Kraken als student om de wooncrisis te overleven

In onze reeks De Stad Kraakt dompelen we ons onder in bezette plaatsen om te proberen te begrijpen hoe mensen zich organiseren en campagne voeren voor hun rechten.

Sommige studenten blijven bij hun familie, terwijl anderen net weggaan. Met de continue stijging van de kostprijzen voor huur en energie, wordt het moeilijker te dromen van onafhankelijkheid. Voeg daar nog de belachelijke prijzen, wrokkige of ronduit asshole huisbazen, random kotgenoten en de twijfelachtige charmes van enkele huizen - ik herinner me de nasty geuren van duiven en hongerige muizen, ik spreek uit eigen ervaring - en het zoeken tussen de obstakels heen kan tegelijkertijd een aderlating alsook een enorme downer lijken. Ik vroeg me dus af: zullen we binnenkort rijk moeten zijn om in de stad te kunnen wonen? Allez, om deftig te wonen? 

Zoé (26), is psychologiestudente in Brussel en koos voor een optie die in de ogen van velen misschien onaantrekkelijk en best extreem kan lijken in deze crisis: kraken. Toch bleef ze haar eerste nacht nadat ze er verhuisde, anderhalf jaar geleden, klaarwakker in een soort roes. “Het voelde alsof ik een manische crisis doorging. Het was iets nieuws in mijn leven,” vertrouwt ze me toe wanneer we elkaar ontmoeten op een vrijdag, de zomer komt ten einde en de stress voor het begin van het schooljaar begint zich al langzaam in te boezemen. 

Bij de aanvang van haar studies had Zoé enkele goede plannen, zoals toen ze in een garage van een huis voor 250 per maand sliep, wat ze financierde met een bijbaantje. Maar met de stijgende huurprijzen en gefaalde aanvragen voor een studiebeurs, wordt het alsmaar moeilijker voor haar. “Mijn laatste plek kostte 480 euro. Het was verschrikkelijk, echt een walgelijke plek. Ik kon heel veel niet doen en kreeg er constant stress van.” 

Naast de grillen van de financiële struggle, ging ook het samenleven met een kotgenoot fout. “Ik praatte met een collega die wist van een open plekje in een kraakpand en toen ben ik de groep gaan ontmoeten,” vertelt ze. Voor haar was het een echt geschenk omdat het idee van wonen in groep haar al lang fascineerde, en ze al even gefrustreerd rondliep: “Ik dacht altijd dat ik zeker 15 of 20 jaar ging moeten wachten voor ik Brussel zou verlaten om (in een community) op het platteland te kunnen wonen.”

Als er “evenveel mensen als redenen zijn om te kraken,” dan is het type kraakpand waar Zoé terechtgekomen is, een die twee basisproblemen probeert op te lossen: het financiële aspect, en daarbij ook het politieke aspect. “Politiek gezien is het voor mij belangrijk om deze leegstaande gebouwen te bezetten en proberen een front te vormen (ten aanzien van de wooncrisis).” Brussel - waar het probleem al jaren een gespreksonderwerp is - is gekend voor zijn miljoenen vierkante meters aan leegstaande gebouwen: meer dan 6.5 miljoen, dat is het equivalent van een gemeente zoals Elsene. Het is wel zo dat dit getal ook wel heel wat gebouwen beslaat die niet onmiddellijk kunnen gebruikt worden als huisvesting. Volgens een onderzoeksgroep van de ULB en VUB ligt het aantal leegstaande gebouwen tussen de 17 000 en 26 400. 

In verband met het kraakproces, legt Zoé uit dat, nadat ze een leegstaand gebouw binnengaan, haar groep poogt in contact te komen met de eigenaar - zelfs als dat niet altijd lukt - om een tijdelijke bezetting te regelen. Soms weigeren ze en starten onmiddellijk een ontruiming van het gebouw. “Het is een soort Russian roulette, je weet nooit of het zal lukken. Er is maar weinig kans op een reactie, laat staan een positief antwoord, wanneer je de huisbaas contacteert voor je het gebouw binnengaat.” 

