Foto’s van hoe nationalistisch Turkije onder Erdogan is geworden

Het schiereiland Anatolië is het meest westelijke stukje grond van Azië, dat alleen van Europa wordt gescheiden door de Bosporus – de rivier die ook Istanbul in tweeën splitst. Voordat dit gebied het huidige Turkije was, behoorde het tot het Ottomaanse rijk, dat zich op zijn hoogtepunt in 1683 van Jemen tot Oostenrijk uitstrekte, en van Azerbeidzjan tot Tunesië.

Het is precies dat rijk waar de Franse fotograaf Mathias Depardon naar verwijst in zijn nieuwe fotoboek Transanatolia. Op de omslag is een grote bloeddruppel te zien in de vorm van het Ottomaanse Rijk, waarmee hij wil zeggen dat het neo-Ottomanisme een steeds grotere rol speelt in het huidige Turkije. “Dat kun je zien aan de expansiestrategie van de regering, wat president Erdogan veel kiezers uit de extreemrechtse hoek heeft opgeleverd,” zegt Depardon.

Het neo-Ottomanisme is een politieke ideologie die streeft naar de uitbreiding van Turkse invloeden in gebieden die vroeger deel uitmaakten van het Ottomaanse Rijk. Onder het bewind van Recep Tayyip Erdoğan is Turkije veranderd van een westerse bondgenoot, NAVO-lid en kandidaat-lidstaat van de EU naar een grootmacht in de islamitische wereld.

De afgelopen tien jaar heeft Turkije zich bemoeid met conflicten in verschillende islamitische landen, waaronder Irak, Syrië en Libië, en onlangs nog met de oorlog tussen Armenië en Azerbeidzjan. Ook is Turkije druk op zoek naar gasvoorraden aan de oostkant van de Middellandse Zee, waardoor er spanningen met buurland Griekenland ontstonden. “Erdoğan ziet zichzelf als een soort kalief van de Turkse moslimwereld,” zegt Depardon.

Depardon heeft veel jaren doorgebracht in Turkije. Hij heeft er ook eens 32 dagen vastgezeten en werd zelfs uit het land verbannen toen hij er in 2017 was voor National Geographic, omdat hij werd beschuldigd van werken zonder perskaart. Voor zijn arrestatie deed hij verslag van de plannen om dammen in de Tigris en Eufraat te bouwen, om elektriciteit op te wekken en het omliggende gebied van irrigatie te voorzien. Het zogeheten Project Zuidoost-Anatolië zal uiteindelijk bestaan uit 22 dammen, maar volgens critici heeft het ook grote gevolgen voor de watertoevoer naar buurlanden Syrië en Irak, waardoor er spanningen zouden kunnen ontstaan. Afgelopen jaar zorgde de Ilısu-dam in de Tigris er nog voor dat het twaalfduizend jaar oude stadje Hasankeyf overstroomde, waardoor duizenden mensen een nieuwe woonplek moesten zoeken.

In zijn boek richt Depardon zich op de Turkse invloeden aan de grens en daar voorbij – van de Zwarte Zee tot Azerbeidzjan tot Oost-Turkestan in China, waar de Oeigoeren vandaan komen.

“Toen ik in Turkije woonde, hadden ze bij de Burger King ook een ‘Sultan-menu’, en de tv-programma’s waarin het Ottomaanse tijdperk werd gevierd waren de populairste,” zegt Depardon. Hij zag de verwijzingen naar verloren macht opduiken op de meest onverwachte plekken, zoals in een klein restaurant aan de Zwarte Zee, waar naast de geruite tafelkleden een oude straaljager stond uitgestald, als een soort standbeeld. President Erdoğan groeide op in een ruraal gebied in de buurt van de Zwarte Zee, en er wonen nog altijd veel mensen die op zijn partij AKP stemmen.

In Transanatolia zien we hoe het machtsbeluste nationalisme van Erdogan er in de praktijk uitziet. Het komt eigenlijk nergens beter tot uiting dan in Başakşehir, een wijk in Istanbul waar de Turkse elite woont. Er zijn weelderige parken, chique huizen en gloednieuwe moskeeën. De voetbalclub uit deze wijk, die vorig jaar nog landskampioen werd met Nederlander Eljero Elia in het team, heeft een allergrootste fan: president Erdoğan zelf. En dat is niet de enige manier waarop Erdoğan, zijn partij en de club met elkaar verbonden zijn.

Depardon schoot foto’s in documentairestijl, maar maakte ook portretten. Naast zijn gevangenschap in 2017 zegt hij ook meerdere keren door de politie gevolgd en aangehouden te zijn. “Laten we zeggen dat er wat spanning heerst,” zegt hij. Onder het bewind van Erdoğan zijn in Turkije steeds meer journalisten gevangengezet – op het moment van schrijven zitten er 67 vast. Daarom werd Transanatolia in eerste instantie alleen in Frankrijk gepubliceerd. Pas daarna besloot ook MAS Matbaa het boek uit te geven, een kleine uitgeverij in Istanbul die gespecialiseerd is in fotografie.

Depardon mag Turkije voorlopig niet in, maar heeft wel een tijdje rondgereisd bij de landsgrenzen. Hij onderzoekt wat hij “de wateroorlog van Mesopotamië” noemt – de drang van Turkije om de waterbronnen in het gebied te beheersen. Hoewel hij nog steeds hoopt op een dag naar het land terug te keren, ziet hij het project vooral als manier om zijn jaren in Turkije af te sluiten.

Scroll verder om meer foto’s te bekijken.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Frankrijk

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram