebeurt veel in de wereld van klassieke muziek, maar de mannen wordt een hand boven het hoofd gehouden. Toen ik uiteindelijk de moed had om het aan de vertrouwenspersoon op mijn conservatorium te vertellen, zei zij: “Ja, dat is allemaal heel erg, maar wat wil je dat wij eraan doen? Wil je soms dat we hem ontslaan?”

Het is een kleine wereld en voor je reputatie en carrière ben je afhankelijk van je leraar en hoe zo’n man met jou omgaat. Tijdens de opleiding loop je stage in een orkest, en het is de bedoeling dat je schnabbels krijgt aangeboden via hem. Er is dus zeker sprake van een machtsverhouding, en ik vraag me af of de mannen die hier misbruik van maken instinctief kiezen voor fragiele meisjes, waar ik er een van was.

Deze man stond er al om bekend, maar bij mij is hij veel verder gegaan dan bij andere vrouwen.

De sfeer in mijn groep was altijd dat ‘een drankje drinken met je leraar in de kroeg’ heel normaal was. Maar vanaf het moment dat ik 18 was, begon mijn bachelor-docent me een glas wijn aan te bieden na de les bij hem thuis. Ik vond het spannend: hij was iemand tegen wie ik opkeek, en deze man was geïnteresseerd in mij en wilde mij beter leren kennen. Hij heeft het heel sneaky gedaan, hij heeft me echt gegroomed [vertrouwen winnen van minderjarigen om er seks mee te kunnen hebben, red.]. Het werd steeds erger – op een gegeven moment was het zo dat hij tijdens de les zijn hand op de bank legde op de plek waar ik moest gaan zitten, waardoor ik dus óp zijn hand moest gaan zitten.

Deze man stond er al om bekend, maar bij mij is hij veel verder gegaan dan bij andere vrouwen. Ik had al een laag zelfbeeld en was bang dat als ik hem zou afwijzen, dat ik hém daardoor zou vernederen en niet meer naar de les zou mogen komen. Daarom durfde ik niks te zeggen, ik durfde niet eens te bewegen. Toen het echt heel erg werd, had ik geen zelfrespect meer. Ik had het idee dat ik mijn hele studie vergooide en ik begon steeds slechter te spelen.

Maar toen ik er uiteindelijk melding van maakte bij de school, gebeurde precies waar ik bang voor was: ze deden niks en bagatelliseerde mijn verhaal. Ik wil dit nu anoniem vertellen en ik wil geen aangifte doen, omdat ik niet dát meisje wil zijn. Ik wil niet dat andere vrouwen zeggen: ‘Maar zag je hoe kort haar rokje was, hoeveel wijn ze met hem dronk.’

Ik heb mijn leraar er later op aangesproken, en zijn antwoord was: “Wat erg dat je het zo hebt ervaren, want ik vond het wél gezellig.” Ik vroeg hem of hij dan niet snapte dat hij boven mij stond en macht had, en dat ik daarom niets durfde te zeggen – toen beweerde hij dat hij mij als gelijke zag, wat natuurlijk onzin is. In een nieuw conservatorium-gebouw zijn alle muren van de klaslokalen van glas gemaakt – mij is ter ore gekomen dat dit mede is gedaan zodat docenten zich niet meer geborgen voelen en hun gang kunnen gaan.

Ik weet dat ik me voor eeuwig bezoedeld voel, en beschaamd. En eigenlijk wil ik alleen maar dat hij doodgaat.

Ik ben iemand die sowieso moeilijk grenzen aangeeft, maar dat zou niet moeten uitmaken: die man mag dit überhaupt niet doen. Natuurlijk vond ik het in het begin vleiend dat hij mij aantrekkelijk vond, dat vind ik van zo veel mannen – maar ik wilde natuurlijk niet dat hij aan me aan ging zitten. Ik weet nog steeds niet precies wat hij heeft aangericht met zijn gedrag en hoe dit mij heeft gevormd. Wel heb ik bij de volgende docent, die hetzelfde probeerde, veel sneller aangegeven dat hij moest stoppen. Ik weet wel dat ik me voor eeuwig bezoedeld voel, en beschaamd. En eigenlijk wil ik alleen maar dat hij doodgaat.

Een ander meisje bij wie hij dit heeft gedaan heeft ook de schoolleiding erop aangesproken, en de enige consequentie is dat hij leerlingen nu niet meer thuis les mag geven. Hij heeft ook mijn zus geprobeerd te zoenen en een andere collega vertelde dat hij op de dansvloer een keer zijn hand in haar broek heeft gestopt. Waarom is deze man nog aan het werk?