Eens gearriveerd, beschrijft Zoé haar kraakpand als “brak”, maar vertelt ze dat het wel een van de meest gelukkige momenten in haar leven was. Dit desondanks een vreemde geur die uit het tapijt kwam en een “vreemde vlek” op haar matras. “Toen ik m’n zak neerzette, voelde dat zo goed.” Omdat, zelfs als het veel moeite kost om in een kraakpand te verblijven, vindt Zoé toch geluk in de kleine dingen van het dagelijkse leven. “We gaan dan door het afval en komen terug met twee IKEA zakken vol eten, met zalm en soms zelfs foie gras. Je komt thuis om je frigo te vullen met luxe-eten, terwijl je er niets voor hoeft te betalen. Het zijn veel van die kleine dingetjes die me gelukkig maken in deze community.” 

Hetgeen Zoé zo aantrekkelijk vindt, is een soort vrij en gemeenschappelijksgezind ideaal waar steeds meer mensen interesse voor lijken te krijgen. En gewoon ook dat ze niet langer huur moet betalen die zo hoog ligt dat je er maagzweren van krijgt.

“Het is een soort vluchten. We willen weg van deze huizenmarkt. Het is niet langer vol te houden,” vertelt Mathieu Van Criekingen als ik hem vraag wat hij denkt over studenten die kiezen om te kraken in plaats van hoge huurprijzen te betalen. Mathieu is een docent/onderzoeker in geografie en stedenbouwkunde; hij schreef ook het boek Contre la Gentrification (La Dispute, 2021). 

“We zien ook dat het deel van een huishoudelijk budget dat naar huisvesting gaat enorm stijgt,” zegt Mathieu. “We zien ook een stijging in het aantal daklozen, maar niet zo veel. Dat wil zeggen dat de meesten wel in een woning verblijven, maar steeds meer en meer huur betalen.” Naast de toename van het aantal daklozen of, voor huurders de huurprijzen, treft de wooncrisis ook mensen zonder een vaste woonplaats, die zich dagelijks een oplossing moeten zoeken en onzichtbaar zijn in deze statistieken, laat Philip de Buck, directeur van het dagcentrum L'Îlot, een VZW die strijdt tegen dakloosheid, ons weten.

Een trend die vaak als oplossing wordt gepresenteerd voor deze crisis en gebrek aan huisvesting is die van tijdelijke verblijfplaatsen. Met andere woorden, het bewonen voor een bepaalde termijn van een gebouw voor projecten met een sociaal doel zoals la Serre, een ruimte die opengesteld werd om solidaire en collectieve initiatieven te ontwikkelen. Mathieu twijfelt aan het effect van deze initiatieven die op papier onberispelijk lijken. Voor hem zijn het vooral “instrumenten om het gat die openbare instellingen en vastgoedontwikkelaars te onderhouden.” 

In feite ziet hij verborgen ambities in dit soort projecten: “Wat problematisch is hieraan is dat een tijdelijk verblijf, per definitie, tijdelijk is. Al deze mooie projecten kunnen werken, zolang de eigenaar het gebouw niet nodig heeft, maar vanaf dat wel het geval is, dan moeten de inwoners elders heen. In tussentijd heeft de eigenaar opeens een mooi project om diens gebouw op te knappen, bekend te maken en mensen te lokken. Het gebeurt overal rondom ons om vastgoed vooruit te helpen.” Een goed voorbeeld daarvan is Studio City Gate, waar Byrrh skatepark zich bevindt en die al voor de derde keer een dreiging tot ontruiming ontving desondanks het een van de weinige plekken is voor de skatecommunity van Brussel. 

Met deze nieuwe tijdelijke bezettingsprojecten in ontwikkeling, hebben enkele mensen die wonen en werken in kraakpanden het gevoel dat een depolitisering of professionalisering van kraken zich verspreidt. Maar eigenlijk is het al enkele jaren geleden dat de institutionalisering ervan in vraag werd gesteld; zelfs als, in tegenstelling tot de legale bezettingen met goedkeuren van de openbare autoriteiten, onderdrukkende acties tegen echte kraakpanden ook opkomen. De antikraakwet van 2017 zorgt er bijvoorbeeld voor dat eigenaren een klacht kunnen neerleggen waardoor de legale tijd voor ontruiming daalt tot 8 dagen (met beroep mogelijk) en de daad criminaliseert. Op Europees niveau steken gelijkaardige wetgevingen de kop boven in Nederland en zelfs Frankrijk. Voor Mathieu Van Criekingen is het een kwestie van “een duidelijk onderscheid maken tussen goede en slechte bezetters. En de slechte, daar kun je de politie naar sturen. Maar we mogen de rol die de openbare autoriteiten spelen als verantwoordelijken voor deze maatregelen,” waarschuwt de onderzoeker.

