Marokkaanse surfers en de beste golven

Het is een feestelijk weekend in Het Sjerifisch Rijk. De dag na Eid bruist het Oudayas strand in Rabat van het leven. Tussen gezinnen, amateurvoetballers en toeristen, zijn tientallen beginnende en ervaren, zowel Marokkaanse als buitenlandse, surfers te vinden in het water. Randa El Amraoui komt er net uit, haar haren nog kletsnat. Ze zit aan een plastic tafel te kletsen onder de parasols van de surfclub. 

De 31-jarige Marokkaanse komt hier bijna elke dag en is een van de pioniers op het strand. Acht jaar geleden ging ze er voor het eerst surfen. “Dat was een kinderdroom, al sinds ik Hawaiiaanse meisjes zag surfen op Disney Channel,” lacht de taal- en communicatie docent van de Universiteit van Casablanca. 

Met een kustlijn van 3.600 km lang heeft Marokko, sinds de eerste surfplanken er in de jaren zestig arriveerden, een mooie reputatie opgebouwd. Hoewel het lang  mannelijk territorium was, is de sport geleidelijk aan geopend voor vrouwen - iets wat de laatste vijf jaar steeds duidelijker werd volgens Chadi Lahrioui, meermalig Marokkaans en Afrikaans kampioen en manager van een surfclub op het Oudayas strand. “Het fenomeen ontplofte met Instagram en de vrouwelijke kampioenen,” vertelt Randa die enthousiast is over de vernieuwde interesse van vrouwen. “Ik vertel meisjes vaak dat we ons mooi voelen als we surfen. Je doet dat niet voor anderen, maar voor jezelf. Maar je moet wel dealen met het zout, de zee … In het begin is dat echt ambetant.” 

Zainab Rabbaa (24) is een van de nieuwkomers die het nog niet heeft opgegeven. Ze is gepassioneerd door zwemmen, kunst en voetbal en ontdekte surfen toen ze naar de hoofstad verhuisde voor haar studies. “Ik was vanaf het begin verslaafd - een vriend had me het voorgesteld,” vertelt de doctoraatsstudente Toegepaste Kunst. Sindsdien traint deze jonge vrouw, die van plan is haar eigen surfgerief te kopen, elke week. De volgende stap? Een vakantie in Taghazout, een kustverblijf in het zuiden van Marokko dat gekend is voor zijn surfvriendelijke golven. Hoewel Zainab zich vol overgave stort in haar nieuwe passie, merkt ze helaas op dat veel andere meisjes niet durven te volgen. 

“Als vrouw op het strand zijn er soms nog steeds uitdagingen. Je moet kunnen overwegen om gemengde stranden te bezoeken, jezelf bloot te geven en je vormen te laten zien, wat niet altijd evident is op bepaalde stranden in Marokko,” legt geograaf en onderzoeker bij het CNRS, Chadia Arab, mij uit. Ze is ook medeauteur van een onderzoek samen met Christophe Gilbert naar Marokkaanse surfers. “Soms is het een beetje riskant en moeilijk voor meisjes om naar het strand te gaan,” benadrukt Zainab. “Als ik alleen ga met een vriendin, komen we soms nogal vijandige mensen tegen. Als ik met een jongen ga, is alles prima.” Paradoxaal genoeg verandert de relatie tussen surfers en sommige strandgangers zodra ze hun wetsuit aantrekken en hun surfplank vasthouden. “Als mensen je met een surfplank zien, benaderen ze je niet, er is geen seksuele intimidatie meer,” voegt Randa toe. “Of ze denken dat je rijk bent en bij een surfclub hoort, of dat je gewoon komt trainen en niet om versierd te worden.”

Het kritische of geïnteresseerde oog van mensen die het strand bezoeken is niet de enige last die op jonge surfers kan drukken. Vaak zijn het juist familieleden die de grootste belemmering vormen om te beginnen. “Surfen vereist onderhandelen met je familie,” schrijven Chadia Arab en Christophe Guilbert. “De mijne was bang voor water en in het begin verboden ze me om te surfen,” herinnert Randa zich. Zainab zegt daarentegen dat “de ouders van meisjes die nooit alleen het huis uit zijn geweest of nooit gereisd hebben binnen het land, vaak erg bang zijn.” Als haar ouders zich nooit hebben verzet tegen het surfen, is dat volgens haar te danken aan haar vroege onafhankelijkheid. “Al van jongs af aan wilde ik alleen naar buiten, op mijn 20e maakte ik mijn eerste reis, ik ging alleen naar het strand, dus ze raakten eraan gewend,” lacht ze trots. De jonge vrouw uit Meknès onthult ook dat families “meer angst hebben voor mannen dan voor de golven.”

