Nassima zit gevangen omdat ze ervoor streed dat vrouwen mogen autorijden

Klik hier om mee te doen aan Write for Rights. Een simpele manier om levens te veranderen.

In juni 2018 werd in Saoedi-Arabië een decennia-oud rijverbod voor vrouwen opgeheven. Het hele land was in vreugde, nu vrouwen eindelijk legaal achter het stuur konden kruipen – voor velen van hen was dat de eerste keer in hun leven.

Iets meer dan een jaar later werd ook de mannelijke voogdij officieel versoepeld. Tot augustus 2019 hadden Saoedische vrouwen toestemming van een mannelijk familielid nodig om te mogen werken of reizen, of toegang te krijgen tot gezondheidszorg, hun financiën en andere wettelijke rechten. Dankzij deze hervormingen kunnen ze nu een paspoort aanvragen en vrij reizen. Ze kregen ook volledige bescherming tegen discriminatie op het werk en kunnen de geboorte van hun kinderen laten registreren, gescheiden van hun echtgenoot wonen en zich laten registreren als medehoofd van het huishouden. 

In 2016 schreef de Saoedische vrouwenrechtenactivist Nassima al-Sada over dit voogdijsysteem: “Waarom zou een minderjarige jongen de voogd moeten zijn van een volwassen vrouw? Waarom worden vrouwen niet op een bepaalde leeftijd als volwassen gezien, en mogen ze niet verantwoordelijk zijn voor hun eigen beslissingen en hun eigen leven? Waarom zou een man daar verantwoordelijk voor moeten zijn?”

De hervormingen leken erop te wijzen dat de Saoedische koninklijke familie haar gelijk gaf. Maar niets bleek minder waar.

Een maand nadat het autorijdverbod was opgeheven, op 31 juli 2018, werd Nassima al-Sada gevangengenomen. Twaalf andere vrouwen hadden de maanden ervoor een soortgelijk lot ondergaan. 

Voordat ze gearresteerd werd, ontving Al-Sada – die zich in 2015 kandidaat wilde stellen voor de gemeenteraadsverkiezingen, maar gediskwalificeerd werd – al bedreigingen via Twitter. Eenmaal vastgehouden, werd ze verbaal bedreigd in de gevangenis en vastgebonden tijdens het verhoor. Op 20 februari 2019 werd ze verplaatst naar een isoleercel, waar ze tot februari 2020 bleef. Ze verscheen twee keer voor de rechtbank, en de derde zitting zou plaatsvinden in maart 2020, maar werd geannuleerd vanwege COVID-19. Hoe het nu verdergaat is niet bekend.

Mohammed bin Salman, die sinds juni 2017 de Saoedische kroonprins is, wilde met de hervormingen het imago van het land herstellen en de economie verbeteren – door minder afhankelijk te zijn van olie en meer te investeren in toerisme. Vanuit zijn rol als ‘de grote hervormer’ maakte hij de weg vrij voor onder andere het eerste concert van een vrouwelijke artiest en zorgde hij ervoor dat vrouwen mogen worden toegelaten in sportstadions. Ook heeft hij het land opengesteld voor de buitenwereld – buitenlandse bezoekers kunnen nu online een visum regelen.

Inclusief Al-Sada wachten nu dertien vrouwen hun proces af. Ze hebben een stortvloed aan aanklachten aan hun broek omdat ze campagne voerden tegen wetten die niet eens meer bestaan. Vijf van hen blijven voorlopig sowieso vastzitten. Het laat de hypocrisie van Bin Salmans hervormingen zien: het klinkt positief, maar het Saoedische regime heeft nog altijd een duistere kant.

Met de persvrijheid is het ook nog altijd beroerd gesteld. Op grond van de antiterrorismewet kan iedereen die kritiek heeft op het regime worden aangeklaagd. In 2018 werd journalist Jamal Khashoggi in het Saoedische consulaat in Istanboel zelfs vermoord nadat hij kritiek had geuit op het regime – wat maar weer eens bewees dat de Saoedische regering niet zoveel heeft met afwijkende meningen, en bereid is om die weg te moffelen. Ook in aanloop naar de hervormingen voor vrouwenrechten werden activisten die zich uit durfden te spreken stevig aangepakt.

