“Dag allemaal, dit is Bisan,” zegt een jonge vrouw met krulhaar en vermoeide ogen vanaf het scherm van mijn telefoon. “Ik leef nog. Het is dag 42 van de oorlog in Gaza, en dit zijn de updates.”
De afgelopen weken werd ik elke keer dat ik TikTok opende begroet door soortgelijke berichten. Ik weet niet precies hoe deze content bij mij terecht is gekomen. Ja, ik volg nu al een paar jaar Palestijnse activisten op X, maar TikTok is altijd mijn platform bij uitstek geweest voor apolitieke, hersendodende content. Sinds 7 oktober wordt mijn feed echter overspoeld door pro-Palestijnse creators, die vaak perspectieven van de crisis laten zien die niet in de algemene media worden vertegenwoordigd.
Videos by VICE
Je hebt Bisan, Plestia, Motaz – jonge journalisten uit Gaza die hun leven in de strook tijdens de oorlog filmen, zonder daarbij hun eigen emoties en angsten achterwege te laten (Plestia en Motaz zijn recent uit Gaza gevlucht). Je hebt Nuha, Subhi, Moe, Salma, Sarah Magdy, Awa Sanno, Wally Rashid – creators buiten Palestina die verslag doen over nieuwe verhalen, en over de geschiedenis van het conflict. Je hebt Malilah, Tony Vara, Lee, James – activisten die strategieën delen en organiseren via het platform. Je hebt Katie, Clio, Max Miller, Sim Kern – Joodse creators die zich uitspreken tegen zionisme.
Er zijn veel apolitieke content creators zoals Mariam, Chef Yaso, Ahmad Alzahabi en Jourdan die Palestijnse cultuur populair maken of het creatorprogramma van TikTok gebruiken om geld in te zamelen voor Palestijnse NGO’s. Je hebt mensen als Jessica, Florian en Joela-Abiona Rivera, die parallellen trekken tussen Palestijnen en andere onderdrukte volkeren. Er zijn talloze video’s van protesten, ooggetuigenverslagen, virale interviews. De lijst is simpelweg te lang om volledig op te noemen.
Deze explosie van pro-Palestijnse stemmen op een van de grootste social media-platforms op aarde is niet onopgemerkt gebleven. Nu hashtags zoals #freepalestine meer dan 30 miljard keer bekeken zijn, hebben Amerikaanse politici TikTok ervan beschuldigd dat het zou aanzetten tot haat en pro-Hamas video’s zou promoten, en hebben een compleet verbod geëist.
TikTok bracht in reactie een persbericht uit waarin werd uitgelegd dat hun algoritme “geen kanten kiest”: hun jonge gebruikersgroep is simpelweg eerder geneigd om de Palestijnse zaak te steunen dan eerdere generaties, iets wat ook door andere onafhankelijke enquêtes wordt ondersteund. In het rapport werd ook gemeld dat het aantal posts over deze kwestie op Instagram eveneens meer leunde richting pro-Palestijnse perspectieven, wat logisch is, aangezien de meeste creators ook op andere platforms posten.
Zowel TikTok als Meta hebben onder enorme druk gestaan van de VS, de EU en Israël om content te verwijderen die zogenaamd desinformatie of haat zou bevatten, en beide platforms hebben duidelijk gehoorzaamd. TikTok meldde dat het per 5 november meer dan 925.000 video’s had verwijderd en ruim 14.000 livestreams heeft stopgezet – en die aantallen zijn sindsdien alleen maar gestegen.
“Het is alsof we compleet nieuwe alternatieve media maken om mensen over deze crisis te informeren,” zegt TikTok-creator Awa Sanno (26), die oorspronkelijk uit Gambia komt maar nu in New York woont. Sanno was voor 7 oktober al video’s aan het posten, voornamelijk over mode en het leven in de stad. “Om eerlijk te zijn begon ik erover te praten omdat ik zo woedend was, zo boos,” vertelt ze me in een videogesprek. “Ik zag de strijd van de Palestijnen als een extensie van wat er in het koloniale tijdperk met zwarte mensen is gebeurd. Voor mij is dit een strijd voor elke onderdrukte groep in de wereld, zowel vroeger als nu.”