Xaviera*, 31, werkt in de kunstwereld

Ik was net klaar met de kunstacademie. Dat is een periode waarin de vraag wat je erna gaat doen onderwerp van gesprek is. Heel gewild zijn de residenties aan de Rijksacademie, waar je een atelier, werkbudget en een stipendium krijgt. Maar ik was niet van plan om daar direct toelating voor te doen, omdat ik met alleen mijn bachelor op zak weinig kans maakte.

Op een avond zat ik met een paar andere net afgestudeerden in een café, aan een grote ronde tafel. Aan de andere kant van de tafel zat een aantal docenten van onze voormalige opleiding, en schuin tegenover mij zat een van de afdelingshoofden. Onze groepjes waren niet met elkaar in gesprek, maar we kenden elkaar natuurlijk wel. Op een gegeven moment voelde ik iemand onder tafel telkens met zijn been tegen het mijne aan schuren. In eerste instantie dacht ik er niets van en schoof ik telkens een beetje op naar rechts. Maar het bleef doorgaan, want hij schoof steeds mee, mijn richting op. Nog steeds dacht ik er niet iets verkeerds van, ik dacht: hij is een man met lange benen, het gaat per ongeluk. Ook omdat ik dit zelf gewoon nooit zou doen: met iemand met wie je niet in gesprek bent onder tafel gaan voetje vrijen. Dat is gewoon gek en heel brutaal.

Toen het gebeurde was ik nog best jong en bleu, maar nu weet ik dat dit er niet ‘gewoon bij hoort’.

Het café ging dicht, en zoals het dan gaat sta je met z’n allen nog een beetje voor de deur afscheid te nemen. Toen kwam het afdelingshoofd naar me toe en sprak hij me aan. Hij vroeg of ik al wist wat ik wilde gaan doen, en of ik anders niet bij hem langs wilde komen wánt hij zat in de toelatingscommissie van de Rijksacademie. Ik zei hem dat ik daar nu geen toelating voor wilde doen en ben daarna vrij snel weggegaan. Achteraf heb ik er lang over nagedacht – hoe erg het is dat zo iemand dat zo ondoorzichtig inzet als machtsmiddel. Iedereen wil naar die vervolgopleiding, je krijgt er nota bene ook een dikke beurs voor.

Ik heb er spijt van dat ik hem niet heb gevraagd wat hij precies bedoelde met zijn opmerking, en of hij dat zelf ook niet nogal onbehoorlijk vond. Hij heeft niet duidelijk uitgesproken dat hij er seks voor wilde, maar het wel geïnsinueerd: ‘je komt bij mij langs wánt ik zit in de commissie’. Tegenwoordig zit ik zelf regelmatig in de positie dat ik beslis over wie er op de kunstacademies waar ik lesgeef wordt toegelaten, en dat is een hele gevoelige en bevoorrechte plek. Ik doe er alles aan om te voorkomen dat ik me door vooroordelen laat leiden in zo’n toelatingsprocedure. Dat zo’n man zo’n mooie plek dan op deze manier misbruikt, dat is vreselijk.

#Metoo vind ik een goed initiatief, maar eigenlijk vind ik #balancetonporc, waarbij je opgeroepen wordt om de naam van ‘het zwijn’ te noemen, nog beter. Toch durf ik het niet zo goed. Ik heb dit verhaal wel eens verteld aan mensen van mijn opleiding, en toen kwamen er wel meer geruchten over hem naar boven, over dat hij jonge studenten probeert te verleiden. Maar hij heeft een vrouw en jonge kinderen, en ik wil hem niet aan de schandpaal nagelen als ik niet heel zeker weet wat zijn bedoeling was.

Toch vind ik het belangrijk om mijn verhaal te vertellen, omdat jonge vrouwen zich ook in dit schemergebied moeten kunnen uitspreken. Toen het gebeurde was ik nog best jong en bleu, maar nu weet ik dat dit er niet ‘gewoon bij hoort’. Het is sluw en kwalijk gedrag – mannen die dit doen maken het niet helemaal expliciet, waardoor ze niets strafbaars doen en waarschijnlijk wel best vaak krijgen wat ze willen. Zolang we niets zeggen, blijft het gewoon bestaan. Ik denk dat er ook veel mannen zijn die het niet doorhebben, en met #metoo creëer je in ieder geval bewustzijn. Ik denk dat er best veel mannen zijn geschrokken.

*Alle namen zijn gefingeerd maar bekend bij de redactie