“Doordat er voorafgaand aan de hervormingen zo hard werd opgetreden, werd alle kritische stemmen in het land het zwijgen opgelegd,” zegt Hashem Hashem van Amnesty International. “Deze vrouwen voerden campagne, sommige van hen decennia lang, om te mogen autorijden, en riepen op tot gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Ze waren bekend, dapper en zeer aanwezig. Ze vormden een bedreiging voor het gezag van de kroonprins en zijn zelfverzonnen imago als hervormer. Het maakt ook deel uit van een grotere klopjacht op alle mensenrechtenactivisten, journalisten en andere mensen die het niet eens zijn met het verhaal van de Saoedische autoriteiten.”

Terwijl er massaal westerse pr-bedrijven naar Saoedi-Arabië trekken om er hun diensten aan te bieden, blijven vrouwenrechtenactivisten in de gevangenis zitten – terwijl zij écht de drijvende krachten zijn achter verandering in het land. Zo werd ook de bekende vrouwenrechtenactivist Loujain al-Hathloul opgepakt in aanloop naar de versoepeling van het rijverbod. Terwijl ze in de gevangenis zat, werd bij haar vader kanker vastgesteld. Ze kreeg het aanbod om vrij te komen, hem te zien en vaarwel te zeggen, maar dan moest ze wel een verklaring ondertekenen dat ze niet was gemarteld in de gevangenis. Ze weigerde. 

Die vastberadenheid is ook terug te zien bij de andere vrouwen die momenteel vastzitten, en zich altijd bewust zijn geweest van de risico’s die ze namen. Want die risico’s zijn bekend: in 2009 werd bijvoorbeeld de Saudische Vereniging voor Burger- en Politieke Rechten (ACPRA) opgericht, en vier jaar later waren alle oprichters gearresteerd voor verzonnen aanklachten. Zij kregen gevangenisstraffen van zeven tot elf jaar.

Desondanks kwamen vrouwen als Nassima al-Sada en Loujain al-Hathloul nog steeds op voor gelijke rechten en kansen voor vrouwen. Ze wilden de hypocrisie van het Saoedische regime aan de kaak stellen en zetten daarvoor alles op het spel.

Iemand die de familie van Nassima al-Sada goed kent, zegt dat zij alle  risico’s kende, maar de voor- en nadelen nooit tegen elkaar heeft afgewogen: “Deze strijdbaarheid maakt haar tot wie ze is.” Verder zei deze persoon: “Toen vorig jaar een rechter opriep tot haar vrijlating, werd hij meteen ontslagen. Pas na bijna twee jaar kon ze een advocaat krijgen. Het is allemaal aan de koninklijke rechtbank te danken dat ze een jaar in een isoleercel zat en niet bezocht of gebeld mocht worden. Elke beslissing over haar, en over andere vrouwelijke activisten, wordt genomen door de koninklijke rechtbank. We wachten daarom op de uitspraak van de koninklijke rechtbank. De nieuwe rechter zal zich daar wel aan houden.”

In november 2020 vindt de G20-top plaats in de Saoedische hoofdstad Riyad. Mensenrechtenactivisten bij Amnesty International oefenen druk uit op wereldleiders die hierbij aanwezig zijn, zodat zij op hun beurt druk uitoefenen op het Saoedische regime om alle aanklachten tegen de dertien vrouwen in te trekken en de activisten die vastzitten te bevrijden.

“We hopen dat deze leiders de juiste beslissing zullen nemen en aan de goede kant van de geschiedenis gaan staan,” zegt Hashem. “Ze moeten duidelijk maken dat er geen zaken kunnen worden gedaan zolang er geen substantiële hervormingen op het gebied van mensenrechten worden doorgevoerd, en zolang deze activisten niet onmiddellijk en onvoorwaardelijk worden vrijgelaten. G20-landen en hun leiders hebben een verantwoordelijkheid. Een historische en menselijke verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat ze hun woorden over mensenrechten omzetten in daden, en om Saoedi-Arabië zover te krijgen dat ze rechten naleven en respecteren.”

Klik hier om deel te nemen aan de Write for Rights-schrijfactie van Amnesty International. Jouw actie kan bijdragen aan Nassima's vrijlating en kan ervoor zorgen dat ook andere vrouwen die vechten voor gelijkheid in Saoedi-Arabië gerechtigheid krijgen.