Sanno leerde een paar jaar terug via vrienden meer over Palestijns activisme. Maar door de recente uitbarsting van geweld ten koste van burgerlevens heeft ze nu besloten om haar platform te gebruiken om zich erover uit te spreken. “Als moslimvrouwen kennen we onze geschiedenis, kennen we deze pijn,” zegt ze. “De westerse media hebben letterlijk ons hele leven mythes over ons verspreid. En om eerlijk te zijn voelt het alsof we door de hele situatie in Palestina allemaal onbewust in opstand zijn gekomen. We ontkrachten allemaal stereotypes over Palestina en tegelijkertijd over onszelf.”
Sanno zegt dat haar content herhaaldelijk is gerapporteerd en verwijderd omdat het het beleid van TikTok zou hebben geschonden. Maar over het algemeen is haar ervaring op het platform positief geweest. “TikTok is een godsgeschenk,” zegt Sanno. “Je kunt gewoon jezelf zijn en zeggen wat je denkt, en je content komt letterlijk terecht bij mensen die zich erin kunnen vinden.”
Binnen een paar weken nadat ze over Palestina begon te posten is haar gemiddelde aantal views per video van een paar honderd naar tienduizenden views gestegen. Wat betreft de haat zegt ze: “Het doet ons niks, eerlijk. We zullen ons over Palestina blijven uitspreken, of het nou op TikTok of Instagram is, tegen onze buren, onze vrienden, onze familieleden. Allah gebruikt ons om de stem van Palestijnen te versterken die anders geen stem zouden hebben.”
Nour Wiersum, een 18-jarige middelbare scholier uit Den Haag, voelde zich ook “genoodzaakt om me uit te spreken en bewustzijn te verspreiden over het onrecht waar de Palestijnen nu mee te maken hebben,” schrijft ze in een email. Wiersum maakte haar account tijdens de lockdown aan om grappige video’s te posten, maar is sindsdien meer serieuze onderwerpen gaan bespreken. Ze is ook een petitie begonnen om de Nederlandse overheid ertoe aan te zetten om actie te ondernemen tegen de crisis in Gaza.
“De Palestijnse kwestie interesseert me niet alleen omdat ik Egyptisch en moslima ben, maar ook omdat ik een mens ben,” zegt Wiersum. “Geen enkel persoon verdient het om de dingen te doorstaan die deze mensen moeten doorstaan, niet nu, en zeker niet 75 jaar lang.”
Wiersum vindt ook dat social media betrouwbaarder is dan traditionele Nederlandse media als het aankomt op verslaggeving over de crisis. Haar ervaring op TikTok is niet altijd makkelijk geweest – bijna al haar video’s over Palestina zijn op een gegeven moment verwijderd, en ze is door kijkers lastiggevallen en bestempeld als antisemitisch. Haar gemeenschap heeft haar tegelijkertijd ook veel steun gegeven, wat ervoor zorgt dat ze door blijft gaan. “Ze proberen ons het zwijgen op te leggen, maar dat gaat ze niet lukken,” zegt ze.
De in Gaza geboren creator Salma Shawa (26), die momenteel in de VS woont, heeft een gecompliceerdere relatie met het platform. In de drie jaar dat ze haar TikTokaccount heeft gehad heeft ze video’s gepost over Palestijnse cultuur en mode. In de zomers van 2021 en 2022 ging ze terug naar Gaza om haar familie te bezoeken. Beide keren legde ze het dagelijks leven in Gaza vast, evenals de nasleep Israëlische bombardementen – in 2021 kwam haar bezoek een paar dagen nadat er een staakt-het-vuren was georganiseerd, terwijl er aanvallen plaatsvonden toen ze er in 2022 was.
Haar video’s hebben echter nog nooit zoveel aandacht gekregen als nu. “Het voelt eng dat het zo ver moest gaan voordat de aandacht van mensen werd getrokken,” zegt Shawa. “Ik ben bang dat mensen er nu over posten, maar dat ze het over een paar dagen alweer zijn vergeten, of als er een staakt-het-vuren wordt aangekondigd.” Op dit moment gebruikt ze haar kanaal voornamelijk om verslag te doen over nieuwsverhalen in het Arabisch die niet in het internationale nieuws komen.
