Deze jongens krijgen misschien levenslang omdat ze vluchtelingen hielpen

Klik hier om mee te doen aan Write for Rights. Een simpele manier om levens te veranderen.

Op 25 maart 2019 verliet een kleine rubberboot Garabulli, een Libische kustplaats ten oosten van Tripoli. Aan boord bevonden zich ongeveer 114 mensen, van wie minstens vijftien kinderen. Zij verlangden naar veiligheid en namen hun toevlucht tot Europa, waar ze een nieuw leven wilden opbouwen.

Na een paar uur op zee begon de zwaar overladen boot te schommelen. Het leek erop dat het lot van de mensen aan boord hetzelfde zou zijn als dat van zoveel anderen die de verraderlijke reis over de Middellandse Zee proberen te maken. Maar de volgende dag, na vele traumatische en angstige uren, zagen de mensen op de rubberboot de El Hiblu 1 opdoemen – een olietanker die van Istanboel op weg was naar Tripoli. Toen de tanker de rubberboot bereikte, zei een bemanningslid van de tanker dat ze de motoren moesten stoppen en aan boord moesten klimmen. 

Toen de mensen op de rubberboot zich realiseerden dat de El Hiblu 1 geen reddingsschip was, vroegen ze waar ze heen gingen. Een bemanningslid van de tanker zei dat ze op weg waren naar Tripoli, maar verzekerde hen ervan dat de groep niet terug naar Libië zou worden gebracht. Toen de mensen in de rubberboot dat hoorden, klommen de meesten van hen – waaronder drie jongens van 15, 16 en 19 jaar – aan boord, omdat ze bang waren dat ze anders zouden verdrinken. Zes mannen waren te bang dat ze toch naar Libië zouden worden gebracht en besloten op de rubberboot te blijven. Hun lot is nog steeds onbekend. 

Eenmaal aan boord vertelde de eerste stuurman van de El Hiblu 1, die Engels sprak, de geredde mensen nog eens dat hij hen niet naar Libië zou terugbrengen. Hij liet de jongste van de drie jongens, die als een van de weinigen vloeiend Engels sprak, die informatie aan de andere mensen doorvertellen. 

“[De eerste stuurman] heeft op de Koran gezworen dat hij ons nooit terug naar Libië zal brengen,” verkondigde de jongste jongen, die we Ibrahim zullen noemen.

De geredde mensen waren veilig en vielen gerustgesteld in slaap. 

Op 27 maart, twee dagen nadat ze Garabulli hadden verlaten, werd de groep weer wakker en schitterde de Libische kustlijn aan de horizon. Er was tegen hen gelogen. 

“Mensen begonnen te huilen en te schreeuwen, omdat ze bang waren om terug te gaan,” vertelt Ibrahim aan Amnesty. “Ze riepen: ‘We willen niet naar Libië! We sterven liever!’ Want als je terugkeert naar Libië, zetten ze je in een kamer, martelen ze je en krijg je maar een keer per dag te eten. Sommige mensen stoppen je in een privégevangenis. Dan bellen ze je familie en vragen ze om geld in ruil voor jouw vrijheid. En als vrouwen in de gevangenis worden gestopt, kiezen de Libiërs degenen uit die ze leuk vinden en nemen ze hen met geweld.”

De sfeer op de tanker was hectisch. De aanwezigen op het dek raakten in paniek door het vooruitzicht dat ze naar Libië zouden terugkeren, waar marteling, verkrachting en zelfs de dood dreigden.

“[De eerste stuurman] nodigde me uit in de hut en probeerde me te laten inzien waarom hij had besloten om ons naar Libië te brengen,” vertelt Ibrahim aan VICE. “Nadat hij dat had gedaan, vroeg hij me om met de anderen te praten om hen te kalmeren, maar dat lukte me niet. Ik ging terug naar hem en probeerde hem ervan te overtuigen om te keren. Ik vertelde hem wat de gevolgen zouden zijn als hij ons naar Libië zou terugbrengen. Uiteindelijk wisten we hem te overtuigen.”

De eerste stuurman zei tegen Ibrahim en de twee andere tieners dat ze in zijn hut mochten blijven om de koers van de boot op de navigatiedisplays te controleren. Zo stelde hij hen gerust dat hij zich aan zijn woord zou houden. 

“Er hing een vriendschappelijk sfeer in de hut,” herinnert Ibrahim zich. “Er was geen geweld. Ik denk dat de kapitein medelijden met ons had.”

De volgende dag, 28 maart 2019, beval het leger van Malta het schip te stoppen voordat het de territoriale wateren van Malta zou binnenvaren. Ondanks de rust aan boord liet de El Hiblu 1 de Maltese autoriteiten weten dat de geredde mensen het schip hadden overgenomen en de bemanning dwongen om door te varen richting Malta. 

In de paar uur daarna ging het Maltese leger aan boord van het schip, waar ze geen bewijs van verwondingen of geweld vonden. Wel vonden ze iets meer dan honderd bange, uitgeputte mensen ineengedoken op het dek. 

Toen de boot in Malta aanmeerde, werden de drie jongens gearresteerd en met handboeien over de loopplank geleid. Ze werden rechtstreeks naar het hoofdkwartier van de Maltese politie gebracht, waar ze werden aangeklaagd voor een hele waslijst ernstige misdrijven, waaronder beschuldigingen van terrorisme. Alle drie – inclusief de twee minderjarigen – werden aanvankelijk vastgehouden in het streng beveiligde deel van de Corradino-gevangenis, een detentiecentrum voor volwassenen. De twee kinderen werden later naar een jeugdgevangenis overgebracht. Het zou nog tot 20 november 2019 duren – bijna acht maanden later – voordat ze op borgtocht werden vrijgelaten. 