In het familie appartement van Ines Tebbai in Casablanca staan een aantal surfplanken opgesteld in de woonkamer, liggen er medailles opgestapeld en pronken er bekers op de planken. In haar familie geeft haar vader advies en wordt ze aangemoedigd door haar moeder. Ze volgt school vanop afstand en woont op ongeveer honderd meter van de zee. Over twee jaar zal ze gaan studeren op de Canarische Eilanden in Spanje. “Als ik naar het buitenland ga, zal ik een verblijfskaart hebben om door Europa te reizen en dus meer ervaring opdoen, internationale surfers ontmoeten en misschien kansen krijgen om deel te nemen aan wedstrijden,” hoopt ze. 

Op slechts 17-jarige leeftijd is Ines al een ervaren surfer op hoog niveau. Ze vertegenwoordigt Marokko tijdens wedstrijden, net als haar oudere zus, Lilias Tebbai. Samen vormen ze twee van de drie vertegenwoordigers van Marokko op internationaal niveau. “Mijn zus heeft meer ervaring dan ik, dus het blijft een uitdaging om haar te verslaan,” lacht Ines, die onder andere deelnam aan de Marokkaanse, Europese en Afrikaanse kampioenschappen, in navolging van Fatima Zahra Berrada, de eerste Marokkaanse die in internationale wedstrijden in 1996 Marokko vertegenwoordigde.

Voor Ines betekent intensief surfen aanzienlijke persoonlijke en economische investeringen. De sport komt met hoge kosten, zelfs voor een amateur. In een land waar armoede toeneemt, na een hevige daling - van 15,3% in 2001 naar 4,8% in 2014 volgens de Wereldbank - en waar inflatie stijgt en sociale ongelijkheid toeneemt, blijft surfen, net als andere recreatieve activiteiten, een voorrecht.

“Toen we klein waren, zeiden onze ouders dat surfen iets voor rijken was, en het is waar dat de meeste mensen die surfen rijk zijn,” constateert Randa. Je moet rekenen op ongeveer 5.000 dirham (ongeveer 450 euro) voor een nieuwe surfplank en 2.000 dirham (180 euro) voor een tweedehands plank. Ter vergelijking; het minimumloon (SMIG) is 2.769 dirham, ofwel 251 euro. Als de sport enigszins gedemocratiseerd is, is dit bijvoorbeeld te danken aan de connectie tussen toeristen en de lokale bevolking, wat soms de mogelijkheid biedt om materiaal te krijgen, met name in toeristische dorpen in de buurt van Agadir. “Buitenlanders komen, laten hun materiaal achter en de jongeren nemen het,” legt Mériam Cheikh uit, antropoloog en specialist in morele en sociale dissidentie bij jongeren uit de lagere sociale klassen in Marokko. Hoewel het voornamelijk gaat om skateboards in plaats van surfplanken.

Ook onder de lokale bevolking zorgt solidariteit ervoor dat degenen die echt willen proberen, geholpen worden. “Sommigen zijn erg goed, maar de armere surfers hebben over het algemeen oudere en slecht onderhouden planken,” zucht Randa. Jongeren in de Oudayas lenen ook wetsuits van elkaar, ze regelen het onderling of betalen later. Maar volgens haar is deze solidariteit vooral gericht op jongens, die vaak beter worden ondersteund.

Naast de benodigde uitrusting speelt ook de geografie van de surfplekken een discriminerende rol. Deze populaire locaties bevinden zich in het zuiden van Marokko, zoals Rabat, Casablanca, Mehdia en Oualidia, en vereisen een voertuig of middelen om er naartoe te reizen, zeker voor degenen die niet het geluk hebben om in deze gebieden te wonen. “Jonge vrouwen uit de lagere sociale klassen beschikken niet over dezelfde privileges om overal te kunnen surfen waar ze maar willen,” benadrukt Chadia Arab. Degenen die uit meer welgestelde sociale klassen komen, kunnen naar het buitenland reizen en afgelegen en/of minder populaire, en/of gemengde stranden in Marokko bezoeken.