Shawa heeft sinds 7 oktober een enorme verschuiving onder haar kijkers opgemerkt, zowel wat betreft hun aantallen en hun politieke meningen. Toen ze in Gaza was, filmde ze een paar scènes op het strand en het platteland, waar ze veel kritiek op kreeg. “Mijn comment section was echt verschrikkelijk: pesterij, intimidatie, zionisten die me vertellen, ‘Je wordt onthoofd als je zo met korte mouwen of je haar los naar Gaza gaat’,” zegt ze. Maar in de afgelopen weken zijn de haatdragende berichten zo goed als verdwenen.
Shawa zegt dat ze maar zelden de verslaggeving van de mainstream media over Gaza bekijkt, omdat ze zich beledigd voelt door de frequente associaties tussen Palestijnen en islamitisch terrorisme. “We zijn niet ISIS,” zegt ze. “Het maakt me zo boos dat het gewoon wordt afgezwakt naar ‘dit is een oorlog tegen terrorisme’, omdat het de essentie van de Palestijnse zaak volledig negeert – die in de kern eigenlijk een antikoloniale strijd is.”
Volgens haar laten social media een veel nauwkeuriger beeld zien van hoe de situatie in Gaza er daadwerkelijk uitziet. “Vrouwen hebben echt op de voorgrond gestaan bij wat er nu op social media gebeurt,” zegt ze. “Vrouwen in Gaza werken zo hard. Ze gaan ‘s nachts naar buiten, filmen terwijl er bommen vallen, trekken mensen uit het puin, werken zij aan zij met mannelijke collega’s. Het wordt erg moeilijk voor Israëlische en Amerikaanse zionsiten om te claimen dat vrouwen in Gaza onderdrukt worden, en om die claims te gebruiken als rechtvaardiging voor invasies en bombardementen.”
“Zelfs als mensen ons niet willen geloven, spreken onze video’s voor zich,” gaat Shawa verder. “Het is een sterk onderdeel van wat er gaande is, en ik denk dat het zal veranderen hoe andere landen Arabische en vrouwen en moslima’s zullen zien.”
Ik vroeg twee mediaonderzoekers die Palestijns activisme op TikTok hebben bestudeerd – Laura Cervi, hoofdprofessor aan de Autonome Universiteit Barcelona, en Ali M. Abushbak van Jamia Millia Islamia University in New Delhi – of vrouwelijke pro-Palestijnse creators daadwerkelijk zijn oververtegenwoordigd op het platform. Ze zeiden dat ze het niet zeker wisten, omdat dit nog nooit door een deskundige is onderzocht. Daarnaast zou het feit dat ik meer content van vrouwelijke creators te zien kreeg bijvoorbeeld ook kunnen worden verklaard door personalisatiefactoren in mijn eigen algoritme.
Beide deskundigen waren het ermee eens dat Palestijns activisme voor altijd was veranderd door social media. “In het tijdperk van massamedia had Israël een pragmatische voorsprong bij de distributie van informatie, terwijl Palestijnse verhalen nooit een wereldwijd publiek konden bereiken,” zegt Cervi. Dat veranderde toen iedereen een telefoon kon pakken en hun verhaal naar de hele wereld kon uitzenden.
“Social media is langzamerhand een integraal onderdeel van het Israëlisch-Palestijnse conflict en het Palestijnse verzet geworden,” zegt Abushbak. “Deskundigen stellen dat Palestijnen social media gebruiken omdat ze er geen vertrouwen meer in hebben dat hun leiders het conflict zullen oplossen, noch dat de westerse media ze eerlijk vertegenwoordigen. Dat is deels waar, maar er komt ook meer bij kijken.”
Abushbak is geboren en getogen in Gaza, en zou op 15 oktober terugvliegen nadat hij zijn doctoraat had gehaald, maar door de oorlog is hij in New Delhi vast blijven zitten. Hij legt uit dat de grote meerderheid van Palestijnen die online posten bestaat uit gewone mensen die ofwel zelf vluchtelingen zijn, ofwel nazaten van vluchtelingen van de Arabisch-Israëlische oorlog in 1948, ook wel bekend als de Nakba, wat Arabisch is voor ‘ramp’.