Toch, desondanks de nieuwe wetgeving die het veel moeilijker maakt om te kraken, is de keuze om te kraken tijdens je studententijd geen gemakkelijke keuze. Toen Zoé en haar groep naar een nieuw gebouw verhuisden in februari, was er geen temperatuurverschil tussen binnen en buiten het gebouw, noch warm water. “Je moet studeren en stilzitten aan je bureau, maar tegelijk ben je aan het bevriezen,” legt ze uit. “Met handschoenen, 40 truien en een sjaal probeer je te werken, maar je kunt niet veel doen want je zit vast in de vrieskou.” 

Naast de problemen van het dagdagelijkse leven, is de angst om uitgezet te worden altijd aanwezig. “Het is heel stressvol wanneer je een nieuwe plek intrekt omdat je nooit weet wat er gaat gebeuren. Je bent mega para. Vanaf er een man in pak voorbij wandelt, denk je automatisch ‘dat is de eigenaar’. Je leeft eigenlijk met een permanent gevoel van onrust door te moeten dealen met de mentale druk van een gebouw te kraken, en de kou, examens… Eerlijk gezegd, heb je best doorzettingsvermogen nodig om het vol te houden.” 

Er waren ook zware periodes, zeker toen er mensen zonder papieren in kraakpanden zaten. “Ik hoorde eerder al verhalen over doorgeslagen eigenaren die met metalen knuppels de mensen in elkaar kwamen slaan omdat ze ‘geen rechten hebben,’ ze beschouwden ze niet als mensen.” Dat is voor haar een belangrijk onderscheid: “Wanneer witte mensen kraken, in tegenstelling tot documentlozen, in de ogen van de autoriteiten, de politie en de eigenaren, hebben wij er niets mee te maken. We leven in een andere realiteit voor de instellingen.

Zoé vertelt hoe ze zich soms afgesloten voelt van het studentenleven. “We hebben niet dezelfde zorgen,” legt ze uit. “Maar ik probeer ervoor te zorgen dat de discrepantie niet te groot is, anders leef je echt geïsoleerd. En dat wil ik helemaal niet.” En hoewel ze geen andere studenten kent die in dezelfde situatie zitten, denkt ze dat het niet lang meer zal duren: “volgens mij zullen er steeds meer studenten kraken.” 

Vandaag wil Zoé zelfs niet terug proberen op de huizenmarkt iets te vinden - zelfs als ze kon. Na haar studies, naast een parttime job, zal ze haar energie verdelen tussen het kraakpand en de collectieve projecten en events, zoals concerten en rommelmarkten. “Ik heb al altijd gewerkt, al sinds ik 16 was. Ik weet dat ik volgend jaar, moest ik willen, huur kan betalen. Ik zou ook een fulltime job kunnen vinden. Maar ik weet dat ik er triest van zou worden. Als ik stilsta bij het idee dat ik hier weg moet en op de huizenmarkt moet zoeken, dat geeft me best veel anxiety,” sluit ze af. 

“Om te kraken moet je, objectief gezien, de juiste mindset en wat skills hebben,” vertelt Mathieu. “We gaan geen 82-jarig dametje vragen om in een kraakpand te gaan wonen. Dat is onmogelijk.” Als kraken een levensstijl representeert dat overeenkomt met Zoé’s verwachtingen en overtuigingen, beseffend dat deze optie een haalbaar alternatief is voor studenten (of anderen in onzekere situaties) die zich willen emanciperen van het ouderlijke huis, toont dat hoe erg de wooncrisis wel niet is in Brussel. Voor een stijgend aantal mensen - al dan niet studenten - wordt het steeds krapper en is de kwestie van betaalbaar wonen steeds meer een vraagstuk, hoewel we er telkens minder van begrijpen. 

*Alle echte namen zijn bekend bij de redactie.

Volg Maté Oz op Flickr.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.