Bovendien moet je natuurlijk kunnen zwemmen alvorens je leert surfen, wat ook niet voor alle vrouwen mogelijk is. “Overal ter wereld, ook in Frankrijk, blijft de sociale kloof op dit niveau bestaan,” herinnert Mériam Cheikh eraan. Voor jongens past surfen beter bij de traditionele genderrol die hen wordt toegeschreven waardoor zij sterker worden aangemoedigd om het surfen zelf uit te proberen. 

Dus, terwijl er steeds meer Marokkaanse vrouwen geïnteresseerd raken in surfen, zowel in Rabat als elders in het land, zijn mannen nog steeds in de meerderheid. “De betrokkenheid van vrouwen in een door mannen gedomineerde wereld wordt voornamelijk verklaard door specifieke socialisatieprocessen en relaties met peer groups,” voegt Chadia Arab toe. Kortom, meer dan de wens om genderdiscriminatie te bestrijden en normen te doorbreken, legt de onderzoekster uit dat meisjes beginnen te surfen door "mannelijk" gedrag te reproduceren of zich te socialiseren met broers, neven, vrienden. Ondanks deze normen als gevolg van verschillende processen, zijn andere surfers het erover eens: ze zeggen allemaal aangemoedigd te worden in hun vooruitgang. “Het zijn vooral de jongens die me motiveren,” legt Randa uit, die bijna alleen maar met mannen surft. “Er is hier een plek waar alleen de besten surfen. Als ik daar ga, motiveren de surfers me omdat ze blij zijn dat er tenminste één meisje is. Meisjes zijn hier op één hand te tellen, terwijl de jongens echt mijn vrienden zijn.”

De betrokkenheid bij de gemeenschap lijkt sterk te zijn in de Marokkaanse surfwereld. De surfcultuur vormt een aparte subcultuur, meer dan elders in een land waar collectieve sporten zoals voetbal, handbal, atletiek en basketbal populairder zijn, volgens gegevens van het Marokkaanse Ministerie van Jeugd en Sport. In deze waterwereld, die bekend staat om zijn vrijheid, bevinden vrouwelijke surfers zich in een “breuk met gendernormen”, aldus Mériam Cheikh. Eenmaal op het surfboard genieten ze niet van afkeuring, maar juist van waardering, legt de antropoloog uit, “omdat het een sport is die meisjes voor zichzelf beoefenen.” Als teken van de officiële wil om vrouwelijk surfen te democratiseren, organiseerde de Koninklijke Marokkaanse Surf Federatie (FRMS) in 2016 voor het eerst in Marokko een internationale competitie met een categorie voor vrouwen.

Ondanks de politieke wil om vrouwelijke surfers aan te moedigen en het aantal meisjes dat vertrouwen krijgt op de surfplanken te doen groeien, is er nog steeds een gebrek aan vrouwelijke sporticonen op professioneel niveau. “Het is eenvoudig, we zijn maar met z'n drieën die internationaal strijden om de kleuren van Marokko te verdedigen,” herinnert Ines me eraan. “En als we geblesseerd raken, hebben we meer meisjes nodig om te laten zien dat onze aanwezigheid geen kwestie van geluk was.”

In maart 2023 vond het eerste continentale kampioenschap plaats in Taghazout. De surfcompetitie bracht surfers uit Senegal, Kaapverdië, Ivoorkust, Madagaskar, Mauritius, Burkina Faso, Congo en Marokko samen. Om de competitie eerlijker te maken, “werd gedacht aan meerdere rondes voor de meisjes voordat ze naar de finale gaan, en dat is echt goed,” legt Ines uit, die de eerste prijs won in de U18-categorie en ook tweede werd bij de vrouwen, na haar zus Lilias.

Vrouwen hebben hun plek op het podium en in de golven van de Atlantische Oceaan, ze zijn geen geïsoleerd fenomeen in het land. Volgens Mériam Cheikh is er sprake van “een toenemende constructie van individualiteiten in Marokko”. Bovendien, net als bij surfers, skateboarders of zelfs artiesten, benadrukt het belichten van deze parcours de aanwezigheid van diverse culturen onder jongeren. “Mensen hebben vaak de indruk dat jongeren in de Arabische wereld een uniforme groep zijn met gemeenschappelijke waarden en normen,” legt ze uit. “Het is belangrijk om het veelvoud van manieren waarop jongeren in de Arabische wereld jong kunnen zijn te laten zien, en sportculturen maken daar deel van uit.”

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.