“Deze mensen hebben al het bewijs verloren dat ze uit een ander gebied komen,” legt Abushbak uit. “Joodse mensen hebben inmiddels bijvoorbeeld archieven over de Holocaust.” De meeste Palestijnen hebben echter geen schriftelijke documenten over wat er in 1948 met hen of hun families is gebeurd, alleen ooggetuigenverslagen. “Dus deze generatie heeft de plicht op zich genomen om hun dagelijks leven tijdens de conflicten vast te leggen om zo een digitaal archief voor de toekomst op te bouwen,” zegt hij. Dit werk is van groot belang in de huidige oorlog in Gaza, aangezien er sinds 7 oktober al 63 journalisten zijn omgekomen, en Israël geen internationale journalisten toelaat in de Gazastrook.
Vandaag de dag zijn smartphones zo alomtegenwoordig dat iedereen hun dag kan vastleggen, bijna als een dagboek. “In de Eerste en Tweede Wereldoorlog schreven soldaten notities en brieven naar huis, wat erg belangrijk is geweest voor hoe we die geschiedenis hebben gereconstrueerd en ons begrip voor die periode,” zegt Abushbak. “Nu willen de Palestijnen dat iedereen begrijpt wat ze doormaken, en zich voorstelt welke impact het conflict op hen heeft.”
Israëlische gebruikers en activisten doen natuurlijk hetzelfde. Social media draait om je dagelijks leven laten zien en je meningen delen. En TikTok is het nieuwste – en populairste – platform geworden om dat op te doen voor beide kanten van de social media-oorlogen, zegt Abushbak.
“Palestijnse content is over het algemeen nog steeds niet erg populair, zeker als je het vergelijkt met de content over de oorlog in Oekraïne,” gaat hij verder. Maar de afgelopen tijd heeft de enorme omvang van vernietiging in Gaza mensen ertoe aangezet om een actievere rol te gaan spelen. “We hebben het over digitale getuigen, mensen die iets op het internet hebben gezien dat ze dusdanig op een emotioneel niveau heeft geraakt dat ze vonden dat ze er iets over moeten zeggen,” zegt Abushbak.
Eigenlijk is er niets nieuws aan het delen van content die je op een persoonlijk niveau raakt – mensen doen dat al zolang social media bestaat. Maar volgens Laura Cervi heeft TikTok-activisme iets eigenaardigs. Er is een nieuwe golf van content die typisch Gen Z is en veel meer ingebed in diens specifieke dna voelt.
Volgens Cervi werd deze nieuwe vorm van TikTok-activisme gepionierd door de creator Feroza Aziz, die het gebruikelijke make-up tutorial-format van TikTok coöpteerde om over de vermeende genocide van Oeigoeren in China te praten. TikTok, dat een Chinees moederbedrijf heeft, haalde de video neer, maar niet voordat hij door 2 miljoen mensen werd bekeken en er een publieke ophef ontstond – en er omslachtige excuses namens TikTok werden gemaakt.
“TikTok staat bekend om diens erg obscure algoritme, niemand weet echt hoe het werkt,” zegt Cervi. Video’s die goed aansluiten op TikToks populairste formats weten vaak voorbij die automatische censuurtools te komen. “En nog belangrijker, ze bereiken ook een groter publiek,” legt Corvi uit. “Veel Gen Z’ers zouden niet zelf informatie op Palestina opzoeken,” gaat ze verder. “Maar aangezien die video’s er gewoon uitzien als de zoveelste makeup tutorial suggereert het algoritme van TikTok ze ook aan bij mensen die gewoon geïnteresseerd zijn in makeup.”
Veel van wat er op het platform wordt gedeeld voelt ook als de gebruikelijke content: recepten, makeup tutorials, storytime-video’s, floating heads die op een artikel in de achtergrond reageren. “Het zijn allemaal erg creatieve voorbeelden van algoritmisch verzet,” zegt Cervi. En dit verzet is ook zichtbaar in de strategieën die creators gebruiken om censuur te vermijden, zoals het gebruiken van watermeloen-emoji’s om naar Palestina te refereren, bepaalde woorden opzettelijk verkeerd te spellen of te vervangen met alternatieven, ongerelateerde informatie in de videobeschrijving, en nog veel meer.