Het is nu een jaar later en de drie – die allemaal in open centra voor asielzoekers op Malta wonen – wachten nog steeds op hun proces.

“Tot op de dag van vandaag blijft het voor hen en voor ons erg onduidelijk waarom ze eigenlijk zijn aangeklaagd en gevangengezet,” zegt Jelka Kretzschmar van SeaWatch, die de drie ondersteunt. “Ze zijn samen met meer dan honderd andere mensen uit een rubberboot gered. Als ze überhaupt al iets hebben gedaan, is het proberen te voorkomen dat ze werden teruggestuurd naar Libië, waar hen een wreed lot te wachten stond. Ze zouden juist geëerd moeten worden. Ze hebben een veilige haven weten te bereiken en daarmee voorkomen dat er 108 mensen werden teruggestuurd naar een plek waar ze zouden worden blootgesteld aan marteling, verkrachting en slavernij. Nog maar een paar maanden geleden werden drie Soedanese tieners doodgeschoten nadat ze waren teruggekeerd naar Libië.”

Het verhaal leest als de plot van een Netflix-thriller, maar voor de jongens – die nu bekendstaan als de El Hiblu 3 – is het maar al te echt. Als ze schuldig worden bevonden, kunnen ze een levenslange gevangenisstraf krijgen. Hoewel er nog steeds bewijs wordt verzameld hebben de politie en de kapitein van het schip verklaard dat er geen geweld is gebruikt. Tot op heden is geen van de andere geredde mensen ondervraagd. Ook hebben zij geen kans gekregen om bewijs te leveren. In mediaberichten over de rechtszaak wordt bevestigd dat er geen sprake was van geweld of schade aan het schip. En toch zijn de aanklachten niet ingetrokken en werpen ze een schaduw over de levens van deze drie jonge mannen.

Ondertussen nemen de spanningen op Malta toe. Tussen 2013 en 2017 probeerden jaarlijks tienduizenden mensen de oversteek van Libië naar Europa te maken. Destijds leidde of coördineerde het naburige Italië de meeste reddingsacties, zodat er niet veel vluchtelingen op Malta belandden.

Nu het politieke klimaat in Europa is verzuurd – en beelden zoals die van het lichaam van de driejarige Alan Kurdi, dat aanspoelde op een strand in Turkije, uit het collectieve geheugen zijn verdwenen – zijn veel van deze reddingsoperaties gestaakt. Ondanks een algehele afname van het aantal mensen dat in de regio aankomt, heeft Malta juist een toename gezien – waardoor veel politici en media op het eiland de situatie als “uit de hand gelopen” hebben bestempeld. 

“De Maltese autoriteiten hebben gevaarlijke en illegale tactieken gebruikt, waaronder pushbacks naar Libië, om de komst van vluchtelingen en migranten in hun land te voorkomen,” zegt Matteo de Bellis, onderzoeker op het gebied van asiel en migratie bij Amnesty International. “De regering heeft ook de Europese strategie gesteund om de Libische kustwacht te helpen om mensen in Libië vast te houden, zelfs als dit vrouwen, mannen en kinderen blootstelt aan willekeurige detentie, marteling, verkrachting, moord en uitbuiting. We wat er op de El Hiblu is gebeurd in deze context begrijpen. Toen een groep vluchtelingen en migranten protesteerde tegen hun terugkeer naar Libië, waar ze gruwelen zouden ondergaan die ze maar al te goed kennen, kozen de Maltese autoriteiten ervoor om hen af te schilderen en te behandelen als gevaarlijke criminelen. Als gevolg daarvan zijn drie jongenseerst achter de tralies en nu in de beklaagdenbank terechtgekomen. En dat terwijl ze alleen maar wilden studeren, werken om voor hun families te zorgen en voetballen.”   

Voor de El Hiblu 3 ziet de situatie er somber uit. De oudste van het stel is getrouwd en heeft een klein kind, geboren in Malta. De middelste jongen wordt van een jeugdcentrum voor migranten overgeplaatst naar een centrum voor volwassenen. Dat betekent dat hij er niet meer zal zijn om de jongste, die ook in het centrum woont, te ondersteunen. Hij wil gewoon naar school kunnen en verdergaan met zijn leven. 

“Deze drie kinderen – want het zijn echt kinderen – wilden alleen maar de kapitein helpen om met de mensen te praten,” zegt Neil Falzon, de advocaat van de jongens. “Drie kinderen zitten midden in een complexe situatie met politieke, juridische en commerciële belangen – ze zijn echt zondebokken en het is de pech van de 16-jarige dat hij Engels kon spreken. Het is belachelijk oneerlijk dat ze op deze manier worden aangevallen. Ze hebben hun hele leven voor zich, maar ze staan vanwege de intense stress van dit moment als het ware in de wacht.”

Klik hier om deel te nemen aan de Write for Rights-schrijfactie van Amnesty International. Jouw actie kan helpen de Maltese autoriteiten onder druk te zetten om alle aanklachten tegen de drie in te trekken en hen hun jonge levens te laten leiden – zonder de dreiging van gevangenisstraf.