Uiteindelijk is het onmogelijk om te weten of deze strategieën het algoritme ook daadwerkelijk misleiden. Elke creator met wie ik heb gesproken, is verwikkeld in lange en gecompliceerde beroepsprocedures om hun content online te houden. Sommigen hebben voor de zekerheid backupaccounts, terwijl anderen een deel van hun werk zijn kwijtgeraakt.
Saffana Monajed (31), een in Londen gevestigde freelance copywriter, heeft haar TikTok-platform ook gebruikt om aan het gesprek bij te dragen. Monajed ziet zichzelf niet als activist, maar toen Israël de oorlog verklaarde aan Hamas besloot ze van haar expertise gebruik te maken om zich uit te spreken over de propaganda die ze naar eigen zeggen heeft gezien in de mainstream verslaggeving van de crisis.
“Marketing en propaganda zijn twee kanten van dezelfde munt,” zegt Monajed. “En als iemand die betaald krijgt om te schrijven weet ik waarom je dít werkwoord zou gebruiken en niet dát werkwoord, om iemand als het ware een mentale brug over te helpen.” Monajed heeft in haar leven al flink wat propaganda gezien, maar zegt dat ze geschokt was door de overweldigende steun die Israël dit keer kreeg. “Marketers zijn lang bezig geweest om taalgebruik te perfectioneren en daarmee specifieke emoties op te hitsen,” zegt ze. “Ik wilde voor een gelijker speelveld zorgen, al was het maar om één persoon te kunnen vertellen: ‘pas op, ze proberen je te manipuleren. En dit is hoe’.”
Monajed denkt dat er veel verschillende redenen zijn waarom pro-Palestijnse content ineens zo populair is geworden op TikTok. “Het is een perfecte mix van oprechte, nuchtere, vroege social media-content en zelfselectie,” zegt ze, verwijzend naar het feit dat gebruikers tot op zekere hoogte kunnen bepalen wat ze te zien krijgen. “Jongeren en mensen van kleur worden vaak door de media gedemoniseerd, dus zijn ze er sceptischer over en is het minder waarschijnlijk dat ze het consumeren,” zegt Monajed. “Dit betekent ook dat ze minder worden blootgesteld aan propaganda.”
Bovendien heeft content over het ontkrachten van culturele mythes altijd deel uitgemaakt van TikTok, dus video’s die bevooroordeelde mediaberichten weerleggen of de reacties van publieke figuren bekritiseren worden door gebruikers niet als raar gezien.
Dus, zou TikTok in de gloeiende sintels van X kunnen stappen en onze dromen van de vroege jaren 2010 over social media-revoluties kunnen vervullen? Monajed denkt van niet. “Nu we allemaal wat ouder zijn, hebben we gezien hoe social media zich met de tijd ontwikkelt,” zegt ze. “YouTube is op dezelfde manier begonnen als TikTok – mensen filmden zichzelf op een webcam, ze hadden geen speciale gereedschappen, het was allemaal erg rauw en onbewerkt.”
Dingen zijn veranderd met de opkomst van Adsense. “Je moet nu erg professioneel zijn wil je een YouTube-gebruiker geïnteresseerd krijgen in je content,” gaat ze verder. “De content kreeg een hogere productiewaarde en mensen begonnen producten aan te smeren.” En als gebruikers gestimuleerd worden om meer brand-friendly content te maken, dan zijn politieke meningen die winstmarges in gevaar zouden kunnen brengen daar minder welkom.
Dit tijdperk van TikTok zal misschien niet eeuwig voortduren, maar de wereldwijde beweging van solidariteit die eruit is ontstaan is opmerkelijk – misschien zelfs historisch. Nooit eerder heeft Palestijnse belangenbehartiging zoveel ogen en oren bereikt als nu. En het komt allemaal door het vernuft, de creativiteit en het harde werk van duizenden jonge creators, die stilletjes in hun kamer filmen en hun gezichten laten zien om zich uit te spreken over waar ze in geloven. Geen enkele hoeveelheid censuur kan ze allemaal tegenhouden.
